یک هدف مهم از زیست اخلاقی، شرکت در امور خیریه و نیکوکاری است

در نشست چهارم به طور تفصیلی درباره اخلاقی زیستن و ارتباط آن با امور خیریه صحبت شد. مصطفی ملکیان در جواب به این سوال که چرا برای اخلاقی زیستن تکلیف داریم در امور خیریه شرکت کنیم، عنوان کرد: وقتی من اخلاقی عمل می کنم، کاری می کنم برای خودم و کاری می کنم برای دنیای بیرون. به میزان کمک اخلاقی که من می کنم، درد و رنج در عالم انسانی را کاهش می دهم. اما این عمل نیکو، کارکردی برای منِ کننده خیر نیز دارد. و آن اینکه حب مال در درون من کم می شود. مال دوستی در درونم تضعیف می شود. هر چه مال دوستی در درونم تضعیف شود من خودشکوفاتر می شوم.

ملکیان ابتدا اخلاقی زیستن را در چهار مرحله توضیح داد:
مرحله اول: کاستن درد و رنج است. به این معنا که من به کسی درد و رنج غیر لازم وارد نکنم. در مواردی لازم است از روی خیرخواهی به کسی درد و رنج لازم وارد کرد. ولی مرحله اول اخلاقی زیستن کاستن درد و رنج غیرلازم از دیگران است.
مرحله دوم: اگر کسی درد و رنجی به دیگری وارد کرده، من موجبات درد و رنج وارده بر او را از بین ببرم با اینکه خودم در ایجاد این درد و رنج دخیل نیستم.
مرحله سوم: موجبات لذت و خوشی را برای طرف مقابل ایجاد کنم. علاوه بر امور بالا، موجبات شادی بیشتر و رضایت بیشتر در زندگی را برای او فراهم آورم.
مرحله چهارم: تلاش کنم او را از شر درد و رنجی که خودش برای خود ساخته‌ خلاص کنم. بخشی از درد و رنج در زندگی ما از درون خود ما برمی خیزد مثل: ثروت طلبی، شهرت طلبی، طلب قدرت سیاسی، اهمیت احترام نزد مردم، اهمیت آبرو نزد مردم، محبوبیت و حتی علم دانشگاهی باعث می‌شود که حتی اگر موجبات لذتِ ما در مرحله قبل هم فراهم شده باشد، اما باز هم ما این حس لذت را احساس نکنیم.
ملکیان در مورد روش درستِ عملکردِ انجمن‌های خیریه‌ توضیح داد: انجمن های خیریه باید به نیازهای مردم برسند نه خواسته های مردم. بین نیاز و خواسته باید نیاز را در نظر گرفت. اگر خواسته و نیاز بر هم منطبق نیستند، باید ما نیاز را انتخاب کنیم و مصلحت را برآورده کنیم. عاشق واقعی، مصلحت را در نظر می گیرد.
وی تاکید کرد: خیریه ها باید به نیازهای انسان‌ها توجه کنند، نیازهای ذهن، جسم و روان انسان‌ها نه خواسته‌هایی که فقط هدف خوشایند بودن دارند. خیریه‌ها باید ابتدا به امر نیازهای بیولوژیک یا فیزیولوژیک را مقدم بدارند. نیاز به خوراک، نوشاک، پوشاک، مسکن، خواب، نیاز جنسی و.. این نیازها اگر تامین نشوند کمیت و طول زندگی فرد به خطر می افتد.
همچنین خیریه‌ها در قدم بعدی باید نیاز به توجه در انسان‌ها را برآورده کنند. برای برآورده کردن این نیاز باید چهار مرحله را طی کرد. در مرحله اول باید. هنر شنیدن را بیاموزیم ما اغلب از اینکه کسی نمی شنود ما چه می گوییم ناراحت هستیم. هیچ وقت نمی توانیم وضع و حالمان را برای کسی بیان کنیم. هنر شنیدن به این معنی نیست که وقتی شما حرف می‌زنید من سکوت کنم. هنر شنیدن یعنی من با تمام وجودم حرف‌های شما را بشنوم و احساس کنم.
مرحله بعدی برای توجه به کسی باید هنر گفتن داشته باشیم. هنر گفتن یعنی فضای گفتن من فضای شنیدن قبلی ام باشد. حتی اگر نمی توانم به گفته های تو چیزی اضافه کنم ولی باز هم حول و حوش گفته های تو صحبت کنم.
مرحله سوم فهم است. فهم کردن یعنی من بتوانم پایم را در کفش شما بکنم. در پوست شما بروم. معانی جملات شما را از منظر خودتان بفهمم. به این همدلی می گوییم. در این صورت قدرت فهم با همدلی حاصل می آید.
مرحله آخر قدرت همدری است. یعنی به طرف نشان دهم که سخنانت را شنیدم فهم هم کردم، تا آنجا که توان داشته باشم کوشش می‌کنم. همدردی یعنی من هم الان درد تو را درد خودم می دانم، اما همانطور که برای درد خودم هم گاهی کاری نمی توانم بکنم، ممکن است برای درد تو هم کاری نتوانم بکنم ولی در هر صورت تمام سعی خودم را می کنم.
وی بیان کرد: خیریه‌ها در مرحله بعد بایستی موجبات درد و رنجی که دیگران به فرد داده اند را کم کنند و موجبات لذت، خوشی، شادی و رضایت فرد را ایجاد کنند. پتانسیل لذت بخشی به دیگران را می توان فراهم کرد، اما چون درون افراد متفاوت است، مقدار بالفعل شدن آن لذت در هر فردی متفاوت خواهد بود. ما صرفا می توانیم موجبات لذت را فراهم کنیم. سه ساحت در درون انسان وجود دارد که با توجه به آنها وقتی موجبات لذت فراهم شد، از آن موقعیت لذت می برد یا نمی برد. این سه چیز باورها، احساسات و عواطف و در آخر خواسته‌ها و اهداف هر کسی هستند که فرهنگ فرد را می سازند.
ملکیان افزود: مرحله بعدی که خیریه‌ها باید به آن توجه کنند، تبدیل کردن موجبات لذت به لذت بردن است که با تغییر همان سه مورد درونی یعنی باورها، احساسات و خواسته ها اتفاق می‌افتد. یعنی نه تنها یک فضای لذت بخش برای انسان‌ها ایجاد کنیم، بلکه باورها، احساسات و خواسته های آن‌ها را به سمتی ببریم که از زندگی بیشتر لذت ببرند. برای اینکه لذت در انسان‌ها به حداکثر برسد باید این سه مورد سالم شوند. سلامت باورها به صدقشان و عدم سلامتشان به کذبشان بستگی دارد. هر چه باورهای ما صادق تر باشند و باورهای کاذبمان کمتر باشد، از نظر ساحت عقیدتی و معرفتی سالم تر هستیم.
وی ادامه داد: احساسات به جا سالم هستند و احساسات نابجا ناسالم هستند. احساسات و عواطف سالم و ناسالم بودنشان به، به جا بودن یا نابه جا بودن بستگی دارد. مثلا خشم تو از حرفی که کسی به تو زد نابجا است. یعنی یا به متعلق نامناسبی تعلق گرفته است یا درجه اش مناسب نیست.
سلامت و عدم سلامت خواسته‌ها و اهداف به معقول و نامعقول بودن خواسته ربط دارد. نمی تواند خواسته ات این باشد که منزلت را تعمیر کنی ولی گرد و خاک بلند نشود و صدای تیشه به گوشت نرسد. خواسته معقول یعنی خواسته‌ای که همه هزینه هایش را به همراه فایده هایش بپذیری. نخواهی فقط فایده داشته باشد، ولی هزینه ای نداشته باشد.
خیریه‌ها در این مرحله باید تلاش ‌کنند فرهنگ درونی انسان‌ها را عوض کنند. اگر باور کاذبی را از کسی بیرون بکشید و عوض کنید به او کمک بزرگی کرده اید. اگر یکی از احساسات و عواطف نابجای کسی را عوض کنید به او کمک بزرگی کرده اید.
مصطفی ملکیان در پایان مباحث خود گفت: اگر خیریه‌ها بتوانند این سه مورد را مرمت کنند، خدمت بزرگی به افراد کرده اند. باید دقت کرد که بقیه خدمات، موجبات لذت را فراهم می آورد، ولی این مورد، خودِ لذت را فراهم می آورد. تا الان موجبات لذت را فراهم می آوردیم ولی الان خودِ لذت فراهم می شود.
در نشست ششم و آینده درباره کار پنجم امور خیریه و نیکوکاری صحبت خواهد شد.
نشست‌های فلسفه و اخلاق نیکوکاری هفته‌ آخر هرماه به میزبانی آگاپه برگزار می‌شود. برای مشاهده کامل این جلسات می‌توانید آن را از آپارات آگاپه یا آکادمی آگاپه مشاهده کنید.
شایان ذکر است آکادمی آگاپه، یکی از دپارتمان‌های موسسه نیکوکاری مهر هوشمند (آگاپه) است، که در راستای ماموریت این سازمان مردم نهاد (عام المنفعه، غیرسیاسی و غیرانتفاعی) به دنبال توسعه فرهنگ احسان و نیکوکاری در جامعه، افزایش آگاهی و دانش جمعی در خصوص مسئولیت اجتماعی و اقدامات اثربخش است. در این راستا تلاش می‌کند ارتباط بین نهادهای دانشگاهی، اساتید و مراجع علمی را با حوزه اجتماعی و جامعه مدنی تسهیل کند. برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به آدرس www.AgapeNgo.com مراجعه کنید.