دموکراسی از منظر امام خمینی (ره)

آنچه که پیش روی شماست خلاصه‌ای از دیدگاه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران امام خمینی (ره) است که به مناسبت چهل و سومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی با رهبری داهیانه آن یار سفر کرده تقدیم می‌گردد. همه ما، به‌ویژه نخبگان آگاه می‌دانیم که امام (ره)، احیاگر اسلام در دوران معاصر و پدیدآورنده تغییر و تحولات اجتماعی در ایران و جهان اسلام بود. نوآوری‌های فکری و سیره عملی او چنان اثربخشی داشت که توانست در زمان خودش غرب متکبر را عاجز و شرق کمونیستی را متحیر و دنیا را به شخصیت و اندیشه خود مشغول سازد. شاهکار مهمش در این رابطه این بود که با تاکید بر معنویت و انسانیت، فطرت‌های پاک را برانگیخته کرد و با مبارزات مردمی و بی‌امانش رژیم دو هزار و پانصد ساله شاهنشاهی را ساقط و با شعار «میزان رای ملت است» جمهوری اسلامی را در ایران پابرجا سازد.

آنچه که در این میان روشن و غیر قابل انکار است این است که اقدام‌ها و مبارزات مردمی و هدفمند او سازگار با دموکراسی و حکومت مردم بر مردم بود. چیزی که بر اساس جهاد تبیینی و رهنمود اخیر مقام معظم رهبری، امروزه لازم است بیش از هر زمان دیگر مورد توضیح و توجه نخبگان و جوانان قرار گیرد. روشن است که با رجوع به آثار فکری، پیام‌ها و سخنرانی‌های امام (ره) می‌توانیم به‌خوبی دریابیم که بنا به نظر ایشان در سال‌های قبل از انقلاب، بعد اجتماعی و سیاسی دین مبین اسلام مورد غفلت واقع شده بود و نتیجه آن حکومت طاغوت بر امت اسلامی بود.

با این حال ایشان می‌دانستند که اعتبارسنجی حکومت مردم بر مردم که از مسایل مهم فقه عمومی است نیازمند بررسی و بازنگری است. روی همین اصل بود که جامعه‌شناسی عالمانه و کم‌نظیر خودش را با محور قرار دادن اصول محکم دینی با دخیل دانستن شرایط زمان و مکان در اجتهاد، به طرحی نو منتج نمود که بسترساز دموکراسی و حکومت مردم بر مردم شد. از جایگاه یک مرجع تقلید نجف دیده و در تبعید، در موقع اقامت در نوفل لوشاتو فرانسه طبق یک نظر اجتهادی و حقوقی در مصاحبه‌ای اعلام کرد: قدرت حاکمه و مقننه را مردم تعیین می‌کنند و آنچه که خلاف این باشد پذیرفته نیست.

این مطلب که از محکمات نظریه‌پردازی اجتماعی وی محسوب می‌شود، با بسیاری از اصول و محکمات قرآنی در حوزه اجتماعی از قبیل: خطابات اجتماعی، مقام خلافت الهی انسان، شورا و مشورت، قاعده سلطنت، بیعت، جواز وکالت،حکم عقل و حق رای همخوانی دارد و نشان می‌دهد که مبنای فقهی آن فقید سعید در باب تاسیس و استمرار حکومت از راه رجوع به آرای عمومی و انتخابات است و لازم است در این رابطه خواست مردم ملاک باشد و نه چیز دیگر، بطوریکه انتخابات به عنوان حق الناس به رسمیت شناخته شود.

او انسان را موجودی اجتماعی و انتخابگری آزاد دانسته و می‌گوید منشأ این آزادی، دین مبین اسلام است و به جهت حق الناس و بالفطره بودن مطلب گفته است: خدا و اسلام انسان را آزاد خلق کرده است. مسلط برخودش و بر مالش و برجانش و بر نوامیسش./صحیفه امام ج۱ صفحه ۲۸۶/ به همین جهت است که فرمود: ما بنای بر این نداریم که تحمیلی به ملتمان بکنیم و اسلام به ما اجازه نداده است که دیکتاتوری بکنیم...مسئله دست من و امثال من نیست و دست ملت است./صحیفه امام ج ۱۱ صفحه ۳۴-۳۵/ در تشریح وضعیت جمهوری اسلامی در زمان خودش اعلام می‌کند: اینجا آرای ملت حکومت می‌کند. اینجا ملت است که حکومت را در دست دارد. این ارگان‌ها را ملت تعیین کرده است و تخلف از حکم ملت برای هیچ یک از ما جایز نیست و امکان ندارد/صحیفه امام ج۱۴ صفحه ۱۶۵/ از این نمونه سخنان در راستای آزادی مردم، دموکراسی و تعیین کننده بودن رای مردم، بسیار دارند که مجال ذکر همه آنها نیست و خلاصه تمامی آنها در این جمله اظهار شده که فرمود: در ایران اسلامی، مردم تصمیم‌گیران نهایی تمامی مسائل‌اند./ صحیفه امام ج۱۶ صفحه ۲۶۶/ دلیل روشن این مطلب، به جز انتخابات: خبرگان قانون اساسی، خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، نمایندگان ادوار مجلس و شوراهای شهر و روستا رفراندوم‌های برگزار شده است که در اصل پنجاه و نهم قانون اساسی آمده است. در این اصل تصریح شده: در مسایل بسیار مهم اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ممکن است اعمال قوه مقننه از راه مراجعه مستقیم به آرای مردم صورت گیرد.

همه‌پرسی‌های انجام شده عبارت است از ۱- همه‌پرسی تغییر رژیم پهلوی به جمهوری اسلامی ۲- همه‌پرسی رای به قانون اساسی ۳- همه پرسی بازنگری در قانون اساسی. نتیجه سخن این است که: از نظر امام خمینی قدس الله نفسه الزکیه، در حکومت مردمی، رای مردم تعیین‌کننده آن است. ایشان ضمن قائل بودن به ولایت فقیه جامع الشرایط، تشکیل حکومت وی را منوط به خواست مردم می‌داند؛ چیزی که در قانون اساسی مورد امضا و تایید خودش، بدان تاکید گردیده و در صدر اسلام از آن تعبیر به بیعت شده است.

*نماینده پیشین مشهد و مشاور وزیر آموزش و پرورش