دیپلماسی در 12 ماه؛ ازتحریم ابتدای سال تا مذاکره در پایان سال

خروج رئیس‌جمهوری آمریکا از برجام با وجود چند نوبت تمدید لغو تحریم‌های ایران برای اغلب تحلیل‌گران بین‌المللی قابل پیش‌بینی بود، هر چند که غیر منتظره بودن رئیس‌جمهوری آمریکا در بسیاری از موارد پیش‌بینی‌ها را به خطا برده است و در مورد برجام نیز در مقابل کسانی که از خروج ترامپ سخن می‌گفتند عده‌ای بودند که سخنان او درباره توافق هسته‌ای را یک بلوف سیاسی می‌دانستند تا بتواند امتیازهای بیشتری از متحدان اروپایی خود بگیرد.

بین دو ایده و پیش بینی، اردیبهشت ماه سال ۹۷ آمریکا با خروج از توافق هسته‌ای ایران موسوم به برجام، اتفاقات تازه‌ای را برای ایران در عرصه بین‌المللی رقم زد، دور تازه‌ای از مذاکرات آغاز شد و بخشی از اهداف بین‌المللی ایران برای مقابله با تهدید‌های آمریکا و متحدانش تغییر کرد.

خبرگزاری پانا در گزارشی که در دو بخش منتشر می‌شود ده رویداد مهم دیپلماسی در سال ۹۷ را تشریح کرده است از خروج آمریکا از برجام تا سفر روحانی به بغداد.

خروج جنجالی

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا روز ۱۸ اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ (۸ می ۲۰۱۸) با امضای فرمانی که بر اساس آن تحریم‌های هسته‌ای ایران که بر اساس برجام طی یک دوره زمانی بازمی گشت از برجام خارج شد.

یک هفته قبل از اعلام تصمیم ترامپ، بنیامین نتانیاهو،‌ نخست وزیر اسرائیل در یک شوی تبلیغاتی برای رسانه‌ها تعدادی سی دی و پوشه‌هایی که مدعی بود مدارک فعالیت‌های هسته‌ای ایران در «تورقوزآباد» است را نمایش داد. ترامپ نیز به سیاق اتحادش با نتانیاهو در روز خروج از برجام به همان مدارک نمایشی اسرائیل استناد کرد برای اینکه مدعی شود « ایران پیش قراول نا امنی در جهان است.»

ساعتی بعد از خروج آمریکا از برجام اتحادیه اروپا بیانیه‌ای منتشر کرد. فدریکا موگرینی،‌ مسئول سیاست خارجی این اتحادیه در مقابل دوربین‌های تلویزیونی ایستاد و با لحنی تند و عصبانی از اقدام آمریکا اعلام کرد که اروپا به برجام پایبند خواهد ماند.

اتحادیه اروپا در بیانیه‌اش اعلام کرد: «ما از تصمیم امروز آمریکا برای ترک برجام متاسفیم و چنانچه ایالات متحده نظرش را در این باره تغییر دهد، از آن استقبال خواهیم کرد.»

دقایقی بعد حسن روحانی به همراه وزرای کابینه‌اش در مقابل دوربین تلویزیون ایستاد و به مردم ایران گفت که نگران تبعات اقتصادی تصمیم رئیس جمهوری آمریکا نباشند.

او همچنین گفت: «من به سازمان انرژی اتمی، دستور دادم آمادگی لازم را برای اقدامات بعدی در صورت نیاز داشته باشند، تا در صورت نیاز غنی‌سازی صنعتی را بدون محدودیت آغاز کنیم، تا اجرای این تصمیم چند هفته صبر می‌کنیم. با دوستان و متحدان که توافق برجام را امضا کرده و وفادار خواهند بود به رایزنی می‌پردازیم، همه چیز وابسته به منافع ماست. اگر برجام بخواهد کاغذی باشد بدون این که منافع ملت ایران را تضمین کند آن‌گاه راه روشنی پیش‌روی خود داریم.»

روسیه، چین، فرانسه، المان، بریتانیا و بسیاری دیگر از کشورهای اروپایی این اقدام ترامپ را محکوم کردند اما واشنگتن بر تصمیمش پافشاری کرد.

شش ماه پس از خروج، آمریکا بر اساس دستور ترامپ دور دوم تحریم‌ها علیه ایران را با اعلام اعمال «سخت ترین» تحریم ها بازگرداند.

مایک پمپئو، وزیر امور خارجه که در خرداد ماه ۱۲ شرط آمریکا برای توافق با ایران از جمله خروج ایران از سوریه و دخالت نکردن در امور یمن و .... را مطرح کرده بود و همچنین استیون منوشن، وزیر خزانه‌داری آمریکا این خبر را اعلام کرده‌اند. دور دوم تحریم‌ها، که از نیمه شب یکشنبه ١٣ آبان (به وقت واشنگتن) اجرایی شدند، شامل صنعت نفت، مبادلات بانکی، کشتیرانی، خدمات بیمه‌ای و بخش انرژی ایران می‌شود.

این تحریم‌ها در قالب «تحریم‌های ثانویه»اشخاص و شرکت‌های طرف معامله ایران را در کشورهای دیگر نیز هدف گرفتند، هرچند آمریکا برای هشت کشور از جمله چین، هند، ایتالیا، یونان، ژاپن، کره جنوبی، تایوان و ترکیه معافیت‌ قائل شد. و البته این معافقیت ها در حالی بود که وزیر امور خارجه آمریکا پیشتر مدعی شده بود که صادرات نفت ایران را به صفر خواهند رساند و از این طریق اقتصاد ایران را زمین‌گیر خواهند کرد، آرزویی که تا پایان سال ۹۷ نیز محقق نشد.

ترامپ سرافکنده

خروج آمریکا از برجام تقابل تازه‌ای میان واشنگتن و متحدان اروپایی را آغاز کرد. اروپا پشت میز مذاکره تازه‌ای با ایران نشست و تعهد داد که در غیاب کاخ سفید منابع ایران از برجام را تأمین کند. رهبری انقلاب در پی این تعهد اروپا دولت را مکلف کرد که ضمن آنکه به اروپا اطمینان نداشته باشند مذاکرات را ادامه دهند.

رهبری درباره ادامه اجرای برجام با فرانسه، آلمان و بریتانیا خواستار «تضمین قطعی» و «عملی» شد.

ایشان در سخنانی خطاب به مسئولان مذاکره‌کننده فرمودند: «من به این ۳ کشور هم اعتماد ندارم؛ به این‌ها هم اعتماد نکنید. اگر می‌خواهید قرارداد بگذارید، تضمین عملی بگیریم والا این‌ها همه همان کار آمریکا را خواهند کرد. اگر توانستید تضمین بگیرید که خب، البته من بعید میدانم. اگر نتوانستید تضمین قطعی بگیرید، دیگر نمی‌شود برجام را ادامه داد.» به این ترتیب رهبر انقلاب دستوری برای خروج از برجام صادر نکردند اما در سوی دیگر میدان آمریکا همچنان از هر راهی برای تقابل بین المللی با ایران استفاده می کند.

نشست سالانه شورای امنیت سازمان ملل متحد در روزهای ابتدایی ماه مهر یکی از مهم‌ترین تلاش‌هایی بود که ایالات متحده در راستای جلب مشارکت بین‌المللی علیه ایران انجام داد. ترامپ یک هفته قبل از برگزاری نشستی علیه ایران در شورای امنیت در توئیتر خود اعلام کرد که به عنوان رئیس دوره‌ای شورای امنیت ریاست جلسه‌ای علیه ایران را در جریان نشست سالانه بر عهده خواهد گرفت. این بار هم البته آمریکا بر خلاف آنچه ترامپ و نیکی هیلی، نماینده این کشور در سازمان ملل متحد اعلام کرده بود تا روز نشست در این اعلام رسمی تغییراتی ایجاد کرد وگفت که تمرکز نشست بر ایران نخواهد بود.

با این حال روز برگزاری این نشست در شورای امنیت دونالد ترامپ به عنوان رئیس پشت میز بیضی شورای امنیت نشست و تنها کسی بود که عیله برجام سخن گفت. روسای جمهوری فرانسه و آلمان، نخست وزیر بریتانیا و تقریبا تمام سران کشورها به جز یک یا دو کشور معدود عربی از برجام حمایت کردند و رئیس شورا با عصبانیتی که به وضوح در قاب دوربین ها نشست جلسه را ترک کرد. از این شکست زمان زیادی نگذشت که خبر خروج نیکی هیلی، ‌نماینده ترامپ در سازمان ملل متحد، از تیم او رسانه‌ای شد.

این آخرین شکست واشنگتن از ایران نبود، آمریکا در آذر ماه نیز در جلسه دیگری که در شورای امنیت علیه ایران برگزار و در خواست کرد که این شورا برنامه موشکی ایران را متوقف کند نیز شکست خورد. درخواست آمریکا در شورای امنیت رأی نیاورد.

شورای امنیت تنها مجمع بین‌المللی نبود که آمریکا سر افکنده جهان در مقابل ایران شد. نمونه بارزتر این شکست در دیوان دادگستری بین المللی لاهه بود.

جلسه دیوان بین‌المللی دادگستری برای بررسی درخواست ایران برای صدور قرار موقت برای آمریکا در اعتراض به تصمیم واشنگتن برای بازگرداندن تحریم‌های یک‌جانبه علیه تهران برگزار شد.

در حالی که آمریکا معتقد بود که دادگاه لاهه صلاحیت بررسی شکایت ایران در این باره را ندارد، این دادگاه بین‌المللی با تاکید بر این‌که این دادگاه نیاز به احراز کامل صلاحیت خود برای صدور قرار موقت به منظور لغو تحریم‌های آمریکا علیه ایران ندارد، اعلام کرد: «ایران حق دارد از قرارداد مودت برای شکایت علیه این تحریم‌های واشنگتن استفاده کند.»

دادگاه لاهه تایید کرد که تحریم‌های واشنگتن علیه تهران خسارات جبران‌ناپذیری را برای مردم ایران ایجاد می‌کند و واشنگتن باید هرچه سریع‌تر این تصمیم خود را به گونه‌ای مورد بازبینی قرار دهد که محدودیت‌های اعمال شده بر ایران موجب بروز خسارات جبران‌ناپذیر برای مردم این کشور در حوزه تامین دارو، کشاورزی و حمل و نقل هوایی نشود.

دادگاه لاهه علاوه بر این، از وزارت خزانه‌داری آمریکا خواست تا در وضع تحریم ها خطراتی را که برای شهروندان ایرانی در پی دارد، در نظر بگیرد؛ چرا که تصمیمات ایالات متحده خطری را متوجه شهروندان ایران می‌کند که غیر قابل جبران خواهد بود.

آمریکا چندی بعد از این شکست در دادگاه لاهه از توافق مودت خارج شد اما همان طور که محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان در توئیتی در همان زمان اعلام کرد، این «شکستی دیگر برای آمریکای معتاد به تحریم و یک پیروزی برای قانون. لازم است که جامعه بین‌الملل به‌طور متحد با یک‌جانبه‌گرایی مخرب آمریکا مقابله کند.»

واشنگتن پشت درهای بسته ورشو

«فشار حداکثری بر ایران» تنها شعاری نیست که آمریکا و متحدان منطقه‌ای‌اش از جمله عربستان و اسرائیل دائما تکرار کنند. در ۱۱ ماه گذشته رسانه‌های دنیا در هر گزارشی درباره ایران این کلیدواژه را در صدر قرار داده‌اند که واشنگتن و هم پیمانانش لحظه‌ای از این تلاش دست برنمی‌دارند.

واشنگتن همچنان در تلاش است که متحدان اروپایی را علیه ایران دور یک میز جمع کند. آخرین تلاش ناموفق کاخ سفید در این حوزه برگزاری نشستی در ورشوی لهستان بود. نشستی که از زمان اعلام برگزاری آن از سوی مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا تا برگزاری در بهمن ماه تغییرات زیادی کرد.

در حالی که پمپئو یک ماه قبل از برگزاری نشست اعلام کرد که نشست ورشو با دعوت از همه کشورهای اروپایی و منطقه با محوریت ایران برگزار می‌شود، این موضع زمانی که فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد که در نشست شرکت نمی‌کند و دیگر کشورها از جمله فرانسه و آلمان بریتانیا از حضور در سطوح پایین خبر دادند تغییر کرد.

آمریکا موضوع نشست را تغییر داد و اعلام کرد که نشست با موضوع تروریسم و امنیت در خاورمیانه برگزار می‌شود. در سوی دیگر میدان تهران، سفیر لهستان را احضار کرد و مراتب نارضایتی ایران از این اقدام دولت لهستان اعلام شد. مقامات و مردم در فضای مجازی دست به کار شدند. سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه از مهماننوازی ایرانی‌ها ازمردم لهستان در جریان جنگ جهانی دوم گفت و همین امر دستمایه بسیاری از توئیت‌های دیگر و اعلام اعتراض مردم ایران شد تا اینکه چند هفته مانده به نشست معاون وزیر امور خارجه لهستان به تهران سفر کرد و در دیدار با همتایان خود در وزار ت امور خارجه اعلام کرد که در ایران در‌باره موضوعات مختلف از جمله سوء تفاهم پیش آمده پس از اعلام برگزاری کنفرانس ورشو صحبت کرده است و گفت که کنفرانس ورشو به هیچ وجه برای ضدیت با کشوری برگزار نمی‌شود.

به هر حال کنفرانس در حالی که نخست وزیر اسرائیل بیشترین استقبال را از آن داشت و هیچ یک از وزرای خارجه اروپایی در آن شرکت نکردند در روزهای ۱۳ و ۱۴ فوریه برگزار شد. در بیانیه پایانی هیچ اجماعی درباره ایران صورت نگرفت و حتی در نشست خبری مشترک وزرای امور خارجه آمریکا و لهستان با وجود تلاش پمپئو، وزیر امور خارجه لهستان از برجام دفاع کرد. نتالنیاهو و پمپئو ادعاهای خود علیه ایران راتکرار کردند و مایک پنس،‌ معاون اول رئیس جمهوری آمریکا از اروپا خواست که از برجام خارج شود و همه هیاهوی چند ماهه آمریکا برای برگزاری این نشست در چند خبر رسانه ای خلاصه شد که هیچ نتیجه ملموسی را به همراه نداشت.

تنش با اروپا و تحریم وزارت اطلاعات

تیرماه بود که دادستانی فدرال آلمان مدعی شد یک دیپلمات ایرانی مستقر در وین، مشکوک به همکاری با زوجی است که قصد حمله به تجمع گروهک تروریستی منافقین در پاریس را داشته‌اند. توماس اشنول، سخنگوی وزارت خارجه اتریش، نیز همان زمان در یک کنفرانس خبری اعلام کرد: «از ایران خواسته‌‌ایم مصونیت این دیپلمات را لغو کند. دستگاه قضایی بلژیک حکم به بازداشت این دیپلمات ایرانی داده و به همین دلیل ظرف ۴۸ ساعت موقعیت دیپلماتیک خود را از دست می‌دهد.»

استرداد اسدالله اسدی از سوی آلمان به دولت بلژیک روابط بین ایران و آلمان را دچار مخاطره کرد و تهران سفیر آلمان را فراخواند. از سوی دیگر فرانسه ایران را متهم به دخالت در حمله به گردهمایی منافقین در این کشور کرد و همین امر باعث شد که هم ایران و هم فرانسه به دلایلی سفرای خود را فرابخوانند و تهران و پاریس نزدیک به ۶ ماه بی سفیر باشند. البته که بعد از گذشت ۶ ماه اکنون بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه به عنوان سفیر ایران در فرانسه انتخاب شده و احتمالا در سال ۹۸ کار خود را آغاز می کند و سفیر جدید فرانسه نیز راهی تهران خواهد شد، اما اسدالله اسدی همچنان در زندان است و دادگاه های او در جریان.

ماجرای متهم کردن ایران به دست داشتن در عملیات های تروریستی از سوی اروپا به همین جا ختم نشد و دانمارک و هلند نیز دست به کار شدند. دانمارک حدود آبان ماه ایران را به برنامه‌ریزی برای قتل یکی از مخالفان جمهوری اسلامی در خاک خود متهم کرد. هم‍‌زمان هلند هم ایران را به دست داشتن در قتل دو نفر مخالفان جمهوری اسلامی در خاک هلند متهم کرد.

به این ترتیب اتحادیه اروپا پس از همه این اتهامات واهی بخشی از وزارت اطلاعات ایران را تحریم کرد.

وزیر امور خارجه دانمارک روز سه‌شنبه، ۱۸ دی‌ماه، خبر داد که اتحادیه اروپا به دلیل «طرح‌ریزی ترور در خاک اروپا» با وضع تحریم‌هایی علیه یکی از نهادهای اطلاعاتی ایران موافقت کرده است.

آندرس ساموئلسن در توئیتر شخصی خود در پیامی نوشت: «روزی مهم برای سیاست خارجی اروپا! اتحادیه اروپا توافق کرد تا تحریم‌هایی را علیه یک نهاد اطلاعاتی ایران، به خاطر طرح‌های ترور در خاک اروپا، اعمال کند. این پیامی است قوی از سوی اتحادیه اروپا که ما چنین رفتاری را در اروپا را قبول نمی‌کنیم.»

در پی این توئیت، خبرگزاری رویترز نوشت که در چارچوب این تحریم جدید، دارایی‌های یکی از واحدهای وزارت اطلاعات ایران و دو نفر از کارکنان این وزارتخانه از سوی اتحادیه اروپا مسدود می‌شود.

طالبان در تهران

پنجم دی ماه، علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در حالی برای سفر یک روزه راهی کابل شد که عکس منتشر شده از شمخانی و هیأت همراه در حالی که مشغول بررسی نقشه امنیتی بودند در فضای مجازی بسیار مورد توجه قرار گرفت.

شمخانی که به دعوت حمداله محب مشاور امنیت ملی رییس جمهور افعانستان، به این کشور سفر کرده بود در کابل اعلام کرد که ایران با اطلاع دولت افغانستان مذاکراتی را با گروه طالبان داشته است.

چند روز پس از این سفر دبیر شورای عالی امنیت ملی یعنی نهم دی ماه، بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران از سفر هیأتی از طالبان به تهران خبر داد.

او گفت مقام‌های کابل از قبل اطلاع داشتند که ایران تمایل به کمک در آوردن صلح به افغانستان دارد و در این زمینه با طالبان وارد گفتگو خواهد شد.

یک روز پس از این خبر، طالبان نیز این دیدار را مورد تأیید قرار داد و هدف از این سفر را حمایت «سیاسی و اخلاقی کشورها و نیز همکاری آنها را به منظور ختم اشغال و آمدن صلح و امنیت» عنوان کرد.

تماس‌های بین ایران و طالبان در حالی انجام شد که مذاکرات صلح افغانستان در جریان است و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا مدعی شده بود که قصد دارد نیروهای خود را از این کشور خارج کند.

یک هفته پس ازدیدار در تهران، سید عباس عراقچی بود که راهی کابل شد.عراقچی در این سفر گزارشی از مذاکرات با طالبان به رئیس جمهوری افغانستان داد.

مذاکرات ایران و طالبان در رسانه های جهان مورد توجه بسیاری قرار گرفت و تحلیل های زیادی درباره آن شد. گروهی این مذاکرات را در حالی که آمریکا در تلاش برای برگزاری مذاکرات صلح طالبان در دوحه است نوعی نمایش قدرت ایران در مناسبات افغانستان می دانستند و گروه آن را اشتباه استراتژیک آمریکا و تلاش تهران برای حل منازعه در افغانستان به عنوان همسایه دیرینه.