گزارش از چالش پرونده‌های اختلاف و دعواهای جمعی در خوزستان
نزاع‌هایی که ساز کوچ را کوک می‌کند
تهران (پانا) - استان خوزستان پنجمین استان پرجمعیت ایران و با قومیت‌های مختلف لر (بختیاری، بهمیی و فیلی)، عرب، کرد، ترک (قشقایی) و فارس است.
به‌گزارش ایران، یکی از ویژگی‌های اجتماعی این استان همبستگی شدید قومی بین افراد و تعهد نسبت به یکدیگر در برابر مشکلات است که باعث شده در برابر هر تهدیدی، به صورت جمعی عمل کرده و آن را خنثی کنند. این ویژگی البته بعدی منفی هم دارد. درصورت مشاجره و نزاع یکی از اعضای گروه، بقیه افراد نیز وارد عمل شده و در یک چشم برهم زدن یک نزاع ساده و زودگذر میان دو نفر که تنها با میانجیگری و کمی پند و اندرز قابل حل است به نبردی سخت میان دو گروه منجر می‌شود که اغلب با کشته و مجروح شدن تعدادی از افراد حاضر در درگیری و تخریب خانه‌ها و محل کسب و کارشان همراه می‌شود.
گاهی اوقات هم باعث کوچ یک طرفه یکی از طرفین درگیری و ترک اجباری خانه هایشان برای در امان ماندن از درگیری‌های بیشتر طرف مقابل شان می‌گردد. از آنجایی که همیشه درگیری‌ها چه بین دو نفر رخ دهد و چه جمعی باشد در همه سطوح از جمله اجتماعی، فرهنگی و گاهی اوقات سیاسی برای یک جامعه تبعات منفی دارد و از سویی دیگر به‌دلیل تخریب وسایل شهری و عمومی و ساکنان منطقه بار مالی هنگفتی هم برای طرفین درگیری و هم دولت به‌وجود می‌آورد. به نظر می‌رسد که قبل از شروع هر درگیری، میانجیگری و استفاده از تمامی ظرفیت‌ها از جمله دستگاه‌های قضایی و انتظامی، پادرمیانی ریش سفیدان، ائمه جمعه به رفع این اختلافات می‌تواند کمک شایانی کند.
ضرورت خاتمه سریع اختلافات
حجت‌الاسلام والمسلمین قاسم خضیراوی، امام جمعه کارون می‌گوید: «استان خوزستان به‌دلیل وجود طوایف متعدد از جمله لر، لر بختیاری و اعراب خوزستان که هر کدام مشکلات خاص خودشان را نیز دارند، با پرونده‌های نزاع و اختلاف مواجه است، بخصوص اینکه در شهرستان کارون که اغلب عرب نشین هستند عموماً برخی مشکلات باعث بروز اختلاف و درگیری می‌شود؛ حتی در برخی موارد با بالا گرفتن درگیری‌ها امکان دارد از اسلحه گرم نیز استفاده شود و منجر به مرگ تعداد زیادی از طرفین درگیری یا ترک خانواده‌ها از خانه و محل زندگی‌شان شود. لذا به محض بروز اختلافات میانجیگری مسئولان قضایی و انتظامی، ریش سفیدان، معتمدان و علما و پیدا کردن راه حلی مناسب برای رفع مشکلات به‌وجود آمده می‌تواند باعث کاهش این اختلافات شود. کما اینکه چندی پیش نیز به‌دلیل بروز یکسری مشکلات بین چند خانواده احساس کردم که اگر دیر اقدام شود باعث درگیری شدید در منطقه و استفاده از اسلحه و در نهایت کشته و مجروح شدن بسیاری از طرفین درگیری می‌شود. از این‌رو بلافاصله موضوع را با مسئولان مربوطه در میان گذاشتم و با همفکری هم و پادرمیانی قبل از اینکه حادثه‌ای رخ دهد بین آنها صلح برقرار
کردیم».امام جمعه شهرستان کارون، با اشاره به اینکه به‌طور عموم عمده اختلافات و درگیری‌هایی که در این شهرستان رخ می‌دهد درخصوص زمین، آب و گاهی راجع به افراد و روابط اجتماعی‌شان است، می‌افزاید: «مهم‌ترین کاری که در جهت کاهش چنین درگیری‌هایی می‌توان کرد، تسریع در رفع اختلافات به‌وجود آمده با همکاری دستگاه قضایی و مسئولان شورای حل اختلاف و معتمدان طوایف و دستگاه‌های ذیربط و ریش سفیدان و ائمه جمعه است. چرا که اگر بموقع به اختلافات رسیدگی نشود درگیری‌ها ریشه دار شده و ممکن است اتفاقاتی رخ دهد که غیر قابل جبران باشد. البته برخی اوقات اختلافات به قدری بزرگ است که دیگر کاری از دست مسئولان ساخته نیست و متأسفانه باعث اتفاقات ناراحت کننده و کوچ برخی ساکنان از خانه و منطقه‌شان می‌شود.»
وی همچنین، با بیان اینکه عموماً در شهرها و دهستان‌های گاومیش آباد، شیرین شهر، کوت عبدالله، سویسه، خرامی و موران، شاهد بیشترین درگیری‌ها بین طوایف و عشایر هستیم، می‌گوید: «وقتی که به اختلافات دیر رسیدگی شود تلفات و در نتیجه هزینه‌ها بالا می‌رود. از این‌رو باید تلاش کنیم تا در هر محله‌ای مجموعه‌ای از علما، اعضای شورای حل اختلاف، مسئولان قضایی و انتظامی، مردم و حتی خیران مورد اعتماد تشکیل شود تا به محض بروز مشکلی دورهم جمع شده و برای رفع آن راه حلی مناسب پیدا کنند. در واقع اگر اختلاف به‌وجود آمده سریع حل شود، تلفات و هزینه اجتماعی و مادی اش کمتر خواهد شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین قاسم خضیراوی، همچنین از کوچ ۲۷ خانواده در شهرستان کارون که با وجود نسبت خویشاوندی که بایکدیگر داشتند بین آنها درگیری سختی رخ داده بود و اختلاف ودرگیری خویشاوندی در دهستان موران که منجر به کوچ ۱۷ خانواده شده است را به‌عنوان تلخ‌ترین خاطرات خود یاد کرده و می‌افزاید: «درحال حاضر با همکاری ریش سفیدان و دستگاه قضایی درصدد رفع مشکلات آن خانواده‌ها هستیم تا هرچه زودتر به خانه‌هایشان بازگردند.»
نقش سران عشایر و امامان جمعه
اما یکی از واحدهای مردمی که در سطح کشور فعالیت‌های خوبی انجام می‌دهد، شوراهای حل اختلاف است که باعث کاهش ورودی پرونده ها به محاکم و رفع اختلافات بین مردم خواهد شد. معاون قضایی و رئیس شوراهای حل اختلاف خوزستان، با بیان اینکه در ۶ ماه نخست امسال حدود ۷۴ هزار و هفتصد و نود و سه فقره پرونده وارد شوراهای حل اختلاف خوزستان شده که با وجود شرایط حساس و شیوع بیماری کووید۱۹، اعضای شوراهای حل اختلاف استان با همت و تلاش خود توانستند بیش از ۷۱ هزار و هفتصد و بیست‌و‌نه فقره پرونده را منتهی به صلح و سازش کنند به «ایران» می‌گوید: «از تعداد پرونده‌های مختومه در شوراهای حل اختلاف خوزستان باوجود شیوع بیماری منحوس کرونا ۳۰ پرونده بسیار مهم از جمله ۹ فقره پرونده قتل و ۲۱ فقره پرونده نزاع و درگیری با صلح و سازش مختومه شده اند.»
به‌گفته عباسعلی زبیدی نیا، شوراهای حل اختلاف یک ظرفیت بسیار تأثیر‌گذار برای کاهش جمعیت کیفری و همچنین ورودی پرونده‌ها به دادگاه‌ها و دادسراها دارند و هرچه به این نهاد توجه بیشتری می‌شود نقش آن در مختومه کردن پرونده‌ها افزایش پیدا می‌کند. از این‌رو استفاده از سران عشایر، ائمه جمعه، ریش سفیدان در شورای حل اختلاف در توسعه و ترویج فرهنگ صلح و سازش مؤثر می‌باشد. درواقع سران عشایر، ائمه جمعه و ریش سفیدان نقش بسیار مهمی در ایجاد صلح و سازش در جامعه دارند و شوراهای حل اختلاف استان جهت ایجاد آرامش و امنیت پایدار و پیشگیری از وقوع جرایم از ظرفیت مؤثر سران عشایر، ائمه جمعه و ریش سفیدان استفاده و بهره ببرد. شوراهای حل اختلاف با ایجاد صلح و سازش نقش مهمی در کاهش پرونده‌های قضایی و مراجعه مردم به دادگستری‌ها دارند و باید تقویت شوند.»
بــــرش
چالش گروه‌های مرجع سنتی
مسعود زالی‌زاده جامعه شناس نیز نزاع‌های طایفه‌ای را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین وقایع ناگوار در استان خوزستان می‌داند و می‌گوید: «هرازچند گاهی درگیری‌هایی بین طوایف اتفاق می‌افتد که با پیامدهای دلخراش همچون کشته و زخمی شدن افراد، مهاجرت طرفین دعوا، خسارت‌های مادی و... همراه است. با وجود آنکه استان خوزستان از نخستین استان‌هایی بوده که مدرنیته را تجربه نموده و انتظار می‌رفت که مناسبات شهروندی در آن حکمفرما باشد، اما وجود معضلات گوناگون در استان و بی‌تفاوتی دولت‌ها به مسأله توسعه باعث شده تا بسیاری از مناسباتی که با روح زمانه سازگار نیستند، هم چنان دارای کارکرد بوده و افراد نسبت به ارزش‌ها و هنجارهای جدید احساس بیگانگی کنند. توسعه یافتگی وضعیتی است که در آن پیوندهای اجتماعی بر مبنای احترام به حقوق افراد و منافع جمعی شکل می‌گیرد و طبیعی است که در چنین شرایطی، فضا برای ایجاد همبستگی‌های غیرکاذب- به‌عنوان زمینه ساز نابهنجاری‌هایی همچون چون درگیری‌های طایفه‌ای- فراهم نمی‌شود. از همین رو خوزستان به‌عنوان استانی با مؤلفه‌های ملی نیازمند اقداماتی از سوی دولت‌هاست تا با توزیع عادلانه ثروت و برنامه‌ریزی‌های فرهنگی
زمینه نهادینه شدن فرهنگ شهروندی را فراهم نمایند.»
این جامعه شناس می‌افزاید:«استفاده از ظرفیت بزرگان و ریش سفیدان طوایف از راهکارهایی بوده که همواره نقش مهمی در کاهش و حل و فصل این نزاع‌ها بر عهده داشته است. اما این راهکار نیز با چالش‌های جدی مواجه است، چرا که امروزه نقش و جایگاه این گروه‌های مرجع (ریش سفیدان) تا حدود زیادی به چالش کشیده است و نمی‌توان انتظار داشت که افراد هم چون گذشته از نظر آنها تبعیت کنند. از دیگر عوامل مؤثر بر تمایل به نزاع، درک افراد از نحوه برخورد عوامل انتظامی و قضایی است، چرا که احساس می‌کنند در صورت وجود درگیری مشکل خاصی برای آنها ایجاد نمی‌شود. به عبارتی ترس و دلهره‌ای چندانی از مواجهه با عوامل انتظامی ندارند و همین مسأله آنها را
جسورتر می‌کند.»
ارسال دیدگاه