چگونه کارگردان فیلم محمد رسول‌الله توسط القاعده کشته شد؟
تهران (پانا) - سرنوشت «مصطفی عَقّاد» کارگردان فیلم «الرساله» معروف به محمد رسول‌الله به‌طور عجیبی با خاورمیانه و رخدادهای آن گره خورده است. از ماجرای سنگ‌اندازی‌های عربستان برای ساخت فیلمش درباره پیامبر اسلام گرفته تا حمایت مشروط قذافی برای ساخت فیلمش و بالاخره دردسرهایی که برای پخش این فیلم در کشورهای خاورمیانه پشت سر گذاشت و درنهایت مرگش به دست تروریست‌های القاعده.
«مصطفی عَقّاد» روایت می‌کند که چطور برای به توافق رسیدن با شاخص‌ترین مسئولین مذهبی دین اسلام در دنیا ۵ سال وقت صرف کرد تا بتواند فیلم محمد رسول‌الله را بسازد. وی عنوان می‌کند که علی‌رغم اینکه تأییدیه دانشگاه الازهر را داشته و آن‌ها صفحه به صفحه فیلم‌نامه را مُهر کرده بودند و مجلس الشیعه در لبنان هم آن را مُهر کرده بودند وقتی به سراغ عربستان صعودی می‌رود تا اجازه نهایی را بگیرد دچار دردسرهای بی‌پایانی می‌شود.
اوج فشار بر عَقّاد ۴۴ ساله، نوشتن فیلم‌نامه‌ای بود که هم مورد تائید مذاهب اسلامی باشد و هم چالش عدم حضور فیزیکی نقش اول را مهار کند. عَقّاد برای نوشتن فیلم‌نامه سراغ هری کیگ ایرلندی رفت. کیگ ۵۰ ساله بعد از تنظیم فیلم‌نامه اولیه با عقاد، یک سال در هتل هیلتون نیل قاهره اقامت کرد. او با کمک ۵ فیلم‌نامه‌نویس عرب تبار، فیلم‌نامه نهایی را ورق به ورق می‌نوشتند و به دانشگاه الازهر می‌فرستادند.
سنگ‌اندازی عربستان در روند ساخت فیلم محمد رسول‌الله
«مصطفی عَقّاد» گفت و گویش با سران مرکز اسلامی عربستان را این‌گونه روایت می‌کند: «به ما گفتند که باید از «رابط فی العالم الاسلامیه» در عربستان سعودی اجازه بگیرید. آن‌ها مثلاً «جناح راست افراطی» بودند. آن‌ها فکر می‌کردند که همه ملحدند. الازهری‌ها ملحدند. باید می‌رفتم آنجا و می‌فهمیدم چرا با آن مخالف‌اند. من به آن‌ها دربارهٔ این «صورت حرام» گفتم که من در دانشگاه کالیفرنیا یاد گرفته‌ام که کسی که تئوری عکاسی و عدسیها را پایه‌گذاری کرد، یک مسلمان بود به نام «حسن ابن حیفا» و حالا ما اینجا، به اذان مسلمین داریم می‌گوییم که حرام است؟! عکس ملک فیصل در روزنامه بود؛ گفتم: این‌یک «صورت حرام» است؟ گفت که نه این اشکال ندارد، چون «انجماد سایه» (freezing shadow) است. می‌دانید آن‌ها در حماقتشان باهوش‌اند. می‌گفت شما در سینما آن را به حرکت درمی‌آورید و به آن روح می‌بخشید و خلقت روح، فقط به خدا مربوط است. من گفتم که اگر تصویر خودم را در آیینه ببینم دلیل نیست که من یک روح خلق کرده‌ام و اگر من قادر بودم که روح خلق کنم، ارواح بسیاری برای تمام جهان عرب خلق می‌کردم. بعد به او گفتم که درزمانی که ما داریم دربارهٔ «صورت حرام»
جروبحث می‌کنیم، آن‌ها روی کره ماه می‌نشینند، چون هم‌زمان با این واقعه بود و در تلویزیون دیده می‌شد، بعد رئیس آن‌ها از آن عقب فریاد می‌زند، اسمش «بز» بود، مفتی آن‌ها بود، گفت آن‌ها به روی کرهٔ ماه ننشسته‌اند، شما را فریب داده‌اند، آن کرهٔ ماه نیست. فکر کردم که فایده ندارد؛ بنابراین، من بدون تصویب آن‌ها، کار را شروع کردم، ولی این مراحل دو سال طول کشید و بعد از اینکه تهیه‌کننده‌ها را یافتم، کار سه سال دیگر طول کشید.»
از اهمیت مرکز «رابط فی العام الاسلامیه» در عربستان صعودی که باید تاییدیه به مصطفی عَقّاد می‌داد به حدی است که عضو ناظر در سازمان ملل متحد برای شرکت در سازمان های اقتصادی و اجتماعی دارد و به‌عنوان عضو مراقب در سازمان کنفرانس اسلامی، یونسکو و یونیسف حضور دارد.
ساخت فیلم در دو نسخه با بازیگران متفاوت
«مصطفی عَقّاد» قصد داشت شخصیت پیامبر اسلام را به غربی‌ها معرفی کند و باورهای غلط را در مورد دین مبین اسلام از میان بردارد. ساخت این فیلم برای عقاد هم چندان آسان نبود، او می‌خواست فیلم را هم‌زمان در ۲ نسخه انگلیسی و عربی با نام «الرساله» با ۲ گروه بازیگران متفاوت بسازد. به او پیشنهاد شده بود که نقش «بلال» را به محمدعلی (کلی) بوکسور معروف بدهد و حتی فشارهایی هم از این حضور وجود داشت اما عقاد می‌ترسید شهرت محمدعلی برمقاصد معنوی فیلم سایه افکند و از حضور محمدعلی امتناع کرد.
قذافی، حاکم لیبی تنها حامی مالی فیلم محمد رسول‌الله
عقاد همه تلاشش را کرد تا بتواند تهیه‌کنندگان هالیودی را قانع کند تا از ساخت فیلمش حمایت کنند اما موفق نشد چون آن‌ها حاضر نبودند پول شان را برای فیلمی خرج کنند که نقش اولش حضور فیزیکی ندارد. کشورهای نوپای اسلامی بعد از جنگ جهانی دوم، بیشتر از سینما به فکر تثبیت خودشان بودند. کویت و عربستان ابتدا موافقت کردند ولی با مخالفت علمای وهابی و تندرو، انصراف دادند. مراکش تا نیمه کار، همراه پروژه بود ولی بعد زیرش زد. سرانجام معمر قذافی، حاکم لیبی به‌شرط اینکه عقاد بعدازاین فیلم، فیلمی درباره عمر مختار بسازد، اجازه داد مابقی فیلم در لیبی کار شود.
فیلمی که در زادگاه کارگردانش اجازه پخش نیافت
سرانجام فیلم با هزینه ۱۰ میلیون دلاری ساخته و از ۹ مارس ۱۹۷۷ (۱۸ اسفند ۱۳۵۵) در سینماهای آمریکای شمالی و از ۸ جولای ۱۹۷۷ (۱۷ تیر ۱۳۵۶) به ترکیه رسید و ۱۵ میلیون دلار فروخت. باوجوداین اکران جهانی فیلم در بعضی کشورهای اسلامی مانند مصر و سوریه (زادگاه عقاد) اجازه پخش نیافت.
چرا اسلام برای «مصطفی عَقّاد» مهم بود؟
علایق سینمایی مصطفی عَقّاد در ابتدای ۴۰ سالگی وی مشخص می‌شود. در علقه‌های سینمایی عقاد، بحث اسلام به‌عنوان نخستین مساله به چشم می‌خورد. زمانی که عقاد در ۱۸ سالگی، حلب را به قصد تحصیل در کالیفرنیا ترک می‌کند، تنها چیزی که از پدرش می‌خواهد، یک جلد قرآن کریم است. بعدها او گفت که ساخت فیلمی درباره پیامبر (ص)، دغدغه دوران جوانی وی بوده، اما به دلیل وجود محدودیت‌ها و البته بی‌اعتمادی‌هایی که به وی به‌عنوان فردی که می‌خواست فیلم رفیع‌ترین چهره اسلامی را بسازد، این امکان برای او مهیا نبود و به همین دلیل بیشتر فعالیت ۲۰ تا ۳۰ سالگی مصطفی عَقّاد (یعنی پیش از ورود به دوران اجرایی در سینما) صرف ارایه طرح و فیلم‌نامه برای شبکه‌های تلویزیونی آمریکا ازجمله شبکه معروف ان بی‌سی شد.
مرگ «مصطفی عَقّاد»
مصطفی عَقّاد سال‌ها بعد از ساخت فیلم محمد رسول‌الله قربانی تروریست می‌شود و طی یک عملیات انتحاری از سوی القاعده کشته می‌شود. مصطفی عَقّاد در ۲۰۰۵ میلادی به همراه دخترش براثر انفجار بمبی به‌وسیله القاعده که در مجلس عروس در هتلی در اردن کار گذاشته‌شده بود، کشته شد. درباره جزییات این کشتار فجیع روایات مختلفی بیان شده برای نمونه در یکی از رسانه‌های غربی این چنین آورده شده است: در آن روز ساجده و شوهرش طبق برنامه به هتل رادیسون رفتند که در آن یک جشن عروسی برپا بود. همسر ساجده به سالن مردها می‌رود و در زمان مقرر با گفتن الله‌اکبر، بمب را منفجر می‌کند. هم‌زمان، ساجده نیز که به سالن زن ها رفته بود ضامن بمب خود را فشار می‌دهد، اما بمب عمل نمی‌کند و تلاش مجدد ساجده نیز کارگر نمی‌شود و او در همان شلوغی، موفق به فرار می‌شود. سه روز بعد، مأموران امنیتی اردن او را در منزل خواهرش در شهرستان سلط دستگیر کردند. شوهرخواهر او نیز، در بمب‌گذاری‌های ۲۰۰۵ میلادی دخالت داشت و پس‌ازآن به عراق رفته بود. در آن انفجار ۱۳۵۷ خورشیدی چندین نفر کشته شدند که مشهورترین آن‌ها مصطفی عَقّاد کارگردان مشهور مصری و سازنده فیلم‌های محمد
رسول‌الله (ص) و عمر مختار بود. دختر مصطفی عَقّاد نیز در این انفجار کشته شد.
حاشیه‌های ناتمام برای کارگردان فیلم محمد رسول‌الله
فیلم «الرساله» سرمشق فیلم‌سازی تاریخی و مذهبی قرار گرفت. نسخه انگلیسی فیلم «الرساله» در ایران با تغییراتی در متن و اضافه شدن نریشنی درباره واقعه غدیر خم دوبله شد و پخش شد.
از دیگر حاشیه‌های این فیلم این است که آن‌قدر مهم و تأثیرگذار بود که ۱۴ سال پیش، وزارت دفاع آمریکا قبل از حمله به افغانستان ۱۰۰ هزار نسخه از آن را خرید و به سربازانش داد تا ببینند.
عربستان سالن سینما نداشت ولی اجازه نمایش فیلم در رسانه‌هایش را نداد اما این فیلم در مراکش، مصر، نیویورک و توکیو فیلم فروش خوبی داشت.
مرحوم حمید مجتهدی، مستندساز ایرانی که در فیلم الرساله و عمر خیام همکاری داشته و همکلاسی عَقّاد بوده، درباره حضور عَقّاد در ایران بعد ساخت فیلم محمد رسول‌الله گفته بود؛ عقاد وقتی خانه امام خمینی (ره) را دید، گریه کرد. پرسیدم چرا گریه می‌کنی؟ گفت: باورت می‌شود خانه‌ای به این سادگی، زندگی آدمی باشد که دنیا را تکان داد.
ارسال دیدگاه