علیرضا خاتم*
اهمیت کتاب و کتابخوانی
اسلام به عنوان آخرین و کامل‌ترین دین، بیش از هر مکتب و مسلکی به مقوله علم و علم‌آموزی اهمیت داده است؛ چنان که پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ بُغَاةَ الْعِلْمِ؛[۱] علم‌آموزی بر هر انسانی واجب است. همانا خداوند علم‌آموزان را دوست دارد.»
یکی از بهترین راه‌های علم آموزی، کتاب و کتابخوانی است و از این جهت با بررسی اجمالی روایات اسلامی، مشاهده می‌شود که اهل بیت علیهم السلام با بیانات زیبای خود اهمیت این مساله را منعکس کرده اند.
پژواک کتاب در آیینه روایات اسلامی
امام علی علیه السلام که امیر بیان و سخنوری است، کتاب را بهترین سخنگو توصیف کرده[۲] و کتابخانه را بوستان حقیقی اندیشمندان معرفی نموده است.[۳]
کتاب، عامل آرامش ابدی
تلاش‌های آدمی در دنیا برای رسیدن به آرامش است. به سختی کار می‌کند تا ثروتی به دست آورد و با آن آرامشی برای خود و عزیزانش فراهم کند. اگر بپذیریم که ثروت آرامش می‌آورد، ولی به قطع و یقین این آرامش در یک زمینه خواهد بود و نه در تمام زوایای زندگی و از طرفی تضمینی بر دائمی بودن آن وجود ندارد و این در حالی است که امیرالمومنین علیه السلام فرمودند: هر کس که با کتاب‌ها آرامش یابد، هرگز راحتی و آسایش از او سلب نمی‌گردد.[۴]
پژواک نویسندگی در آیینه روایات اسلامی
نویسندگی و نوشتن کتاب آنچنان پراهمیت است که امام صادق علیه السلام آن را یکی از نعمت‌های الهی برمی‌شمارد و خطاب به یکی از اصحاب خود می‌فرماید: در نعمت‌هایی که خداوند به انسان داده است بیندیش ...از جمله این نعمت‌ها نویسندگی کتاب است که اخبار گذشتگان را به بازماندگان و از بازماندگان به آیندگان می رساند. به سبب آن است که دانش‌ها و آداب و... در کتاب‌ها جاویدان می ماند.[۵]
فواید نویسندگی در آیینه روایات اسلامی
در بیانات اهل بیت علیهم السلام برای نویسندگی و کتابت کتاب، ثمرات و فواید زیادی بیان شده است که به ۳ مورد از آنها اشاره می‌کنم:
۱- انتشار علم به دیگران
زکات علم، در انتشار آن میان دیگران است.[۶] امام صادق علیه السلام خطاب به «مفضل» فرمودند: بنویس و علم خود را میان برادرانت منتشر ساز، پس هرگاه از دنیا رفتی کتاب‌هایت را برای فرزندانت به ارث بگذار؛ زیرا زمانی خواهد آمد که مردم جز با کتاب هایشان همدم و همنشین نشوند.[۷]
۲- حفظ علم
امیرالمومنین علی علیه السلام فرمودند: عقل دانشمندان در نوشته‌های ایشان آشکار می‌شود[۸] و از آنجا که علم با نوشتن حفظ می‌شود[۹] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: علم را با نوشتن به بند بکشید[۱۰] و پیش از فرا رسیدن مرگ علما و اندیشمندان بنویسید؛ چراکه با مرگ ایشان علمشان نیز اگر نوشته نشده باشد از بین می‌رود.[۱۱]
۳- پاداش اخروی
در روایات اسلامی برای نویسندگی علاوه بر فواید دنیایی، ثمرات اخروی بسیاری قرار داده شده است. به عنوان مثال پیامبر رحمت صلی الله علیه و آله فرمودند: هرگاه مومن از دنیا رود و یک برگ‌نوشته علمی از خود بجای گذارد روز قیامت آن برگ میان او و آتش پرده‌ای شود و خداوند تبارک و تعالی در قبال هر حرف که روی آن نوشته شده، شهری هفت برابر وسیع‌تر از دنیا به او خواهد بخشید.[۱۲]
اهمیت وجود کتاب در خانه
اگرچه کتابخانه های بسیاری در شهرها و محل زندگی ما وجود دارند و انسان می‌تواند از آنها استفاده کند ولی وجود کتاب و کتابخانه در منزل دارای اهمیت بسزایی است و اشخاص باید کتاب را در سبد خرید خود قرار دهند.
روایات اسلامی نیز به خرید و نگهداری کتاب در منزل سفارش کرده اند که به ۲ نمونه از آن اشاره می‌کنم:
۱- امام صادق علیه السلام فرمودند: کتاب‌های خود را حفظ کنید که به زودی به آنها نیازمند خواهید شد.[۱۳]
۲- امام صادق علیه السلام فرمودند: روزگار پر از فتنه ای بر مردم خواهد شد که جز به کتاب‌هایشان انس و آرامش نگیرند.[۱۴]
نکته: اینگونه نیست که مطالعه هر کتابی مفید باشد. از آنجایی که بعضی از کتاب‌ها گمراه کننده هستند، به حکم عقل و شرع باید از مطالعه آنها اجتناب شود. برای انتخاب کتاب مناسب حتما باید یک شاخصه کلی را که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به ما فرمودند در نظر بگیریم و آن مفید بودن است؛[۱۵] یعنی باید بیندیشیم که آیا مطالعه این کتاب برای من نفعی خواهد داشت؟
کلام آخر: اگرچه قیمت کتاب در کشور بالا رفته و تهیه آن را برای بسیاری از مردم سخت کرده و رفته رفته از سبد خرید مردم حذف کرده است ولی امروزه با پیشرفت‌های صورت گرفته، برای مطالعه و کتابخوانی، می‌توان از کتابخانه‌های دیجیتالی نیز استفاده کرد.
برای کشوری مثل ایران که از تمدن غنی اسلامی بهره می‌برد و با توجه به سابقه علم و دانشش که بیش از بسیاری از کشور‌های جهان است، پایین بودن سرانه مطالعه هر ایرانی جای بسی تاسف دارد. این آمارهای نگران کننده باید مسئولین را به یک اقدام جهادی در جهت ارتقای سرانه مطالعه ملزم کند.
پی نوشت
[۱] بصائر الدرجات، ج۱، ص۲.
[۲] غرر الحکم، ص۷۱۸.
[۳] همان، ص۵۴.
[۴] همان، ۵۹۸.
[۵] توحید مفضل، ص۷۹.
[۶] غرر الحکم، ص۳۹۰.
[۷] کافی، ج۱، ص۵۲.
[۸] غرر الحکم، ص۴۶۷.
[۹] کافی، ج۱، ص۱۲۹.
[۱۰] تحف العقول، ص۳۶.
[۱۱] مکاتیب الرسول، ج۱، ص۳۶۱.
[۱۲] امالی صدوق، ص۳۷.
[۱۳] کافی، ج۱، ص۵۲.
[۱۴] همان.
[۱۵] بحارالانوار، ج۸۳، ص۱۸.
*کارشناس دینی
ارسال دیدگاه