مدیریت کرونا و تقویت همبستگی اجتماعی

ویروس کوچکی عالم بزرگ زمینیان را تغییر داد و ضعف ذاتی انسان را به رخ کشید و به قول «هابرماس» آگاهی انسان را نسبت به ناآگاهی خود افزود. تغییرات متأثر کرونا را می‌توان در دو بخش فرصت‌ها و تهدیدهای ناشی از آن جست‌وجو کرد. این پدیده در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و علمی قابل بحث و بررسی است.
چنان که اندیشمندان و صاحبنظران در این دوران علی رغم ناشناخته بودن ابعاد این ویروس به این مهم پرداخته‌اند. شاید کمتر حادثه‌ای را بتوان پیدا کرد که در یک بازه زمانی خاص و محدود این حجم از مطالب درباره یک موضوع تولید شده باشد؛ از مقالات علمی درباره دستورات بهداشتی تا نظریه‌های سیاسی و بررسی تأثیر کرونا بر اقتصادهای جهانی و محلی و از تأثیر آن بر تغییر سبک زندگی و رابطه دین و نهادهای مذهبی در مهار کرونا تا آینده پژوهی و نگرانی از گسست شالوده‌های اجتماعی، پساکرونا، نقش نهادهای محلی و مردمی در این حادثه، گرایش به زندگی در فضای مجازی و صرفه‌جویی اجباری از جمله موضوعاتی هستند که در این دوران مورد توجه قرار گرفتند.

از وجه دیگر آگاهی‌های منبعث از شیوع کرونا می‌توان به فقدان رهبری جهانی و فرو رفتن رهبران سیاسی در لاک ملی‌گرایی و ضعف سازمان‌های بین‌المللی اشاره کرد که پروژه پرطمطراق جهانی شدن را به دیوار کوبیده است. اما آنچه در این مقال به آن می‌پردازیم، مدل مدیریتی است که برای مهار کرونا در ایران بکار رفت و تا حدود زیادی در افزایش وفاق و همبستگی چه در بین نهادهای حاکمیتی و چه در میان حاکمیت و مردم مؤثر بود. ویروس کرونا در شرایطی به کشور ما وارد شد که سرمایه اجتماعی اعم از امید به آینده، اعتماد عمومی و همبستگی اجتماعی در پایین‌ترین میزان خود و در خط هشدار قرار داشت. بنده در این مجال بنای پرداختن به علل و عوامل بروز این وضعیت را ندارم. اما جامعه ما با یک بحران اجتماعی سنگین مواجه بود که بحران کرونا هم به آن اضافه شد. اما برخلاف انتظار و خوشبختانه بحران کرونا تا حدودی در ترمیم همبستگی اجتماعی مؤثر بوده که به اختصار می‌توان دلایل این تأثیر را در این موارد جست‌وجو کرد:
نخست- آنکه کرونا یک مسأله عمومی، ملی و همه‌گیر بود و به خطری مشترک برای همه افراد از همه طبقات تبدیل شد. شهری و روستایی، فقیر و غنی، شهروند عادی و مقامات سیاسی همه به یک میزان در معرض خطر ابتلا بودند. اگرچه همه به طور یکسان آسیب نمی‌دیدند، اما در مجموع احساس بودن در یک قایق تقویت شد و مسأله تعارض منافع منتفی بود.

دوم- ستاد فرماندهی و کنترل کرونا واحد، متمرکز و مقتدر و با اختیارات وسیع تشکیل شد. همه دستگاه‌های تحت امر آن ستاد به فعالیت مشغول شدند. در امر مدیریت تصمیم‌گیری واحد و هماهنگی و تبعیت بسیار مهم است. حتی وقتی ارتش و سپاه وارد میدان شدند این نگرانی به وجود آمد که مبادا یک موازی کاری در این امر صورت گیرد که خوشبختانه با برخورد سنجیده و خردمندانه نیروهای مسلح نظامی و انتظامی همکاری صمیمانه و خالصانه آنها نیز به تقویت مدیریت واحد کمک کرد.
سوم- اطلاع‌رسانی دقیق و بموقع از واقعیات‌های کرونا کمک مؤثری در ایجاد اعتماد و آرامش در مردم کرد تا جایی که اخبار فیک و جعلی و شایعات بی‌ربط را کنار گذاشت و گرایش مردم به اخبار رسمی را تا حدودی تقویت کرد.
چهارم- حضور مؤثر و سازنده نهادهای مردمی و بهره‌مندی از ظرفیت آنها توسط ستاد فرماندهی مقابله با کرونا نقش تعیین کننده‌ای در مهار و کنترل کرونا داشت و هم در تقویت همبستگی اجتماعی. در واقع یک بازی برد-برد بود که در واقع هر دو بازیگر از آن بهره می‌بردند. در اینجا ضروری است که از نقش نهادهای مدنی زنان یاد کنیم که بسیار تأثیرگذار بودند.

پنجم- روحیه ایثار و فداکاری سربازان خط مقدم یعنی کادر درمانی و پزشکی و ترویج و تبلیغ جلوه‌های ایثار و فداکاری آنان که در آمار بالای درگذشتگان کادر بهداشتی و درمانی ایران در مقایسه با سایر کشورها مشخص شد موجب تقویت انسجام و وحدت اجتماعی شد.
ششم- همکاری خوب و صمیمانه نهادهای مذهبی و علمای روشنفکر آگاه به زمان (صرفنظر از برخی رفتارهای خرافی و قشری‌گری افراطیون) موجب تقویت بنیه اعتقادی مردم و در عین حال تقویت همبستگی اجتماعی شد. بنابراین اگر بخواهیم عوامل این مدل حکمرانی موفق در مهار کرونا را بربشماریم، باید از مدیریت یکپارچه، اطلاع‌رسانی بموقع و دقیق، بهره‌مندی از ظرفیت نهادهای مردمی، هماهنگی با نهادهای مذهبی و نیز ایثار و فداکاری دست‌اندرکاران به عنوان عوامل مؤثر یاد کنیم که می‌تواند الگوی خوبی برای حل سایر بحران‌های مبتلابه کشور در حوزه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور باشد.

*فعال سیاسی اصلاح‌طلب

منبع: ایران