هوای تازه در سینماهای ایران با اکران مستندهای عاشورایی

نمایش فیلم‌ها متناسب با فضای جامعه و مناسبت‌های ملی و مذهبی، یک سنت دیرپاست. معمولاً هم‌زمان با عید نوروز، فیلم‌های کمدی یا آثاری که در جشنواره فیلم فجر موردتوجه قرارگرفته‌اند، اکران می‌شوند. در ماه رمضان، فیلم‌هایی با مضامین اخلاقی و مذهبی بخت بیشتری برای اکران دارند و نزدیک به برگزاری جشنواره فیلم فجر، یعنی بهمن‌ماه، آسمان اکران سوت‌وکور و بی‌ستاره و همه‌چیز معطوف به نمایش تولیدات تازه سینمای ایران است.

ماه محرم، زمانی ویژه برای ایرانیان است. فضای جامعه، حال و هوایی خاص می‌گیرد و اغلب ایرانیان مسلمان شیعه وقتشان را در مراسم و آیین‌های عزاداری می‌گذرانند. پس اوقات فراغت شکلی دیگر می‌گیرد. دو دهه پیش ساخت سریال‌های مناسبتی با موضوع محرم و عاشورا، رونق داشت و در میان سریال‌هایی که در این ایام روی آنتن رفتند، «شب دهم» (حسن فتحی) یا «باران عشق» (احمد امینی) و «سفر سبز» (محمدحسین لطیفی) در دهه هشتاد ساخته‌شده و بسیار پرمخاطب بودند. داوود میرباقری هم دو سریال «معصومیت ازدست‌رفته» و «مختارنامه» را مرتبط بااین‌حال و هوا ساخته، آثاری که شاخص، معیار و باکیفیت ویژه هستند.

اما در سینما به دلیل کمبود تولیدات مرتبط با مفهوم عاشورا، و دشواری تولید فیلم در این زمینه، نمی‌توان انتظار داشت هرسال فیلمی با این موضوع روی پرده برود. نمایش چند هزارباره «روز واقعه» (شهرام اسدی) یا «سفیر» از تلویزیون نشان‌دهنده کمبود در این زمینه است. اما سینمای مستند به دلیل ماهیتش، می‌تواند مرجع و منبعی برای استفاده باشد. در سینمای مستند پرداختن به آداب‌ورسوم عزاداری و سوگواری ماه محرم، بارها به نمایش در آمده است. از سویی دیگر، آثاری درباره زیارت و یا راهپیمایی اربعین و مضامینی ازاین‌دست هم ساخته‌شده و همچنان در دست تولید است. ازاین‌رو می‌توان بخشی از فضای اکران هرسال را به مستندهای عاشورایی اختصاص داد. گروه «هنر و تجربه» به‌عنوان فضایی برای نمایش آثار هنری و کمتر تجاری، می‌تواند چنین وظیفه‌ای را بر عهده بگیرد و یا پلتفرم‌ها با توجه به گستردگی بستر نمایش، فضایی را به این موضوع اختصاص دهند.

سال گذشته در ایام محرم مستند «صحنه آخر» به کارگردانی محمدقاسم پور در هنر و تجربه اکران شد، فیلمی که نگاهی متفاوت به ماجرای تعزیه و بازیگران این نمایش سنتی آیینی دارد. «صحنه آخر» مستندی با طراوت است و تماشایش برای مخاطبان، جذابیت و تازگی دارد. ازاین‌دست آثار فراوان است و با رجوع به آن‌ها می‌توان حال و هوای اکران را عوض کرد، اگرچه از نمایش این آثار نمی‌توان انتظار فروش بالا داشت اما می‌توان قشری تازه را به سالن‌های سینما آورد یا با برگزاری پاتوق و اکران‌های ویژه (شبیه اتفاق‌هایی که این روزها در موزه سینما جاری است) بر دایره مخاطبان این آثار افزود.

سینمای مستند ایران، گنجینه‌های فراوانی دارد که تنها بخشی از آن در جشنواره دوست‌داشتنی «سینما حقیقت» روی پرده می‌رود، در این سال‌ها افزایش پاتوق‌ها و پلتفرم‌ها، امکان نمایش و دیده شدن این آثار را بیشتر کرده است، بااین‌همه سینمای مستند، بسیار بیش از سینمای داستانی می‌تواند تماشایی و جذاب باشد، البته اگر به دست و چشم مخاطب برسد.