یادداشتپروین؛ ژورنالیستی و کارت پستالی!

 فیلم ( پروین) به فراز و نشیب زندگی این بانوی شاعر، از زمان ازدواج تا مرگ او می پردازد و به ما نشان می دهد که دنیا، از دریچه نگاه یک بانوی شاعر، چگونه است .

این فیلم برای نخستین بار در چهل و دومین جشنواره فیلم فجر به نمایش در آمد و توانست جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن را از آن خود کند. حال بپردازیم به داستان فیلم ، همسر پروین شخصیتی نظامی و خشن دارد، او با پروین بد رفتار است و در یک صحنه به او سیلی می زند .

مأمورین او ، در برخورد با آگرین خشن هستند و وقتی آگرین زندانی می شود ، فضل الله،  او را مورد ازار و اذیت قرار می دهد. صحنه های خشونت کوتاه و گذرا هستند. فضل الله تریاکی است و پروین اورا چندبار پای بساط می بیند. او از کار خود پشیمان نیست و این بساط گسترانی را لازمه پیشرفت می داند! فیلم پروین، فیلم محترم و قابل دفاعی است. فیلمی شاعرانه که با سوژه اش زندگی و زمانه پروین اعتصامی، شاعره دوران معاصر، هماهنگی کامل دارد.

فضای شاعرانه فیلم همراه با دکور خانه یک خانواده اصیل ایرانی و سبک زندگی آنها در دهه ۱۳۲۰ شمسی بخوبی نشان داده شده و این نقطه قوت کار است. در کنار این ساختار بنیادین، بازی خوب مارال بنی آدم در نقش پروین است که کاملا خوب و به اندازه اجرا شده. نه بزرگ نمایی شعار گونه و زننده دارد و نه منفعل و بدون هیجان است.

او در کل تصویری از پروین اعتصامی را به تصویر می کشد که به عنوان مخاطب از آن انتظار داریم. زنی که اندیشه فردی در سلک زندگی اش نمود پیدا کرده است. به طور مثال طلاق از همسر نظامی اش، نمونه ملموس برآمده از اندیشه ذهنی حاکم بر اوست که زیر بار ظلم نمی رود و در مورد دیگر چون اخلاقیات برایش مهم است به آگرین که  دختری کولی و بی خانمان است ، توجه می کند و نوع دوستی اورا نه فقط در شعر بلکه در عمل نیز شاهد هستیم.

عشق و علاقه پروین به خانواده و ارتباط عاطفی بین او والدینش، منطقی و حوب از آب در امده و عشقی که در خانواده حکمفرماست به خوبی حس می شود. این فیلم خوش رنگ و لعاب است و از پس مهمترین چالش فیلم های زندگی نامه ای یعنی کنترل ریتم بر می آید.

همین دو عامل بهمراه بازی خوب مارال بنی آدم در نقش پروین اعتصامی کافی است که بگوییم ( پروین) نمره قبولی می گیرد و فیلم بدی نیست! با این حال ، دستیابی به این حداقل ها برای موفقیت کامل فیلم کفایت نمی کند. (پروین) یک مشکل بزرگ دارد که مربوط به اساس و مبنای منطق درونی فیلم است؛ در ( پروین ) قرار است پرتره ای از یکی از مهمترین شاعران معاصر ایران ببینیم که زن نیز بوده و در دوران وخیمی از نظر شرایط اجتماعی مردسالارانه زندگی کرده است. اما فیلم نیمچه روایتی است تاریخی و روزنامه ای که بر زندگی خانوادگی پروین اعتصامی مکث بیشتری دارد و قهرمانش نیز تاحد زیادی منفعل و خنثی است.

فیلم یک سکانس تاثیر گذار در پایان دارد که ماجرای بداهه سرایی شعر معروف محتسب پروین اعتصامی را نشان می دهد و ماجرا ذاتا احساس تحسین برای پروین اعتصامی را برمی انگیزد. با این حال کلیت فیلم طوری طراحی نشده که آن سکانس نتیجه منطقی روند فیلم باشد و نگاه بطنی حاکم بر فیلم را تکمیل کند، بلکه بیشتر شبیه به یک فصل جذاب اما منفرد و مستقل نسبت به کلیت فیلم است.

هرکس با قواعد فیلم نامه نویسی آشنا باشد، می داند  که ( درام) نقطه عطف ( قصه) است . بنابراین نویسنده سعی می کند درام داستان را به ظریف ترین شکل ممکن رقم بزند تا مخاطب را پای گیرنده نگه دارد . اما ، در این فیلم ما با یک سوژه معمولی مواجه نیستیم که دست مان برای درام نویسی باز باشد، چرا که ژانرمان بیوگرافی است و اطلاعات موثقی درباره زندگی شخصی کاراکتر اصلی فیلم وجود دارد.

شخصیت اصلی فیلم زنی است که در عرصه شعر و تفکر صاحب سبک و نظر است و در روزگار خود نه تنها از اغلب زنان جامعه و حتی زنان تحصیلکرده بالاتر بود، بلکه از مردان اهل شعر و ادب نیز چیزی در فضل و شاعری کم نداشت . حال سوال اینجاست که زنی بااین چنین پایه از فضل و اعتبار ، آیا رواست که نیمی از فیلم زندگی اش، تنها به دو ماه و نیم زندگی مشترک او از سی و پنج سال عمر زیسته اش تقلیل یابد و درامی طولانی  و نه در خور شان آن شاعر گرانقدر ساخته شود که باحقیقت نیز فاصله دارد؟ در فیلم، زندگی زناشویی پروین درامی سرشار از خشونت و نمایشی از ضعف و استیصال پروین است . اما به گفته ابوالفتح اعتصامی ( شوهر او مردی عامی و بی سواد نبود و هرگز خشونتی که مخالف شان پروین باشد از او  سر نزد.

دعوی اینکه پروین در خانه ای که او  حق نداشت شعر بخواند و یا می بایست تنها در مطبخ بسر ببرد ادعایی است باطل! علت جدایی پروین تفاوت در سبک زندگی و مغایرت روحی و اخلاقی طرفین بود)

 ای کاش اگر بنا بود درامی از زندگی شاعر عزیزمان ساخته شود ، به جای پرداخت تخیلی از زندگی زناشویی او و نمایش حضورش در محافل بی سند و اعتبار ، به سراغ وجوه اصلی زندگی ایشان می رفتند که در اشعارش نیز هویداست. شاید نمایش روزگار پر آشوب او می توانست بهترین درامی باشد که چهره واقعی و تاثیر گذار پروین را نشان دهد. در پایان باید گفت فیلم ( پروین) بیش از آنکه معرف شخصیت حکیمانه شاعره بزرگ ایران زمین باشد، گویی چند سکانس مجزا از چند بخش زندگی اوست. فیلم، اصلی ترین درام زندگی پروین را که همانا غم محرومیت مادی و معنوی مردم دهه بیست شمسی است را وانهاده و تنها زندگی دخترکی مظلوم و خجالتی را به ما نشان می دهد که قریحه شاعری نیز دارد. اعجاز پروین اعتصامی شعر اوست که از شخصیت و تفکر والایش می جوشد . او به عمق مسایل می نگرد . مسایلی که می تواند پرسش هرنسلی و مطالبات هر انسانی در هر دوره ای باشد. اما هرچه نشستیم ، اثری از اعجاز کلام پروین در فیلم ( پروین ) ندیدیم! اما درعین حال باید بگویم ( پروین ) فیلمی ژورنالیستی و کارت پستالی است !

 ( منتقد سینما)