ماجرای جدال دانشگاه تهران و شهرداری تهران چه بود؟

تاسیس دانشگاه تهران در باغ جلالیه

پس از آن علی‌اصغر حکمت دست به کار شد و جستجو برای مکان‌یابی مناسب دانشگاه را با کمک و مشاوره "آندره گدار"، معمار فرانسوی که در آن روزگار به عنوان مهندس در خدمت وزارت معارف بود، آغاز کرد. آنان پس از جستجوی بسیار در میان ابنیه، باغ‌ها و زمین‌های فراوان آن روز اطراف تهران "باغ جلالیه" که در شمال تهران ما بین امیرآباد و خندق شمالی قرار داشت را برای احداث دانشگاه برگزیدند و سرانجام با گذشت سه سال از فکر تاسیس، پردیس مرکزی دانشگاه تهران که به نوعی نام دانشگاه تهران با این فضا در ذهن تداعی می‌شود با شش دانشکده طب، فنی، علوم، علوم معقول و منقول، ادبیات و حقوق نیز در ۱۵ بهمن ماه سال ۱۳۱۳ با زمینی به مساحت ۲۱ هکتار افتتاح شد.

دانشگاه تهران از انقلاب تا امیرآباد شمالی

در نتیجه طراحی پردیس دانشگاه را نیز همان معمار فرانسوی بر عهده گرفت. وی نخست طرح خیابان‌های اطراف و داخل دانشگاه را ارائه کرد و پس از تایید در پانزدهم بهمن ۱۳۱۳، عملیات اجرایی با کاشت نهال‌های درختان سایه گستر و باشکوه چنار در کنار خیابان‌ها آغاز شد.

در حال حاضر پردیس مرکزی دانشگاه تهران که از جنوب به خیابان انقلاب، از شمال به خیابان پور سینا و از شرق و غرب به ترتیب به خیابان‌های قدس و ۱۶ آذر محدود است در سال ۱۳۱۳ ه. ش در مساحتی به وسعت ۲۱ هکتار تاسیس شد. در این مجموعه ساختمان دانشکده‌های هنرهای زیبا، ادبیات و علوم انسانی، علوم، فنی، حقوق و علوم سیاسی، پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و ساختمان کتابخانه مرکزی - که از مهم‌ترین کتابخانه‌های کشور به شمار می‌آید و مسجد دانشگاه واقع شده است.

همچنین سازمان مرکزی دانشگاه، اداره امور دانشجویی، مرکز بهداشت و درمان دانشجویان، دانشکده محیط زیست، جغرافیا، و… نیز در خیابان‌های اطراف دانشگاه قرار دارند. دانشکده‌های علوم اجتماعی، علوم تربیتی، کوی دانشگاه، اقتصاد، الهیات و معارف اسلامی به ترتیب در امیرآباد شمالی و خیابان مطهری واقع شده‌اند. همچنانکه شماری دیگر از دانشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی و پژوهشی دانشگاه تهران در بیرون از تهران در شهرهای قم، کرج، پاکدشت، ساری، چوکا و نشتارود واقع شده‌اند.

اگر چه فضای فیزیکی دانشگاه تهران در مقایسه با سایر دانشگاه های کشور از نظر جغرافیایی بسیار گسترده و وسیع است اما مستغلات و اراضی این دانشگاه طی دهه های اخیر همواره مورد تعرض سازمان ها و نهادهای بیرونی قرار گرفته است و در بسیاری از موارد مسئولان و مدیران این مرکز علمی نیز در صیانت و حفاظت از این زمین‌ها سیاست مماشات و محافظه کاری را ترجیح داده و به این ترتیب بخش هایی از این زمین‌ها در اختیار نهادها و دستگاه های دیگر قرار گرفته اند.

تصرف ۴۰ هزار هکتار از اراضی دانشگاه

در این رابطه دکتر حسن محسنی مدیرکل وقت امور حقوقی دانشگاه تهران ضمن تایید این مطلب با تاکید بر اینکه ۴۰ هزار متر مربع از املاک متعلق به این دانشگاه بیش از ۳۷ سال در ید متصرفین بود ، می‌گوید: یکی از پرونده‌های مهم حقوقی دانشگاه که سالیان متمادی در مراجع ذی صلاح قضائی در جریان بود که این اراضی موسوم به باغ بقایی، در شهر قدس استان تهران واقع شده است و سال‌ها قبل، توسط بانوی نیکوکار خانم سیده فاطمه رضوی (معروف به بقایی) وصیت شده بود.

وی با بیان اینکه در زمان مسئولیت مدیران حقوقی مختلف در دانشگاه تهران، دعاوی سنگین و دادخواست‌های مهم متعددی درباره این ملک طرح شده است، ادامه می‌دهد: برای این موضوع، در نهایت دانشگاه در دادگستری شهر قدس طرح دعوا می‌کند و حتی در این دادگستری، در مرحله نخست، رأی به نفع دانشگاه صادر می‌شود، اما دادگاه تجدیدنظر این قضیه را مشمول رأی وحدت رویه شماره ۵۸۱ از هیأت عمومی دیوان عمومی عالی کشور دانست و آرای صادره به نفع دانشگاه را نقض کرد و دانشگاه در زمان مدیریت پیشین، ناگزیر به پیگیری جدید دعوای خلع ید در دادگاه انقلاب شد.

دکتر محسنی در خصوص نهایی شدن مباحث حقوقی این پرونده، تاکید می‌کند: پیگیری آرایی که از دادگاه انقلاب صادر شده بود و نیز اثبات مسئله مالکیت دانشگاه تهران بر این ملک در مراجع ثبتی و هم‌چنین در بنیاد مستضعفان، دست دانشگاه را برای اقدام جهت خلع ید متصرفین بازکرد و دانشگاه با تمرکز بر این موضوع، اقدامات اجرایی حقوقی و قضائی را آغاز کرد که سرانجام در سال ۱۳۹۵ به نتیجه رسید و ملک به تصرف دانشگاه درآمد.

همچنین دکتر مهدی شهبازی رئیس حوزه ریاست و روابط عمومی دانشگاه تهران نیز در روزهای آغازین سال جدید در یک نشست خبری از تصرف غیرقانونی برخی املاک دانشگاه در دوره مدیریت های قبلی انتقاد و تاکید کرد: طی سال های گذشته نیز تصرفات غیرقانونی در اراضی املاک دانشگاه تهران شکل گرفته بود اما در مدیریت جدید بعید می‌دانم در زمینه از دست دادن بخشی از زمین مماشاتی وجود داشته باشد و این دانشگاه در حفاظت از اموال خود که از دیرباز متعلق به این دانشگاه بوده و در حوزه های آموزشی و پژوهشی مورد کاربرد قرار می‌گرفته پافشاری خواهد کرد و اعتراض خود از مسیرهای قانونی پیگیری خواهد کرد.

واگذاری زمین برای ساخت دو بزرگراه

دکتر احمد نوحه گر معاون برنامه ریزی و توسعه دانشگاه تهران نیز در این نشست خبری تاکید کرد: با شهرداری تهران در ساخت بزرگراه همت و حکیم در محدوده امیرآباد شمالی هم با شهرداری تهران همکاری کردیم و شهرداری برای توسعه معابر و مترو از زمین‌های دانشگاه تهران استفاده کرد.

ماجرای قطع درختان؛ چالش اخیر دانشگاه و شهرداری

مؤسسه‏ ژئوفیزیک‏ دانشگاه‏ تهران‏ در سال‏ ۱۹۵۷ میلادی‏ مطابق‏ با ۱۳۳۶ هجری‏ شمسی‏ با تلاش مرحوم‏ استاد دکتر حسین‏ کشی افشار پایه‏‌گذاری‏ شد و‏ در بدو تاسیس‏ با سه‏ بخش‏ زلزله‏‌شناسی‏، ژئومغناطیس‏ و گرانی‏‌سنجی‏ آغاز کرد و به‏ تدریج‏ در زمینه‌‏های‏ آموزشی‏، پژوهشی‏ وکاربردی‏ علم‏ ژئوفیزیک‏ گسترش‏ یافت‏ که البته در مهر ماه‏ ۱۳۴۹ کمیسیون‏ منتخب‏ هیات‏ امنای‏ دانشگاه‏ تهران‏ دو گروه‏ آموزشی‏ فیزیک‏ زمین‏ و فیزیک‏ فضا را تصویب‏ و ابلاغ‏ نمود.

بخش فیزیک خورشیدی و نجوم نیز از سال ۱۳۴۲ هجری شمسی با عنوان بخش فیزیک خورشیدی در موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران ایجاد شد وبا گسترش آن لفظ نجوم به آن افزوده شده است. این بخش به منظور فراهم آوردن بستر تحقیقات در زمینه‌های مختلف نجومی، خورشیدی و خورشید-زمینی ایجاد شده است.

قطع درختان این موسسه دانشگاه تهران و درگیری کارمندان دانشگاه با شهرداری از تازه ترین حواشی این دانشگاه به شمار می‌رود که چند روز توجه فضای رسانه ای و علمی کشور را به خود جلب کرد.

ماجرا از این قرار است که بعد از تعطیلات نوروز خبری از سوی شهرداری منطقه ۳ تهران منتشر شد که بر این اساس مرکز لرزه نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران اقدام به جابه جایی ۲۰۰ نهال و قطع ۵۰ درخت کرده و پس از ورود عوامل شهرداری منطقه ۳ تهران، درگیری فیزیکی بین ماموران شهرداری و حراست این موسسه رخ می‌دهد که در نهایت نیروهای حراست دانشگاه با باتوم و گاز اشک‌آور به ضرب و شتم نیروهای شهرداری می‌پردازند.

پس از انتشار این خبر، تعدادی از اعضای شورای شهر تهران طی مصاحبه های مختلف با رسانه ها خواستار پاسخگویی مسئولان رده بالای دانشگاه و حتی شخص وزیر علوم شدند و اعلام کردند شکایت نامه ای علیه دانشگاه تنظیم و موضوع را از طریق مراجع قضایی پیگیری خواهند کرد.

در این زمینه احمد صادقی در پنجاه و ششمین جلسه شورای شهر تهران با اشاره موضوع قطع درختان از سوی مرکز لرزه نگاری دانشگاه تهران در منطقه ۳ و نیز ضرب و شتم نیروهای شهرداری تهران در راستای اجرای قانون، گفت:متاسفانه شاهد برخورد نیروهای مجموعه دانشگاه تهران با نیروهای خدوم شهرداری تهران بودیم که برای اجرای قانون و جلوگیری از قطع درختان در آن محل حاضر شده بودند.

وی افزود: به نظر این موضوع نیاز به اقدامی فراتر از تذکر در صحن شورا دارد و می‌بایست شخص ریاست دانشگاه تهران به صحن شورا دعوت شوند و پاسخگوی این موارد باشند که به چه دلیل نیاز است درختان را قطع کنند و به چه حقی نیروهای خدوم شهرداری را ضرب و شتم کرده اند.

صادقی تاکید کرد: ما اگر از هر شخص یا نهادی توقع چنین برخورد نابجایی داشته باشیم که البته هیچ شخص و مقامی حق برخورد نابجا را ندارد، از نهاد دانشگاه تهران و ریاست دانشگاه به عنوان یک نهاد فرهیخته ، فرهنگی و فرهنگ ساز این توقع را نداریم. لذا از هیات رییسه شورای اسلامی شهر تهران تقاضا دارم بر اساس قانون و الزاماتی که داریم شخص ریاست دانشگاه تهران را به صحن شورا برای پاسخگوی به این موارد دعوت کنند.

در ادامه مهدی پیرهادی عضو شورای شهر تهران در جریان پنجاه‌وششمین جلسه شورای شهر تهران گفت: در روزهای پایانی سال گذشته (۲۶ و ۲۷ اسفندماه) بنده تماسی گرفتم و در ارتباط با قطع درختان مجموعه مربوط به دانشگاه تهران مواردی را مطرح کردم اما چون این مسئله همزمان با قبل از نوروز بود و نمی‌خواستم فضای رسانه‌ای و این اتفاق کام مردم را تلخ کند نامه‌ای به شهردار منطقه سه و معاون خدمات شهری منطقه نوشتم و در واقع شهرداری منطقه نیز به صورت جدی به میدان آمد و حتی در ایام نوروز کشیک‌هایی را برای مراقبت از این درختان در نظر گرفت.

پیرهادی تاکید کرد: با توجه به اهمیت موضوع و اینکه اخیراً نیز مأموران شهرداری در ارتباط با مسئله ذکر شده مورد ضرب و شتم قرار گرفته‌اند پیشنهاد بنده این است که باید وزیر علوم پاسخگوی این مسئله باشد و باید شخص وزیر به این مسئله ورود و پاسخ لازم را بدهند.

پس از رسانه ای شدن این موضوع مسئولان دانشگاه تهران با برگزاری یک نشست خبری ضمن تکذیب هر نوع قطع درخت در موسسه ژئوفیزیک دانشگاه، اقدام این موسسه در جابجایی درختان را اقدامی با مجوز قانونی و در راستای توسعه فعالیت های علمی و آموزشی دانشگاه توصیف کرده و تاکید نمودند: فعالیت های توسعه در این موسسه در برنامه ششم توسعه تصویب شده است و دانشگاه تهران سال گذشته برای ساخت این پروژه از دولت بودجه دریافت کرده است.

در همین رابطه "دکتر مهدی شهبازی" رئیس حوزه ریاست و روابط عمومی دانشگاه تهران با تاکید براینکه هیچ مورد قطع درختی در مراکز و همچنین مرکز لرزه نگاری این دانشگاه اتفاق نیفتاده است، گفت: ما براساس سیاست توسعه مرکز لرزه نگاری دانشگاه مجوز جابجایی تعدادی از درختان این مرکز را داشتیم که متاسفانه با ورود غیرقانونی شهرداری بخشی از این جابجایی ها صورت نگرفته است.

وی جابجایی درختان در دانشگاه تهران را دارای مجوز قانونی و با اطلاع شهرداری عنوان کرد و افزود: اواخر سال گذشته و در ماه های آغازین فعالیت تیم مدیریتی فعلی دانشگاه تهران، ملاقات های متعددی با مسوولان شهرداری و شخص شهردار در زمینه های مختلف داشتیم و تلاش کردیم در زمینه توسعه تحولی دانشگاه تهران اقداماتی انجام بدهیم و تیم تحت هدایت شهردار در سطح مدیریت عالی اعضای شورای شهر و غیره همراهی های در این زمینه با دانشگاه داشتند و روال طبیعی اقدام برای اصلاح و تقویت زیرساخت مرکز لرزه نگاری دانشگاه تهران توسط مجوز کمیسیون ماده ۷ اخذ شد و براساس این مجوز اقدام به جابجایی اصولی درختان در این مرکز کردیم.

بنابر گفته شهبازی، اساسا ساختار دانشگاه تهران با انتشار اخباری مبنی بر قطع درختان منافات دارد اما ورود غیرقانونی شهرداری موجب شد چند اصله درخت در دانشگاه جابجا نشود. در واقع هیچ قطع درختی اتفاق نیفتاده است گفت: آنچه که صورت گرفته بحث جابجایی درختان بود و اینکه گفته می‌شود تعداد ۵۰ تا ۲۰۰ درخت از سوی دانشگاه تهران قطع شده، اشتباه است.

همچنین" دکتر احمد نوحه گر" معاون برنامه ریزی و توسعه دانشگاه تهران نیز در این زمینه توضیح داد: برای تقویت ایستگاه لرزه نگاری، بودجه ای به دانشگاه تعلق گرفته و به همین منظور اقدام به جا به جایی درختان برای توسعه ایستگاه های لرزه نگاری کردیم. در حال حاضر ۱۳۰ ایستگاه لرزه نگاری داریم و به حدود ۲۷۰ ایستگاه دیگر نیاز داریم.

معاون برنامه ریزی و توسعه منابع دانشگاه تهران با بیان اینکه شهردار تهران عضو هیات امنا دانشگاه تهران است و ما درگیری با این نهاد نداریم، گفت: در حال حاضر عوامل شهرداری حریم موسسه لرزه نگاری را اشغال کرده و مانع عبور و مرور کارمندان ما می‌شوند. از شهرداری تهران خواهش می‌کنم در اسرع وقت نسبت یه ترک محدوده اقدام کنند در غیر این صورت دانشگاه حق خود را محفوظ می‌داند که از مستغلات خودش حفاظت کند. به جای اینکه دانشگاه وارد محاکم قضایی شود، بهتر است اعضای شورای شهر توصیه های لازم را در این باره داشته باشند.

وی با بیان اینکه هیچ درختی در دانشگاه تهران قطع نشده است،گفت: ما اسناد و مدارکی داریم که عکس این قضیه اتفاق افتاده و عوامل شهرداری اقدام به درگیری کرده اند. هیچ قطع درختی اتفاق نیفتاده است و فقط جابه جایی صورت گرفته‌است؛‌ ما در راستای مصوبه دولت که باید نسبت به توسعه ایستگاه های لرزه نگاری اقدام شود، اقدام کردیم. از سوی دیگر مطرح شده که جا به جایی درختان باید در زمستان صورت می‌گرفت در حالی که این‌ها درختان کاج هستند و خواب ندارند و هر فصلی امکان جا به جایی دارند.

در ادامه دکتر حاتمی رئیس مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران نیز با اشاره به نیاز کشور به ۴۰۰ ایستگاه لرزه نگاری در کشور، جابجایی درختان را در راستای توسعه این ایستگاه‌ها و قانونی دانست و گفت: این امر در برنامه ششم توسعه تصویب شد و ما سال گذشته در این دولت بودجه‌ای برای این منظور دریافت کردیم. من فکر نمی‌کنم حساسیت اعضای هیات علمی و دانشکده های کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست به محیط زیست کمتر از شهرداری و عوامل شهرداری در نگاه به درخت باشد.

پس از انتشار پاسخ دانشگاه تهران، شهرداری منطقه ۳ با انتشار تصاویر زیر از قطع درختان در موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، ادعای مسئولان این دانشگاه مبنی بر عدم قطع درختان را غیرواقعی خواندند و مسئولان دانشگاه تهران نیز با تهیه کلیپی که از دوربین های مدار بسته دانشگاه و موسسه ژئوفیزیک ثبت کرده بودند، اقدام ماموران شهرداری تهران را در ضرب و شتم کارکنان و تخریب اموال دانشگاه به تصویر کشیدند.

کشمکش و تنش بین مسئولان شهرداری و دانشگاه تهران در خصوص ادعای قطع یا جابجایی درختان موسسه ژئوفیزیک در فضای رسانه‌ای در حالی بالا گرفت و مسئولان دو طرف ادعاهای یکدیگر را تکذیب و به پیگیری موضوع از طریق مجاری حقوقی وقضایی تهدید می‌کنند که پس از روی کار آمدن دولت جدید، شهردار تهران از سوی وزیر علوم به عنوان هیات امنای این دانشگاه معرفی شد و جای تعجب است که مسئولان دو طرف به جای حل اختلافات در سطوح مدیریتی، مشکلات خود را رسانه‌ای کنند.

پر واضح است موضوع حفاظت از محیط زیست در شرایطی که کشور با بحران زیست محیطی و ریزگردها مواجه است؛ از حساسیت بالایی در بین نهادها و جامعه برخوردار باشد و دانشگاه‌ها نیز به عنوان نهاد علمی جامعه نمی‌توانند برنامه‌های توسعه‌ای خود را بدون توجه به این مسائل پیش ببرند. همچنان که مسئولان دانشگاه‌های سراسر جهان به سختی تلاش می‌کنند نه تنها فضای سبز و سازگار با محیط زیست را در محوطه دانشگاه ایجاد کنند بلکه آموزش و آگاهی مردم از تأثیرات زیست محیطی و نحوه مبارزه با آن را ترویج دهند.

به همین جهت لازم است ضمن احترام و باور به استقلال و حرمت دانشگاه‌ها به عنوان یک اصل پذیرفته شده از سوی نهادها و جامعه، این مراکز نیز باید اختیار تام برای عملیاتی نمودن برنامه‌های توسعه‌ای خود را داشته باشند. در عین حال شهرداری نیز در صورت بروز مشکلی مشابه اتفاقات چند هفته گذشته، می‌توانست به جای استفاده از قوه قهریه در این فضای آکادمیک، در حیطه اختیارات قانونی خود موارد و تذکرات لازم را از طریق نهادهای مربوطه و یا مذاکرات بین مسئولان عالی دو بخش(رییس دانشگاه تهران و شهرداری تهران) در میان بگذارد چرا که بیان این موضوعات در عرصه رسانه‌ای نه تنها کمکی به حل مسائل نخواهد کرد بلکه موجب وارد آمدن لطمه به قداست معنوی دانشگاه به عنوان یک محیط علمی و آموزشی خواهد شد.

ضمن اینکه دانشگاه تهران نیز به عنوان یکی از ۱۰ دانشگاه سبز کشور باید ضمن توجه جدی به حساسیت‌های زیست محیطی، فعالیت‌های توسعه‌ای خود را با کمترین زیان برای محیط زیست شهری مانند تهران که فضای سبز در آن حکم طلا را دارد و برای ادامه حیات شهر ضروری است،‌ انجام دهد و در این راه حتی در صورت لزوم از متخصصان شهری نیز کمک بگیرد و در عین حال زمینه‌های استفاده شهروندان و جامعه از فضاهای طبیعی مراکز سبز خود را فراهم کند.