انسجام‌گرایی در نظام آماری

در کشور ما هم به واسطه این جایگاه ممتاز آمارها برای انعکاس واقعیت‌های جاری ملموس یا نامریی مربوط به بخش‌های مختلف صنعت کشاورزی و بازرگانی و توصیف پدیده‌های نوظهور اجتماعی از اعداد و ارقام استفاده‌های فراوانی می‌شود.در این میان با وجود تعیین مرکز آمار ایران به عنوان تنها مرجع تهیه، تولید و ارایه آمارهای رسمی ولی کماکان در رسانه‌ها و مطبوعات کشور شاهد موازی‌کاری‌های متعدد در انتشار آمارها هستیم که به دلیل حجم بالای ارایه همزمان این‌گونه آمارهای مشابه و یکسان از سوی چندین دستگاه اجرایی، مردم و برنامه‌ریزان را با وضعیت لجام‌گسیخته‌ای روبه‌رو می‌سازد که زمینه‌ساز باورناپذیری، عدم اطمینان و همچنین تنزل اعتماد عمومی به آمارهای منتشره در نظام آماری کشور می‌شود.

به عنوان نمونه نرخ رشد اقتصادی، نرخ تورم، هزینه و درآمد خانوارها، آمار اشتغال، نرخ بیکاری و همچنین آمارهای مسکن شامل تعداد پروانه‌های ساختمانی و قیمت اجاره‌بهای واحد مسکونی توسط چندین دستگاه اجرایی مختلف اعلام می‌شود. بی‌شک این‌گونه ناهمگونی‌ها در انتشار عمومی آمارها، مصرف‌کنندگان و کاربران عمده آمارها یعنی رسانه‌ها، سیاستگذاران، دست‌اندرکاران و محققان را با سردرگمی و خطا، عدم حساسیت به آمارها و انفعال و متعاقب آن آشفتگی و آنتروپی (entropy) مواجه خواهد کرد.

قطعا در این شرایط چنانچه نهادهای تولید‌کننده آمارهای تخصصی به‌طور هماهنگ و یکصدا عمل نکنند حالت بی‌اعتنایی به برخی شاخص‌های اجتماعی و اقتصادی همراه با شبهه‌آفرینی و مخدوش جلوه دادن نتایج و گزارش‌های آماری در رسانه‌ها بر فضای آمارهای رسمی کشور سایه خواهد افکند. در نتیجه با تداوم این وضعیت احتمال محو و نادیده گرفته شدن آمارهای کاربردی تهیه و استخراج شده و عدم بررسی عمیق‌تر خروجی‌های آماری از سوی سیاستگذاران و برنامه‌ریزان در نظام برنامه‌ریزی کشور افزایش می‌یابد.

بر همین اساس بیم آن می‌رود تا زمانی که این نابسامانی در داده‌ها و آمارهای تولیدشده در کشور اصلاح نشود احساس بی‌میلی به مطالعه و واکاوی بیشتر در آمارهای قابل تامل به درحاشیه ماندگی و مهجور ماندن بخش مهمی از داده‌ها و همچنین نادیده گرفتن برخی از آمارهای اساسی کشور از سوی متولیان و دست اندرکاران کشور منجر شود. در عین حال همان‌گونه که در ارتباطات ارزش یک تصویر بیش از هزار کلمه است در آمار هم تنها یک عدد می‌تواند هزاران مساله چالش‌انگیز را آشکار سازد. از سوی دیگر با نشر اطلاعات آماری(redundancy) یعنی در دسترس قراردادن اطلاعات و آمار تکمیلی پردازش شده می‌توان فهم و درک عموم نسبت به شاخص‌های آماری تهیه شده را برای جلوگیری از سوءتعبیرها و برداشت‌های جمعی و ذهنیت‌های نادرست جامعه تقویت کرد. همچنین با استفاده از نشر بالا (ارایه اطلاعات گزیده و منتخب) امکان تحلیل، تبیین و تفسیر ساده معانی نهفته در آمارها از طریق سهل‌الوصول کردن شاخص‌های آماری مشخص و حل و فصل مناقشات و تناقضات آماری موجود بر اساس الگوهای مشترک قابل پیش‌بینی و سازماندهی شده فراهم خواهد شد. البته از یک‌سو رفع این آشفتگی‌ها به تولید و عرضه‌کنندگان آمارها و از سویی دیگر به رسانه‌های خبری انتشار‌دهنده آمارها مربوط می‌شود تا بتوانند در فرآیند تهیه آمارها و با تکمیل قطعات گمشده پازل واقعیت رکودها و بحران‌های اقتصادی به عنوان یک کلیت واحد و مسنجم عمل کنند.

در این شرایط می‌توان با حرکت از نظام آمارهای رسمی آنتروپیک به سمت پیاده‌سازی نظام ثبتی شبکه‌ای به هم متصل تا اندازه زیادی از به‌طور تصادفی انتخاب شدن آمارها و پیش‌پینی‌ناپذیری وضعیت تکثیر و انتشار غیرهدفمند آمارها در فضای عمومی فاصله گرفت تا در یک نظام آماری پیشرفته و یکپارچه همه دستگاه‌های اجرایی تولید‌کننده آمار به صورت یک کاسه و بلادرنگ اعداد و ارقام تخصصی خود را در اختیار تنها مرجع تولید‌کننده آمارهای رسمی یعنی مرکز آمار ایران قرار دهند. در مقابل می‌توان گفت در شرایط غیرآنتروپیک، آمارهای رسمی قادر خواهند بود همچون یک ابزار مسیریاب سودمند در نمایاندن آهنگ توسعه اجتماعی، وضعیت زندگی نسل آینده، حرکت نزولی و صعودی سطح زندگی و درراستای تامین منافع عمومی به صورت قابل اطمینان، شفاف و باکیفیتی مورد استفاده و بهره‌برداری قرار بگیرند.

موضوعاتی نظیر افزایش مهارت‌آموزی نیروی کار، سرمایه انسانی، توسعه انسانی، ارتقای فعالیت‌های علمی، فناوری و نوآوری به دفعات در سازمان‌های آماری و اقتصادی بین‌المللی به چشم می‌خورد که به نظر می‌رسد به دلیل در حال گذار و جوان بودن جامعه کشور و پنجره طلایی جمعیت و همچنین آهنگ شتابان آمیختگی افراد جامعه با فناوری‌های نوین تنها با اجتناب از چندپارچگی‌ها و افزایش اعتماد عمومی به آمارها و بهره‌گیری مطلوب‌تر از خروجی‌های آماری مهم نظیر تعداد سرپرستان خانوار، وضعیت تجرد و تاهل جوانان، وضعیت اشتغال رشته‌های دانشگاهی، گروه‌های سنی فعال و جویای کار و آمار تولیدات صنعتی و بازرگانی در کشور بتوان به تحقق نظام آماری مدرن جامه عمل پوشاند.

از این رو با دوری جستن از شرایط آنتروپیک و حفظ مرجعیت واحد و منسجم در نظام آماری امید آن می‌رود با توسعه پایگاه اطلاعاتی جمع‌آوری و ثبت و ضبط ریزداده‌های دستگاه‌های اجرایی و پرهیز از ارایه و انتشار چندگانه و پراکنده برای یافتن نسخه‌ها و راه‌حل‌های مناسب برای پشت سر گذاشتن بحران‌های اقتصادی و ارزیابی مکانیسم‌های دگرگونی‌های اجتماعی بتوان چاره‌ای اندیشید. درهمین حال با متوسل شدن بیشتر به آمارهای رسمی می‌توان مسائل بحران‌آفرین در آینده پایش مستمر میزان تخریب منابع طبیعی، مصرف انرژی، آلودگی محیط‌زیست و نحوه دستیابی به پایداری اکولوژیکی (به معنی تامین نیازهای نسل کنونی بدون ایجاد مانع بر سر راه نسل‌های آینده و به‌کار‌گیری عاقلانه و هوشمندانه از منابع طبیعی در کوتاه‌مدت) را در محیطی تعاملی‌تر و هماهنگ‌تر با اقدامات سریع و فوری انجام داد تا گام‌های محکم و استوارتری در جهت شناخت همه‌جانبه و مطلوب چالش‌های موجود و ارایه راهکار‌های عملی برای رفع مسائل پیش‌رو برداشته شود.

منبع: اعتماد

*کارشناس اقتصادی