محمد رسولی: تمام شاهنامه واقعی و برآمده از تاریخ است

محمد رسولی، شاهنامه‌شناس نواندیشی است که با استفاده از اصول علم تاریخ، سال‌های متمادی روی شاهنامه پژوهش و تحقیق کرده است. در سوابق زندگی محمد رسولی، شاگردی چند ساله نزد استادان بزرگ‌شاهنامه شناس نیز وجود دارد.

وی دارای بیش از سی عنوان کتاب تحقیقی و چندین  مقاله پژوهشی پیرامون شاهنامه تالیف کرده است. رسولی در گفت‌گو با پانا، به جنبه‌های پنهان شاهنامه ‌می‌پردازد. 

 شاهنامه چیست؟

شاهنامه شاه کتاب و کتاب مرجع برای دانش‌های گوناگون بشری است. اما در محتوا جنبه‌های تاریخی این کتاب بر سایر جنبه‌ها غلبه می‌کند. بنابراین می‌توانیم بگوییم «شاهنامه کتاب تاریخ ایران است که ضمن بیان تاریخ، از علوم و دانش‌های دیگر هم در آن سخنانی گفته شده است».

حال که «شاهنامه کتاب تاریخ ایران است» این تاریخ چه مقطع یا مقاطع از زمان است؟

اگر کل تاریخ ایران را به دو دوره کلی پیش از اسلام و پس از اسلام تقسیم کنیم، شاهنامه تمام تاریخ ده هزار ساله ایران پیش از اسلام را در بر می‌گیرد.

انگیزه فردوسی از سرایش شاهنامه چه بود؟

این پرسش مهمی‌ است که پاسخ مهم‌تری دارد. باید دانست که شاهنامه تاریخ منظوم‌شده ایران است. در واقع تاریخ ایران که به نثر بوده و وجود داشته توسط حکیم بزرگ و شاعر بی‌همتا استاد ابوالقاسم فردوسی به نظم در آمده و به صورت شعر بیان شده است. تاریخ یک کشور هویت و ملیت آن کشور و مردمانش است. شاهنامه و فردوسی هویت و ملیت ایرانیان را حفظ کرده است. شاهنامه از مهم‌ترین داشته‌های ایرانیان است. انجمن بزرگان کشور درصدد حفظ این تاریخ و این فرهنگ بودند. بنابر پیشنهاد آنان آقای دقیقی شروع به سرایش شاهنامه نمود که پس از مدتی به دست بدخواهان کشته شد و پس از او فردوسی این کار بزرگ را ادامه داد. یعقوب لیث صفاری نیز به دلیل تلاش برای گردآوری منابع شاهنامه، نقش مهمی در آفرینش شاهنامه داشته است. در واقع یعقوب لیث که درصدد بازیابی استقلال ایران بود، این را دریافت که بدون وجود تاریخ فرهنگ این کشور، نمی‌توان به استقلال پایدار آن رسید. از این رو کوشید که با جمع‌آوری اسناد دوران‌های قدیم ایران، تاریخ این کشور را زنده و بازسازی کند.

بر اساس کتاب «نگاهی نو به شاهنامه» شما از چه دریچه‌ای به جهان این میراث فرهنگی ورود کردید؟

در پی تحقیق طولانی روی شاهنامه دریافتم آنچه در رشته دانشگاهی حقوق عمومی -که نام دیگرش حقوق سیاسی است- می‌خوانیم در شاهنامه وجود دارد. در ادامه دریافتم همه آنچه در شاهنامه است، در تاریخ وجود خارجی داشته و محتویات شاهنامه، واقعی و تاریخی است. در این راستا به این موضوع رهنمون رسیدم که در ایران عهد کهن -وقتی می‌گوییم کهن، یعنی قبل از باستان!- جامعه سیاسی بر اساس همان تعریفی از آن در علوم سیاسی و حقوقی امروز داریم، وجود داشته است. من در شاهنامه همه مفاهیم اصلی حقوق عمومی مانند ملت، کشور، حکومت، دولت، اقتدار، قانون، قانون اساسی، حقوق بشر، حقوق شهروندی، تابعیت، پناهندگی سیاسی و غیره را به راستی در شاهنامه یافتم و در کتاب «مبانی حقوق عمومی در ایران کهن» آن‌ها را تشریح کرده و ثابت کردم. در واقع اگر تعریف از خود نباشد، در کتاب مبانی حقوق عمومی در ایران کهن، یک نظریه مهم و تازه ارائه شده است!

امیرحسین اشرفی