چالش‌های تقنینی، نظارتی و اجرایی تحصیل کودکان مهاجر در ایران

‌به گزارش روابط عمومی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات اجتماعی این مرکز طی گزارشی به بررسی تحصیل کودکان مهاجر در ایران از منظر چالش های تقنینی، نظارتی و اجرایی پرداخته و راهکارهای پیشنهادی خود را هم ارائه کرده است.

در این گزارش آمده: تعداد دانش آموزان غیرایرانی ثبت نام شده در مدارس کشور ایران از سال ۱۳۸۵، با شیبی ثابت رو به افزایش بوده است. در سال تحصیلی ۱۳۹۹ـ ۱۳۹۸ بیش از ۵۰۳ هزار دانش آموز اتباع غیرایرانی در بیش از ۲۸ هزار مدرسه ایرانی سراسر کشور ثبت نام شده بودند. این در حالی است که همواره سیاست های متفاوتی در طول ۴۰ سال اخیر درخصوص نحوه مواجهه با دانش آموزان اتباع، اعم از پذیرش یا عدم پذیرش آنها، رایگان بودن تحصیل آنها، شرایط تحصیل کودکان اتباع در نسبت با مسائل اقامتی ایشان و مانند آن، اتخاذ شده است.

در این گزارش تضریح شده: سیاست های پیرامون مسئله تحصیل اتباع همواره متأثر از سیاست های کلی دولت درخصوص اتباع افغانستانی (به دلیل غلبه تعداد اتباع این کشور نسبت به سایر کشورها در ایران) بوده است. از یک سو، در ایران خدمات آموزشی به اتباع قانونی به شکلی سخاوتمندانه ارائه می شود و از سوی دیگر، به دلیل حضور حدود دو میلیون نفر مهاجر غیرقانونی، موانع متعددی پیش روی این کودکان قرار دارد.

در این گزارش با بیان اینکه می توان گفت همواره دو قطب مخالف در مسئله مهاجران افغانستانی به ایران در سطح سیاستگذاری وجود داشته است، آمده: نگاه تهدیدمحور با محوریت سیاست های بازگشت مهاجران و بار مالی آموزش اتباع افغانستانی برای دولت ایران و نگاه فرصت محور جهت اشاعه فرهنگ ایرانی ـ اسلامی در منطقه و به ویژه درخصوص مهاجران قانونی و همچنین پس از انتشار فرمان رهبری.

در ادامه این گزارش بیان شده: پیش از انتشار فرمان مقام معظم رهبری مبنی بر حق تحصیل همه کودکان مهاجر حاضر در ایران در سال ۱۳۹۴، تنها دانش آموزان دارای مدرک اقامت قانونی با پرداخت هزینه های تحصیل حق تحصیل در مدارس ایران را داشتند. این فرمان نقطه عطفی در تاریخ تحصیل کودکان مهاجر در ایران بود که سه تغییر را موجب شد؛ رایگان شدن حضور دانش آموزان مهاجر در مدارس دولتی ایران، فراهم شدن امکان تحصیل کودکان مهاجر غیرقانونی و بدون مدرک، تعیین تکلیف مدارس خودگردان (مدارسی که مهاجران حاضر در ایران ایجاد و مدیریت می کردند).

چالش های تحصیل کودکان مهاجر در ایران

در ادامه این گزارش چالش های تحصیل کودکان مهاجر در ایران تشریح شده و آمده: تحصیل کودکان مهاجر در مدارس ایران با چالش های مختلفی روبه رو است. چالش های قانونی و اجرایی از جمله این چالش ها است. نبود روال مشخص و پایدار در آیین نامه های داخلی پیرامون ثبت نام کودکان بدون مدرک و عدم ثبت نام آنان در برخی موارد، اجرای سلیقه ای قوانین و آیین نامه ها در مدارس و عدم نظارت کافی و تبدیل شدن نقصان قانونی به ناکارآمدی اجرایی در زمینه ورود و اقامت مهاجران و تبدیل حق تحصیل کودکان به دستاویز و مدرکی جهت اقامت خانواده از چالش هایی است که ذیل این چالش کلی قرار می گیرند.

چالش های فرهنگی در این گزارش هم مورد تاکید قرار گرفته و در توضیح این چالش آمده: مطالبه جداسازی کلاس های درس در سطوح بالای تصمیم گیری کشور، نبود محتوای آموزشی متناسب با همزیستی کودکان ایرانی و مهاجر در کنار هم در مدارس، عدم بازآموزی کادر آموزشی و اجرایی مدارس و عدم اهتمام به تحصیل دختران مهاجر در برخی مناطق از جمله چالش های فرهنگی است.

در توضیح چالش های اقتصادی هم بیان شده: ضعف جدی وضعیت معیشتی خانواده های مهاجر و ضرورت اشتغال به کار کودکان مهاجر برای تأمین نیازهای خانواده، تنگنای اقتصادی خانواده برای ثبت نام چند فرزند در مدرسه و ایجاد هزینه های ناپیدای زندگی مهاجران در ایران از جمله چالش های اقتصادی است.

حاشیه نشینی جمعیت مهاجران در کشور، ناپایداری حضور مهاجران در ایران و حضور بدون چشم انداز آنان در ایران، ذهنیت منفی مهاجران از موطن شان، فقدان همبستگی بین نهاد آموزش و سایر نهادهای خدمت رسان به مهاجران، ذهنیت و مواجهه مهاجران و جامعه ایرانی به صورت متقابل و همچنین وجود ابهامات فراوان درخصوص وضعیت مهاجران در ایران از چالش های اجتماعی است که در گزارش مرکز پزوهش های مجلس شورای اسلامی مورد توجه قرار گرفته است.

جمعیت مهاجران بازمانده از تحصیل در نسل دوم و سوم مستعد بزهکاری به واسطه محرومیت اجتماعی و بازنمایی منفی از مهاجران طرد شده از مدارس در رسانه های بیگانه هم از چالش های امنیتی این مسئله است.

پیشنهادات مرکز پژوهش ها

در ادامه گزارش مرکز پزوهش های مجلس آمده: برای مدیریت چالش های گفته شده و کاهش آثار منفی این چالش ها و افزایش فرصت های حاصل از فرمان رهبری مبنی بر حق تحصیل همه کودکان مهاجر حاضر در ایران، این گزارش پیشنهادهای تقنینی، نظارتی و اجرایی زیر را ارائه داده است: (لازم است تأکید شود که هریک از پیشنهادهای اجرایی نیز در صورت پایداری وضعیت تحصیل کودکان در قالب پیشنهادهای تقنینی و نظارتی، قابلیت تبدیل به یک مطالبه نظارتی را داراست).

تدوین قانون ادغام اجتماعی اتباع و تأکید بر یک سرفصل ذیل آن درخصوص تحصیل کودکان پیشنهاد تقنینی گزارش حاضر و پیگیری نظارتی از دولت در مورد کیفیت و کمیت وضعیت اجرای فرمان رهبری درخصوص تحصیل کودکان مهاجر برای جلوگیری از تفسیرهای شخصی و پایدارسازی روند اجرای آن . پیگیری نظارتی از دولت برای در اولویت قرار دادن برگزاری سریع و گسترده دوره های آموزشی برای مدیران، کادر و معلمان مدارس پذیرنده مهاجران با هدف اشاعۀ پروتکل ها و استانداردسازی رفتار با مهاجران و کودکان مهاجر در قالب آیین نامه های داخلی آموزش وپرورش از پیشنهادهای نظارتی مدنظر این گزارش است.

پیشنهادهای اجرایی هم در گزارش مرکز پژوهش ها مورد توجه قرار گرفته و در این زمینه آمده: تدارک تشکیل کمیته یا کارگروه ویژه در ادارات کل آموزش وپرورش استان ها برای بررسی موارد خاص تحصیل مهاجران و جلوگیری از اعمال سلایق شخصی در موارد گوناگون، فعال سازی ظرفیت های فعالان افغانستانی برای تأسیس مدارس خودگردان به ویژه به عنوان اولین پایگاه ادغام دانش آموزان مهاجر برای ورود به مدارس ایرانی با محتوای درسی استاندارد و تحت نظارت مستقیم وزارت آموزش و پرورش، عدم جداسازی اجباری دانش آموزان ایرانی و افغانستانی در مدارس و جلوگیری از جدا کردن اجباری شیفت دانش آموزان مهاجر از شیفت دانش آموزان ایرانی در مدارس دو شیفته و اولویت تحصیل این دو گروه در کنار هم و در کلاس های مشترک و در شیفت های یکسان در قالب آیین نامه های داخلی آموزش وپرورش از جمله این پیشنهادات است.

همچنین توسعه آموزش مجازی برای کودکان اتباع بازمانده از تحصیل، لزوم تولید محتوای آموزشی در کتاب های درسی درخصوص معرفی و شناخت حوزه تمدنی ایران در محدوده ای از هندوستان، افغانستان، پاکستان و کشورهای آسیای میانه (تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان و قزاقستان) و حوزه جغرافیایی قفقاز (آذربایجان، ارمنستان و گرجستان) و همچنین دوران اسلامی به منظور آشناسازی هم زمان دانش آموزان ایرانی و مهاجر درخصوص ارتباطات فرهنگی وثیق کشورها در گذشته با محوریت چهره ها و مفاخر تاریخی ایران فرهنگی، تولید محتوای آموزشی در کتاب های درسی جاری کشور با موضوع توجه به مهاجران و پذیرش اختلاف ها و دعوت به وحدت کودکان ایرانی با مهاجران با محوریت تعمیق فرهنگ اخوت اسلامی، برقراری ارتباط سازمانی میان خیریه ها و مدارس با هدف رفع کمبودهای ضروری دانش آموزان مهاجر از دیگر پیشنهادات اجرایی است.

در ادامه پیشنهادات اجرایی این گزارش آمده: توجه به آموزش های مهارتی، فنی و هنرستانی در مدارس دارای سرانه بالای مهاجران با هدف توسعه اشتغال سالم، سرمایه گذاری در حوزه بازنمایی رسانه ای حضور دانش آموزان مهاجر در ایران و روایت داستان های واقعی تحصیل آنان در مدارس ایران در سطح بین المللی جهت ایجاد تصویر مثبت از ایران در جهان و افزایش جذب کمک های بین المللی هم باید مورد توجه قرار گیرد.

متن کامل گزارش را اینجا بخوانید.