سالی ۱۰ برابر دریاچه ارومیه از آب‌های زیرزمینی برداشت می‌شود
تهران (پانا) ـ سالانه ۵۰ میلیارد متر مکعب از منابع آب زیرزمینی برداشت می‌شود که این مقدار به اندازه حجم ۱۰ دریاچه ارومیه است.
به‌گزارش ایسنا، محمدرضا گلدانساز یک پژوهشگر حوزه منابع آب،با بیان اینکه منابع آب‌زیرزمینی ذخایر ارزشمندی هستند که طی سالیان‌طولانی تشکیل شده‌اند و یک منبع استراتژیک برای کشور به‌حساب می‌آیند، اظهار کرد:در کشور ما به‌‌دلیل وجود شرایط اقلیمی خشک و نیمه‌‌خشک، وابستگی به‌منابع آب‌زیرزمینی قابل‌توجه است و حدود ۶۰ درصد مصارف‌خانگی و صنعت و حدود ۵۰ درصد مصارف کشاورزی توسط آب زیرزمینی تأمین می‌شود.
برداشت سالانه ۵۰ میلیارد متر مکعب از منابع آب زیرزمینی
او با اشاره به‌اینکه سالانه حدود ۵۰ میلیارد مترمکعب از منابع آب زیرزمینی برداشت می‌شود، تصریح کرد:برای آنکه تصوری از این حجم داشته باشیم باید بدانیم که پس از بارش‌های کم‌‌نظیر سال‌آبی جاری حجم دریاچه ارومیه افزایش چشمگیری یافته و به حدود ۵ میلیارد مترمکعب رسیده است. برداشت سالانه ۵۰ میلیارد مترمکعب از سفره‌های آب زیرزمینی یعنی سالانه به‌اندازه حجم ۱۰ دریاچه ارومیه از منابع آب زیرزمینی برداشت می‌شود.
این پژوهشگر حوزه منابع آب با بیان اینکه همه این اعداد و ارقام نشان می‌دهد که وابستگی ما به آب زیرزمینی بسیار زیاد است و اگر روزی این منبع تمام شود با مشکلات زیادی روبرو می‌شویم، گفت: اگر نگاهی به آمار تراز سطح آب زیرزمینی در دشت‌های کشور بیندازیم، متوجه می‌شویم که در اغلب دشت‌ها سطح آب زیرزمینی به‌طور مداوم در حال پایین رفتن است همچنین افت سطح‌آب زیرزمینی به‌‌معنی برداشت از ذخایر تجدیدناپذیر سفره آب زیرزمینی است.
به‌گفته گلدانساز ذخایر آب زیرزمینی به دو بخش تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر تقسیم می‌شود. بخش تجدیدپذیر، آن مقدار از آب زیرزمینی است که هرساله بر اثر بارش و نفوذ آب به آبخوان اضافه می‌شود و بخش تجدیدناپذیر، آبی است که طی میلیون‌ها سال در سفره آب زیرزمینی انباشته شده است. اگر مقدار برداشت از منابع آب زیرزمینی به‌اندازه میزان تجدیدپذیر باشد، شاهد افت سطح آب زیرزمینی نخواهیم بود اما در بیشتر دشت‌های کشور میزان برداشت بیشتر از میزان تغذیه آب زیرزمینی است.
او ادامه داد:این اضافهبرداشت در واقع از ذخیره تجدیدناپذیر آبخوان صورت می‌گیرد که منجر به‌کاهش حجم‌ذخیره آبخوان‌ها شده است. طی ۵۰ سال برداشت از منابع آب زیرزمینی، بیش از ۱۳۰ میلیارد مترمکعب از ذخایر آب زیرزمینی کاسته شده است.
پیامدهای افت سطح آب‌های زیرزمینی
این پژوهشگر حوزه منابع آب با اشاره به‌اینکه افت سطح آب زیرزمینی پیامدهای مخربی مانند خشک‌شدن رودخانه‌ها و تالاب‌ها، از بین‌رفتن پوشش گیاهی، افزایش گرد و خاک، نشست زمین، ایجاد فروچاله‌ها و شکاف‌های طولانی در دشت‌ها و شور شدن آب زیرزمینی را به‌دنبال دارد، اظهار کرد: نشست‌زمین علاوه‌بر خسارت‌هایی که به زیرساخت‌ها و ابنیه وارد می‌کند، خسارت جبران‌ناپذیری برای آبخوان‌ها دارد چرا که نشست زمین به‌‌معنی پرشدن حفره‌های خالی بین دانه‌های خاک و از بین رفتن ظرفیت ذخیره آب در آبخوان است و دیگر امکان ذخیره آب در سفره آب زیرزمینی وجود نخواهد داشت.
گلدانساز در ادامه تصریح کرد:متاسفانه همه این آسیب‌ها در نقاط مختلف کشور مشاهده شده است. برای مثال نشست‌زمین در دشت ورامین ۳۶ سانتیمتر در سال گزارش شده و در دشت کبودرآهنگ ۲۵ فروچاله با ابعاد چند ۱۰ متری ایجاد شده است. پدیده شور شدن آب زیرزمینی در اغلب دشت‌های کشور و به‌ویژه در دشت‌های فلات مرکزی وجود دارد و در مناطقی برای استفاده از آب زیرزمینی نیاز به تجهیزات آب‌شیرین‌کن است. تمام این موارد نشان می‌دهد که برداشت از منابع آب زیرزمینی بیش از اندازه بوده است و با وجود همه این پیامدها این اضافه‌برداشت‌ها همچنان ادامه دارد. از این‌رو وضعیت منابع آب زیرزمینی نگران‌گننده است.
افت سطح آب زیرزمینی مناطق مختلف کشور از نیم تا ۳۰ متر
این کارشناس منابع آب با بیان اینکه بررسی تغییرات تراز آب زیرزمینی طی ۱۰ سال اخیر نشان می‌دهد که اغلب محدوده‌های مطالعاتی دارای افت سطح آب زیرزمینی هستند، گفت:گرچه در بیشتر محدوده‌ها میانگین افت سالانه کمتر از نیممتر است اما آبخوان‌های مهم کشور که نقش مهمی در تامین مصارف دارند عمدتاً دارای افت بیش از نیممتر در سال هستند. آبخوان‌ها در شهرهایی مانند مشهد، رفسنجان، بم، نیشابور و تهران،کرج از جمله مهم‌ترین آبخوان‌ها با افت سالیانه بین نیممتر تا یک‌متر هستند. در محدوده‌های قروه ـ دهگلان، ساوه، قزوین، هشتگرد، ورامین، کبودرآهنگ، زرند و نریمان ـ تربت‌جام وضع وخیم‌تر است و میانگین افت سطح‌آب زیرزمینی بیش از یک‌متر در سال است.
گلدانساز افزود:در تعداد محدودی از آبخوان‌های کشور نیز افت بیش از دو متر در سال وجود دارد که این آبخوان‌ها در محدوده‌های دامنه، هومند آبسرد، کردی شیرازی و کنگاور واقع شده‌اند. بیشترین افت سطح آب زیرزمینی مربوط به محدوده مطالعاتی ارسنجان واقع در استان‌فارس است که به‌طور متوسط سالانه ۳.۴ متر افت آب زیرزمینی داشته است. در واقع در این منطقه طی ۱۰ سال گذشته سطح آب زیرزمینی بیش از ۳۰ متر پایین رفته است البته در تعداد اندکی از محدوده‌های مطالعاتی بالا آمدن سطح آب زیرزمینی نیز مشاهده می‌شود که بیشترین آن مربوط به محدوده مطالعاتی دشت عباس شرقی واقع در استان ایلام است و به‌طور متوسط در هر سال ۱.۲ متر افزایش سطح آب زیرزمینی داشته است.
به‌گفته این پژوهشگر حوزه منابع آب بررسی وضعیت افت سطح آب زیرزمینی در کشور این حقیقت تلخ را آشکار می‌کند که به‌جز تعداد اندکی از محدوده‌های مطالعاتی سایر محدوده‌ها دچار اضافهبرداشت هستند و سطح آب زیرزمینی به‌صورت مداوم در حال پایین رفتن است. در این بین برخی از محدوده‌های مطالعاتی دارای شرایط وخیم‌تری هستند.
کدام آبخوان‌ها در کشور وضعیت وخیم دارند؟
گلدانساز در پایان با اشاره به اینکه اگر فقط افت سطح آب زیرزمینی را در نظر بگیریم آبخوان ارسنجان در استان فارس دارای بدترین شرایط است و بعد از آن آبخوان‌های دامنه، هومند آبسرد واقع در شهرستان دماوند، کردی شیرازی در استان هرمزگان و کنگاور در استان کرمانشاه قرار دارند، تصریح کرد:البته درنظرگیری میزان افت سطح آب زیرزمینی به‌تنهایی ارزیابی کاملی از وخامت آبخوان نیست اما در گام اول می‌تواند تصویر روشن‌تری از وضعیت آبخوان‌های کشور ارایه کند.
ارسال دیدگاه