مصطفی ملکیان: عشق به خلق الله، عشق به خداست

به گزارش ایلنا، دومین جلسه از درسگفتار استاد ملکیان در باب فلسفه و اخلاق نیکوکاری به میزبانی آکادمی آگاپه امروز (۲۹) برگزار شد.

ملکیان در این نشست به بیان قلمرو کارهای نیکوکارانه و تبیین نیات نیکوکاری پرداخت. وی گفت: سوال این است: امور خیریه شامل چه چیزهایی است؟ کارهای خیر چه قسمت هایی از زندگی ما را پوشش می دهند؟ پاسخ به این سوال مستلزم شناسایی نیازهای بشر است. آبراهام مزلو، روانشناس امریکایی، به خوبی نیازهای بشر را طبقه بندی کرده است.

البته ما نیازهای فراوانی داریم، خارج از تفاوتهایی که انسانها با هم دارند، همگی نیازهایی دارند. این نیازها فوریت و اهمیت مشابه در انسانهای مختلف ندارند. اما وقتی این نیازها معین شد، تلاش انسانها باید معطوف به رفع آنها شود. بنابراین اولویت ها در کار خیر به اولویت های نیازهای بشری وابسته است. انجمن های خیریه باید به این مسئله توجه کنند. در این باب، اولویت بندی کمک های نیکوکارانه باید مطابق ذیل باشد:

۱- کمک به بیماران. بالاخص بیماران محتضر. بیماران محتضر مقدمند بر بیماران غیرمحتضر. در مرحله بعد سایر بیماران قرار می گیرند.

۲- کمک به بی سرپرستان: کسانیکه، کسی متکفل اوضاع آنها نیستند و کسی عهده دار مسائل آنها نیست.

۳- کمک به کسانیکه از لحاظ اقتصادی فقیرند. یعنی کسانی که ضروریات زندگی را نمی توانند تامین کنند.

۴- کمک به کسانیکه بیکارند. دارای شغل و حرفه درآمدزا نیستند.

۵- کمک به افراد مسن. فرقی بین پیرمرد و پیرزن نیست. به هر دو باید توجه شود.

۶- کمک به ستم دیدگان. کسانی که حقی از آنها ضایع شده و نمی توانند حق خود را استیفا کنند و مظلومند.

۷- کمک به درمان جویان. کسانیکه به لحاظ ذهنی یا روانی مشکلاتی دارند و باید درمان شوند.

۸- کمک به ناآموختگان و ناپروردگان. کسانیکه تعلیم و تربیت کافی در زندگی ندیده اند، مشکلاتی برای خود و دیگران بوجود می آورند. باید به این مسائل پرداخت. گاهی ناآموختگان برای احراز شغل و حرفه، تعلیم و تربیتی ندیده اند. اگر بتوانیم به اینگونه اشخاص شغلی بیاموزیم، می توانند درآمدزا شوند و زندگی مستقلی پیدا کنند.

گاهی شخص مشکل دیگری دارد. مهارتهای زندگی را یاد نگرفته است و این غیر از شغل و حرفه وی است. مهارتهای زندگی شامل ۲۴ مهارت است که با استفاده از آن انسان می تواند زندگی موفق و اخلاقی ای داشته باشد. زندگی انسان باید دو ویژگی داشته باشد: موفق باشد و اخلاقی. زندگی موفق به معنای دستیابی به مطلوب های اجتماعی مورد نظر فرد اعم از ثروت، شهرت، قدرت، محبوبیت، احترام، آبرومندی و علم. و نکته دیگر اینکه این موفقیت بواسطه زیر پا گذاشتن اخلاق بدست نیامده باشد. بنابراین پرورده بودن ممکن است به این معنی باشد.

معنی سومی برای ناآموخته بودن وجود دارد و آن اینکه ممکن است فردی به علم، هنر و فنی علاقه داشته باشد ولی زندگی به او مجال نداده باشد تا آن علم را بیاموزد. الیزابت کوبر راس، روانشناس مرگ، تمام عمر خود را به بیماران در حال احتضار معطوف کرد، وی می گوید یکی از مسائلی که در لحظات آخر عمر، بیمار در حال احتضار را آزرده خاطر می کند، نیازهایی است که فرصت برآورده شدن آنها در طول زندگی بیمار فراهم نشده است. خلاء پرناشده در درون وی، جزو نیازهای وجودی او است.

این طبقه بندی راجع به اشخاص است. اما فقط اشخاص نیستند که اولویت کمک های نیکوکارانه خیریه ها و انجمن ها را تعیین می کنند. یک سلسله فعالیت ها هم هستند که آنها نیز در تعیین اولویت های نیکوکاری تاثیرگذارند و باید بدانها نیز توجه شود. اما قبل از بیان این طبقه بندی جدید مطلبی دیگر را باید عرض کنم. تمام هشت گروه اجتماعی که در فوق ذکر شد باید دو چیز از ما دریافت کنند. یکی کمک و دیگری پشتوانه روحی و معنوی.

همه هشت گروه به این دو بخش نیاز دارند. هم کمک و هم حمایت روحی و معنوی. اگر فقیر باشیم از دو چیز رنج می بریم. یکی اینکه پول نداریم و دیگر اینکه محتاج فردی دیگر هستیم. اگر فردی به فقیری پولی می دهد باید به گونه ای این وجه را به وی اعطا کند که رنج او را بکاهد، انگار دارد به فرزند خود، برادر یا پدر یا مادر خود کمک می کند.

اما ۵ نوع فعالیت است که موسسات خیریه و نیکوکاری باید تلاش نمایند کمک های خود را به ترتیب اولویت معطوف این ۵ فعالیت کنند.

۱- فعالیت های مربوط به تحقیقات طب و پزشکی. یعنی هر گونه کمک به انجام تحقیقات علمی در حوزه طب و پزشکی که منجر می شود بیماریهای لاعلاج به بیماری های صعب العلاج تبدیل شوند. یا کمک به تحقیقات علمی در حوزه طب و پزشکی که موجب می شود بیماری صعب العلاج تبدیل به بیماری سهل العلاج شود و سهل العلاج تبدیل به بیماری هایی شود که آثار سوء در بدن بیمار باقی نمی گذارد.

۲- فعالیت های مربوط به تحقیقات جهت فقرزدایی. یعنی هر کاری که منجر می شود به کاهش و از بین بردن فقر. فقرزدایی به میزان ثروت، کیفیت توزیع ثروت، کیفیت مالیات گیری و کیفیت بیمه ها بستگی دارد.

۳- فعالیت های مربوط به تحقیقات حفاظت از محیط زیست.

۴- فعالیت های مربوط به تحقیقات عدالت اجتماعی. تحقیقاتی که نشان می دهد عدالت چگونه در ظرف زندگی اجتماعی و نهادهای اجتماعی پدید می آید. عدالت در نهاد خانواده، اقتصاد، تعلیم و تربیت، علم و فن و هنر، سیاست، قانون گذاری، دین و مذهب و روابط بین الملل. چه اقتضائاتی وجود دارد که منجر می شود این نهادها عادلانه باشد. هر یک از این نهادها یک سلسله قوانین و مقرراتی دارند که همه آنها باید عادلانه باشند تا مجموع نهاد عادلانه شود.

۵- فعالیت هایی که مربوط به تحقیقات در حوزه تعلیم و تربیت می شود. این تحقیقات بسیار در جهان نوباوه است و نیاز است پیشرفت کند.

بنابراین هشت قشر اجتماعی و پنج نوع تحقیقات مورد گفتگو در باب فعالیت های خیرخواهانه در قلمروی کارهای خیر و نیکوکاری است.

اما مطلب دیگر در باب اهداف صحیح کارهای خیر و نیکوکاری است. اگر، چه هدفی داشته باشیم درست است و اگر، چه هدفی داشته باشیم ناصحیح است. فلاسفه ۶ هدف را برای فعالیت های نیکوکارانه صحیح می دانند.

۱- عشق به خلق الله، عشق به خداست. یکی از مصادیق عشق آگاپتیک، عشق خدا به انسان است. خداوند به انسان بی قید و شرط عشق می ورزد. عشق خدا عشق تملک جویانه نیست. حال ممکن است کسی بخواهد از خدا سپاسگزاری کند. ولی چون خدا را نمی یابد، به بنده خدا عشق می ورزد.

۲- نیت دوم، تشبه یا تخلق به اخلاق الله است. یعنی مشارکت با خدا در عشق ورزی به بندگان خدا. این موضوع را عرفا تاکید می کنند. یعنی آدمی صفاتی شبیه به صفات خدا را در خود ایجاد کند.

۳- نیت سوم، کمک به دیگران با هدف از بین بردن انانیت در وجود خود است. با کمک به دیگران، خودمحوری، خودبینی و خودخواهی را در خود از بین می بریم. این دیدگاه، دیدگاه بودائیان است. یعنی منافع و مضار خود را نادیده بگیریم و از خود بگذریم و به دیگران بدهیم.

۴- نیت چهارم، مبارزه با نفس است. این دیدگاه در ادیان غربی و ابراهیمی رواج دارد. هر چه بیشتر با نفس بجنگیم بیشتر رشد می کنیم. هر چه طبق خواسته های نفس رفتار کنیم بیشتر محدود می شویم. کارهای خیر خوشایند نفس نیستند، بنابراین هر چه بیشتر کمک کنیم در واقع داریم با نفس خود جهاد و جنگ می کنیم.

۵- نیت پنجم، کاستن درد و رنج انسانهاست. یعنی کاری کنیم که از درد و رنج انسانها بکاهیم.

۶- نیت ششم، عقلانی بودن زندگی اجتماعی است. عقل حکم می کند که در جامعه بیماری، فقر، ظلم و جهل وجود نداشته باشد. اگر بخواهیم جامعه ای را عقلانی کنیم باید تلاش کنیم این چهار آفت را از آن بزدائیم.

۷- اما من نیت هفتم را به این شش نیت اضافه می کنم. و آن نیتی است که به سادگی قابل اثبات است. اگر این آموزه مفهوم واقع شود، راهی نمی ماند جز اینکه نیکوکارانه زندگی کنیم. و آن رایگان بخشی هستی است. هیچ نعمتی نیست که به انسان رایگان اعطا نشده باشد. تمامی نعماتی که توسط خداوند به ما اعطا شده همه رایگان بخشی شده است، بنابراین وقتی این همه نعمت به ما رایگان بخشی شده است، دیگر راهی جز نیکوکاری بر ما نمی ماند.

این موارد در جلسه آتی تشریح خواهد شد.

شایان ذکر است آکادمی آگاپه یکی از دپارتمان های موسسه نیکوکاری مهر هوشمند (آگاپه) است، که در راستای ماموریت این سازمان مردم نهاد عام المنفعه، غیرسیاسی و غیرانتفاعی، به دنبال توسعه فرهنگ نیکوکاری و احسان در جامعه، افزایش آگاهی و دانش جمعی در خصوص امداد اجتماعی اثربخش و حمایت هوشمندانه از سازمان های مردم نهاد و موسسات نیکوکاری است. در این راستا تلاش می کند ارتباط بین نهادهای دانشگاهی، اساتید و مراجع علمی را با حوزه اجتماعی و جامعه مدنی تسهیل نماید.