افزایش بهای سوخت و خشم قزاق‌ها

پس از افزایش قیمت گاز در قزاقستان از اوایل سال جاری میلادی، مردم ساکن در استان «مانگیستااوسکایا/ مین قشلاق» در غرب این کشور به نشانه اعتراض به خیابان‌ها آمدند. بلافاصله اعتراضات در آلماتی آغاز شد و خیابان‌های این شهر، صحنه اعتراضات مردمی شد. در واکنش به این اعتراضات، رئیس‌جمهور قزاقستان تاکید کرد که باید در افزایش قیمت گاز بازنگری شود و متناسب با وضعیت اقتصادی هر منطقه، امکان‌سنجی متناسب برای افزایش قیمت‌ها صورت پذیرد و از تصمیم برای کاهش قیمت گاز منطقه مانگیستااوسکایا خبر داد. وی همچنین کابینه و مشخصا وزارت نیرو را مقصر به وجود آمدن وضعیت اعتراضی مردم دانست و با استعفای کابینه موافقت کرد. اما با این وجود اعتراضات در آلماتی فروکش نکرد و «قاسم ژُمارت توکایف» در این شهر وضعیت فوق‌العاده اعلام کرد.

با ادامه اعتراضات، معترضان به راحتی به ساختمان شهرداری آلماتی حمله کردند و آنجا را به آتش کشیدند؛ سپس به سمت اقامتگاه رئیس‌جمهور در آلماتی روانه شدند و در شرایطی نه چندان دشوار آنجا را نیز تسخیر کردند. در ادامه به سوی فرودگاه این شهر حرکت کردند و با اشغال آنجا، تمام پروازها به آلماتی متوقف شد.

توکایف نیز با گسترده شدن اعتراضات، سازمان‌دهندگان اعتراضات را «افراد مخرب» نامید. وی از عبارت «راهزنان» برای آن‌ها استفاده کرد و سپس آن‌ها را تروریست نامید. وی در اقدامی سریع نورسلطان نظربایف، رئیس‌جمهور پیشین را از ریاست شورای امنیت ملی برکنار کرد و خود شخصا این سمت را بر عهده گرفت و در قدم بعد دستور برکناری برخی از نزدیکان وی را نیز صادر کرد. وی که با این برکناری‌ها نتوانست اوضاع را آرام کند از یک اتحاد نظامی به رهبری روسیه یعنی «سازمان پیمان امنیت جمعی» برای مقابله با معترضان درخواست کمک کرد. سازمان پیمان امنیت جمعی نیز با اعزام تعداد نامشخصی از حافظان صلح به قزاقستان موافقت کرد.

اما در هر صورت اعتراضات در قزاقستان همچنان ادامه دارد و به درگیری با نیروهای امنیتی کشیده شده است. خبرگزاری تاس به نقل از وزارت بهداشت قزاقستان اعلام کرده که بیش از ۱۰۰۰ تن از زمان آغاز اعتراضات زخمی ‌شدند و بیش از ۴۰۰ تن همچنان در بیمارستان بستری هستند. دست‌کم ۱۲ تن نیز کشته شدند و یکی از آنها سر بریده شده است. شبکه اینترنت هم در سراسر قزاقستان از چهارشنبه قطع شده است.

رسانه‌ها خبر دادند که روزهای ناآرام اخیر ده هواپیمای خصوصی قزاقستان را ترک کرده‌اند که ۹ هواپیما به سمت اروپا و یک هواپیما به سمت روسیه پرواز کرده است. با افزایش ناآرامی‌ها از روز گذشته گارد امنیتی قزاقستان عملیات «ضد تروریستی» وسیعی را در حالی که اینترنت و تلفن‌های همراه در آلماتی قطع شده بود، شروع کردند.

اما دلیل عصانیت مردم و اعتراض آن‌ها چیست؟ قزاقستان در میان پنج جمهوری آسیای مرکزی که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی استقلال یافتند، بزرگترین و ثروتمندترین آنهاست. بزرگی این سرزمین به اندازه کل اروپای غربی است و دارای ذخایر عظیمی از نفت، گاز طبیعی، اورانیوم و فلزات گرانبها است. اما در حالی که این ثروت عظیم به قزاقستان کمک کرده تا یک طبقه متوسط قوی و شمار قابل توجهی از سرمایه‌گذاران فوق ثروتمند داشته باشد، مشکلات مالی متعددی نیز گریبانگیر کشور است، میانگین دستمزد ماهانه کمتر از ۶۰۰ دلار است، سیستم بانکی دچار بحران‌های عمیقی شده که ناشی از اعطای وام‌های بی‌حد و حصر است و علاوه بر این، فساد نیز در سراسر این کشور ریشه دوانده است.

نکته مهم در این میان درباره روسیه است. اینکه مرز میان روسیه و قزاقستان طولانی‌ترین مرز در جهان یعنی هفت هزار و ششصد کیلومتر است و قزاقستان با نوزده منطقه روسیه همسایه است. از این رو بدون شک امنیت قزاقستان برای روسیه اهمیت بسیاری دارد. وضعیت زمانی اهمیت می‌یابد که وضعیت روسیه به گونه‌ای است که اکنون در کشورهای همسایه خود یعنی اوکراین و بلاروس و کمی آن طرف‌تر در سوریه درگیر است؛ بحران قره‌باغ هنوز آتشی زیر خاکستر است و حضور طالبان در افغانستان تهدیدی جدی در مرزهای جنوب شرقی خارج نزدیک روسیه به شمار می‌آید. در این شرایط اگر بحران قزاقستان نیز به آن اضافه شود، حتما پیامدهای امنیتی،‌ سیاسی و اقتصادی با خود به همراه خواهد داشد. همچنین باید توجه داشت که قزاقستان بیشترین میزان صادرات نفت خود را به چین دارد و همزمان متحد استراتژیک مهم مسکو نیز محسوب می‌شود.

در این زمینه عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک و تحلیلگر مسائل بین‌الملل به پانا گفت: «قزاقستان در یکی دو دهه اخیر رشد بالای ده درصد را تجربه کرده و پیشرفت‌های زیادی هم از نظر زیرساختی داشته است. در واقع این رشد دو چیز به‌همراه خود در جهان سوم می‌آورد. یکی رفاه بهتر همراه با تورم، که کوچکترین تغییری در رفاه مردم، باعث می‌شود تا آن‌ها معترض شوند. وقتی این اعتراضات با تحریک گروه‌های مذهبی تندرو و احتمالا دخالت خارجی نیز همراه شود، اوضاع از کنترل خارج می‌شود. دوم زندگی لوکس مسئولین و فساد در بین آن‌ها که امروز با تکنولوژی مردم را رصد می‌کنند.»

وی با بیان اینکه وقتی آن تورم و این فساد با هم تلاقی پیدا می‌کند، نتیجه‌اش آشوب خواهد بود، گفت: «نمی‌توان گفت که این اتفاق در قزاقستان در کشورهای دیگر اطراف هم حتما اتفاق خواهد افتاد. در قرقیزستان قبلا سه بار تجربه شده است و بیش از دیگر کشورها ممکنه تکرار شود. در تاجیکستان مثل قزاقستان با کمک چینی‌ها توسعه شروع شده و تورم هم زیاد است، اما رئیس‌جمهور شخصا نظارت دارد و سرکشی می‌کند؛ اسلام‌گرایان را به حاشیه رانده و به‌جای آن توانسته تفکرات تاریخی و ملی را تا حدودی جایگزین کند. در ازبکستان بعد از مرگ کریم‌اُف تغییرات اساسی رخ داده و تا حدی آزادی‌ها به مردم داده شده است. ضیااُف مردمی‌تر برخورد می‌کند و طرح‌های بزرگی در حال اجراست که مردم خیلی راضی‌ترند.»

این استاد ژئوپلیتیک اضافه کرد: «در ترکمنستان هم رشد اقتصادی خوب است ولی تا چند سال پیش همه چیز با قیمت نازل در اختیار مردم قرار می‌گرفت و بنزین هم تقریبا مجانی و بعید است اتفاقی رخ بدهد. اگر هم رخ دهد در همان قدم اول، کره‌شمالی‌وار برخورد خواهد شد.»

وی با اشاره به نقش عامل خارجی در این اعتراضات یادآور شد: «در بعضی بحران‌های داخلی، عامل خارجی نقش مهم دارد و در بعضی‌ها خیر و یا کم. در قرقیزستان با تحریک خارجی عسگر آقایف طرفدار رابطه خوب با روس سرنگون شد و حکومتی متمایل به غرب شکل گرفت. دوباره با همان روش خیابانی و پشتیبانی روس‌ها، مردم همان دولت را نیز سرنگون کردند. در مصر به اذعان غربی‌ها فقط عربستان ۱۲ میلیارد خرج کرد تا مرسی و اخوانی‌ها سرنگون شوند. در لیبی دخالت خارجی و به‌ویژه اروپای‌ها مستقیم و نظامی برای سرنگونی قذافی خرج کردند. در وضعیت فعلی لیبی هم شاهد دخالت ترکیه، روسیه، مصر، عربستان، امارات و... هستیم. در سوریه دخالت خارجی فریاد می‌زند. در یمن چه در دوره علی عبدالله صالح و چه بعد از آن و حالا این وضعیت وجود دارد. در عراق عراقی‌های مخالف و کُردها با غرب و آمریکا بستند و آمریکا حمله کرد و سرنگونی اتفاق افتاد و اکنون هم ادامه دارد. در سودان، سعودی و امارات ۵ میلیارد دلار برای سرنگونی عمرالبشیر هزینه کردند.»

فرجی‌راد تصریح کرد: «آسیای مرکزی الگوی چینی توسعه را انتخاب کرده و این کشورها دارای رشد و تورم هستند. وضعیت اقتصادی مردم نسبت به گذشته خیلی بهتر شده ولی آگاهی آن‌ها هم بیشتر شده است. لذا بیشتر می‌خواهند و فساد را هم تحمل نمی‌کنند.»

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل درباره اعزام نیروهای روسی به قزاقستان نیز اضافه کرد: «امروز مساله اوکراین، از یک طرف احتمال حمله روسیه و از طرف دیگر احتمال عضویت در ناتو به یک بحران بزرگ بین‌المللی تبدیل شده است. بعید نیست که ممکن است بخواهند روس‌ها را در آستانه مذاکرات بین روسیه از یک‌ طرف و اروپا و آمریکا از طرف دیگر در قزاقستان هم درگیر کنند تا امتیاز بیشتری بگیرند. قزاقستان سرزمین بسیار بزرگی است و وقتی روسیه درگیر شود که شده است، نیروی زیادی را طلب می‌کند و وقتی نیرو وارد کرد باید موفق بیرون بیاد و الا... .»