اکران آنلاین به نفع مستند است

آنتونیا شرکا منتقد و مدرس سینما درباره مستند «ساموئل خاچیکیان؛ یک گفت و گو» در گفت‌وگو با پانا گفت: «تا جایی که اطلاع دارم «ساموئل خاچیکیان؛ یک گفت و گو» تنها اثر مستندی است که درباره این کارگردان ساخته شده است. به نظرم این مستند، فیلم متوسطی است یعنی درعین حال که جای چنین مستندی خالی بوده و بسیار خوب است که ساخته شده، اما می‌توانست اثری کامل تر و بهتر باشد. قصدم این نیست که ارزش‌های این فیلم را زیر سوال ببرم؛ ولی به عنوان تنها مستند ساخته شده درباره این کارگردان، انتظار می‌رفت که قوی‌تر از این باشد.»

این منتقد سینما ادامه داد: «نقطه حرکت این فیلم به گفته آقای نجوان گفتگویی صوتی با آقای خاچیکیان بوده که در سال ۷۷ انجام شده است. بنابراین ما در فیلم کمتر تصویری از آقای خاچیکیان می‌بینیم و بیشتر صدای ایشان را روی تصاویر آرشیوی می‌شنویم. گویا بخش محدودی از این مصاحبه صوتی، در فیلم کار شده و بیشتر بهانه‌ای بوده برای ساخت این مستند که بنظرم با متریالی نه چندان کافی ساخته شده. یعنی موضوع این مستند پرتره، فیلمسازی بزرگ است که تنها صدایش را در بخش‌های مختلف فیلم می‌شنویم و روی آن، بخش‌هایی از فیلم‌های ایشان و عکس‌های صحنه و پشت صحنه را می‌بینیم. اما به یاد داشته باشیم آقای خاچیکیان تا همین چند سال پیش در قید حیات بود و در ایران هم زندگی می‌کرد و فیلمسازی نبود که مثلا چهل سال از درگذشت‌شان گذشته باشد. با توجه به این نکات، امکان اینکه تصاویر متنوع تر و بیشتری از ایشان استفاده شود وجود داشت تا مستند جذابتری شود اما چنین اتفاقی نمی‌افتد.»

آنتونیا شرکا همچنین گفت: «مستند خاچیکیان نکات مثبت هم کم ندارد: آقای نجوان آگاهانه در لحظاتی از فیلم که درباره اهمیتی که آقای خاچیکیان به نورپردازی داشته‌اند صحبت می‌شود، از سکانس‌هایی از فیلم‌های ایشان استفاده کرده که فاکتور نور در آنها حائز اهمیت بوده و به بهترین شکل پرداخت شده است. بنابراین مخاطب متوجه می‌شود اهمیتی که نورپردازی در نظر خاچیکیان داشته در آثارش چه دستاوردهایی داشته. ضمنا حضور آقای گلمکانی و صحبت‌های ایشان نیز از دیگر نقات قوت فیلم «ساموئل خاچیکیان؛یک گفتگو» است. البته خلاقیت چندانی در جایگذاری صحبت‌های ایشان در خلال فیلم دیده نمی‌شود. در جاهایی خیلی طولانی می‌شود در حالیکه می توانست با برش‌هایی تعدیل شود. این موضوع باعث می‌شود فیلم در نیمه پایانی با خطر خسته کننده بودن برای تماشاگر روبرو شود.»

وی افزود: من به نسلی تعلق دارم که خیلی بعدتر از آقای خاچیکیان متولد شده و ابتدای کارم در سینما به عنوان منتقد ایشان را بیشتر با آثاری که پس از انقلاب ساخت می‌شناختم. درواقع آشنایی اولیه‌ام با این کارگردان مربوط به آثار متاخر است و بعدها فیلم‌های قدیمی‌تر او را دیدم. در مستند «ساموئل خاچیکیان؛ یک گفتگو» شاهد مروری خوب بر آثار ایشان هستیم و اینکه این کارگردان چه نقش ویژه‌ای در تولد سینمای پلیسی، جنایی و حتی وحشت در ایران داشته‌ و چگونه جریان ساز بوده‌اند.

شرکا اضافه کرد: «تصور مردم از آثار سینمایی پیش از انقلاب فیلم‌های به اصطلاح کوچه بازاری و سخیف است که به آن فیلم‌فارسی می‌گوییم. در این بین آثاری محدود یا بهتر است بگویم تک ستاره‌هایی هم وجود دارند که به سینمای روشنفکرانه تعلق دارند و جریان ساز بوده‌اند که تعدادشان به اندازه انگشتان دو دست است. آثاری از کارگردانایی مانند بیضایی، کیمیایی و مهرجویی. اما این میان ساموئل خاچیکیان سینمایی مابین این دو جریان را به گنجینه سینمای پیش از انقلاب معرفی کرد. آثار او نه روشنفکرانه است و نه سخیف. اغلب شان ضمن اینکه پرفروش و عامه‌پسند بوده‌اند، صاحب سبک و دارای فرم و محتوای خوبی هم هستند. اوکارگردانی مولف بود و امضایش پای کارهای‌شان دیده می‌شود؛ فیلمسازی باسواد و با دانش سینمایی و مسلط به تکنیک سینمایی، بنابراین در عین حال که هیچ ادعایی در زمینه ساخت فیلم‌های متفاوت و خاص نداشتند آثار ارزشمندی خلق کرده‌اند.»

این منتقد، مترجم و مدرس دانشگاه گفت: «عادت دیرینه‌ای که ما ایرانیان داریم این است که پس از فوت اشخاص به فکر ساخت فیلم درباره آنها می‌افتیم و تا وقتی کسی زنده است، گویی ضرورتی برای ثبت و ضبط زندگی‌شان به صورت فیلم و مستند نمی‌بینیم. بنظرم یکی از دلایل اصلی کمبود مستندهای پرتره درباره فیلمسازان مطرح کشور همین موضوع است. البته همین که پس از فوت شخصی هم فیلمی درباره‌اش ساخته شود ارزشمند است اما بهرحال اگر این آثار در زمانی تولید شوند که شخصیت مورد نظر در قید حیات است بدون تردید با اثری جذاب‌تر روبرو خواهیم بود. امیدوارم آقای کیمیایی عزیز صدساله شوند. اودر حال حاضر درقید حیات است، فیلم می‌سازد، پس چه زمانی بهتر از اکنون که درباره او آثار مستند تولید شود؟ 

وی ادامه داد: «خیلی فرق است بین اینکه شما به عنوان مستندساز بخواهید درباره یک فرد زنده فیلم بسازید یا فردی که از دنیا رفته باشد. وقتی یک مستندساز اثری را درباره فردی زنده تولید کند این اختیار عمل را دارد که از دیدگاه‌های شخصیت مورد نظرش به نحو احسن در بالا بردن کیفیت فیلمش بهره ببرد اما وقتی درباره فردی که در قید حیات نیست فیلمی ساخته می‌شود لاجرم باید از تصاویر، صوت‌ها و نوشته‌های آرشیوی استفاده کرد که طبعا محدودیت‌هایی به دنبال خواهد داشت.»

آنتونیا شرکا گفت: «اکران آثار مستند در همه جای دنیا با محدودیت‌هایی روبرو است و این مشکل کمابیش در همه جا دیده می‌شود و اغلب این آثار با کم‌مهری مواجه شده و درنهایت در ساعات کم بیننده سر از شبکه‌های تلویزیونی در می آورند. برای ما که دوران کرونا را تجربه کرده‌ایم و با اکران آنلاین فیلم‌ها کاملا آشنا هستیم، اکران آثار مستند در پلتفورم‌هایی مانند هاشور می‌تواند بسیار مفید باشد. در اکران آنلاین مخاطب بدون اینکه زحمت رفتن به سالن سینما را داشته باشد در هر زمانی و نه فقط در بازه اکران پرده‌ای - می‌تواند فیلم‌های مورد علاقه‌اش را در خانه تماشا کند. از این نظر اکران آنلاین را به نفع آثار مستند می‌دانم. فیلم آقای امید نجوان نه تنها برای دانشجویان سینما و فیلمسازان جوان که حتی برای افرادی که به سینما علاقمند هستند هم می‌تواند جذاب باشد.»

مستند «ساموئل خاچیکیان؛ یک گفت و گو» در سینماهای «هنر و تجربه» اکران شده است.