زندگی در سایه؛ حاشیه‌نشینی یک معضل شهری تلخ
مشهد (پانا) - این روزها گسترش شهرنشینی و مهاجرت به شهرها به بهانه کار و تحصیل و بهره‌گیری از امکانات مطلوب، حاشیه‌نشینی در کلانشهرها را به چالشی بزرگ تبدیل کرده است.
جایی که هزاران نفر در شرایط سخت و دور از امکانات اولیه زندگی می‌کنند و علاوه بر چالش‌های بزرگ از نبود زیرساخت‌های بهداشتی و آموزشی گرفته تا معضلات اجتماعی حاشیه‌های شهر، تصویری تلخ از تضاد طبقاتی و بی‌توجهی به توسعه متوازن را به نمایش می‌گذارند. حاشیه‌نشینان عموماً در اطراف یا حاشیه شهرها معمولاً در مناطقی با امکانات محدود و غیررسمی، زندگی می‌کنند. این پدیده اغلب نتیجه مهاجرت روستاییان به شهرها به امید دسترسی به فرصت‌های اقتصادی و اجتماعی بهتر است و حاشیه‌نشینان معمولاً در محلات فقیرنشین و کم‌برخوردار سکونت دارند که از خدمات زیرساختی مانند آب، برق، بهداشت و آموزش مناسب هم محروم هستند.
حاشیه‌نشینی معمولاً به دلیل عوامل مختلفی از جمله رشد سریع شهرنشینی، فقر، بیکاری، توزیع ناعادلانه منابع و سیاست‌های ناکارآمد شهری ایجاد می‌شود؛ لذا این پدیده، پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی گسترده‌ای دارد و اغلب به چالش‌هایی نظیر افزایش بزه، آسیب‌های اجتماعی به‌ویژه در قشر کودک و نوجوان و نابرابری‌های گسترده دامن می‌زند.
مشهد به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شهرهای ایران و پایتخت مذهبی کشور از دهه‌های گذشته تاکنون پیشرفت چشمگیری داشته است. حاشیه‌نشینی در شهر مشهد نیز به دلایل متعددی رخ داده که می‌توان آن‌ها را در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، جمعیتی و مدیریتی بررسی کرد.
مجید طهوریان‌عسگری، عضو شورای اسلامی شهر مشهد در گفت‌وگو با خبرنگار پانا از جمله مهمترین دلایل بسط حاشیه‌نشینی در شهر مشهد را به عواملی همچون مهاجرت گسترده مناطق محروم و اتباع به مشهد، قیمت بالای مسکن در مناطق مرکزی شهر، کمبود برنامهریزی شهری منسجم، فقر و بیکاری گسترده و نبود شغل پایدار برشمرد.
این عضو شورای شهر مشهد همچنین به رشد بی‌رویه جمعیت شهری به دلیل مهاجرت یا افزایش طبیعی جمعیت، گردشگری مذهبی و زائرپذیری، ضعف در نظارت بر زمین و مسکن، نبود فرصت‌های توسعه در روستاها و شهر‌ک‌های اطراف، ضعف در سیاست‌های اجتماعی و اقتصادی دولت و... اشاره کرد.
پیامدهای حاشیه‌نشینی شهری
احمدرضا براتی، دبیر مجمع اسلامی دانشجویان ۳ استان خراسان نیز به یکی دیگر از پیامدهای منفی حاشیه‌نشینی اشاره کرد و گفت: حاشیه‌نشینی موجب افزایش آسیب‌های اجتماعی و گسترش معضلاتی از جمله اعتیاد، بزهکاری و خشونت خانگی در این مناطق می‌شود.
دبیر مجمع اسلامی دانشجویان ۳ استان خراسان افزود: به دلیل سطح پایین بهداشت و اطلاعات مردم و کیفیت پایین زندگی در این مناطق عموما جمعیت زیادی ساکن هستند که این جمعیت بالا سبب فشار بر زیرساخت‌های شهری و خدمات اجتماعی شده است.
توسعه زیرساخت‌های اتصال شهرهای اقماری به مشهد
دبیر مجمع اسلامی دانشجویان دانشگاه آزاد خراسان رضوی، یکی از راهکارهای اساسی در راستای کاهش حاشیه‌نشینی در مشهد را توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی برای ارتباط بهتر مناطق اطراف با این کلانشهر دانست و اتصال مترو به شهرهای اقماری مانند گلبهار و بینالود را یکی از این راهکارها محسوب کرد.
براتی افزود: این اقدام چند هدف عمده از جمله کاهش تراکم جمعیت شهری، افزایش رفاه و دسترسی، کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل، توسعه متوازن مناطق اقماری را دنبال می‌کند.
وی خاطرنشان کرد: اجرای این پروژه نیازمند برنامهریزی کلان، تأمین بودجه و همکاری نهادهای مرتبط است اما تأثیرات مثبت آن در کاهش حاشیه‌نشینی و مدیریت توسعه شهری بسیار قابل توجه خواهد بود.
راهکار پیشگیری از معضل حاشیه‌نشینی شهری
امیر معصومی، استاد دانشگاه نیز در گفت‌وگو با خبرنگار پانا چند راهکار در خصوص کاهش حاشیه‌نشینی شهر مشهد پیشنهاد کرد و افزود: «توسعه متوازن شهری در راستای تقویت زیرساخت‌های مناطق مرکزی و ایجاد تعادل در توزیع خدمات شهری می‌تواند موثر باشد.»
این استاد دانشگاه، کنترل مهاجرت و ارائه تسهیلات شغلی و رفاهی در مناطق روستایی و شهرهای کوچک را راهکارهای موثری برای کاهش مهاجرت به مشهد دانست.
معصومی، ساخت مسکن اجتماعی را یکی دیگر از راهکارهای کاهش حاشیه‌نشینی شهری دانست و تصریح کرد: «ایجاد واحدهای مسکونی ارزان‌قیمت و استاندارد برای اقشار کم‌درآمد و نظارت دقیق بر واگذاری آن‌ها یکی دیگر از راهکارهای حل این معضل شهری است.»
وی ساخت‌وسازهای غیرقانونی یا بدون مجوز، فقر گسترده و بیکاری، دسترسی محدود به خدمات عمومی، شرایط بهداشتی نامناسب و افزایش آسیب‌های اجتماعی مثل جرم و اعتیاد را از مهمترین پیامدهای این معضل دانست.
معصومی، جمعیت حاشیه‌نشین شهر مشهد را به نسبت جمعیت کل شهر ۳۰ درصد شامل یک میلیون و ۲۰۰ تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در سال ۱۴۰۱ تخمین زد که در کل کشور بین ۱۱ الی ۱۳ میلیون نفر یعنی ۱۵ الی ۲۰ درصد از جمعیت را شامل می‌شود.
لازم به ذکر است که حاشیه‌نشینی در مشهد، چالشی چندبعدی است که نیازمند برنامهریزی بلندمدت و همکاری میان دولت، شهرداری و نهادهای غیردولتی برای حل این معضل است. همچنین آموزش و فرهنگ‌سازی در راستای آگاهی مردم در خصوص پیامدهای حاشیه‌نشینی و مزایای سکونت در مناطق استاندارد بی‌تاثیر نخواهد بود.
حاشیه‌نشینی در مشهد، نتیجه گسترش نامتوازن شهر، مهاجرت بی‌رویه و کمبود برنامهریزی برای توسعه پایدار است. این پدیده نه‌تنها معضلات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بسیاری را به همراه داشته بلکه شکاف طبقاتی و آسیب‌های اجتماعی را نیز تشدید کرده است. برای حل این بحران، توجه ویژه به توانمندسازی ساکنان، توسعه زیرساخت‌ها و ایجاد فرصت‌های شغلی و آموزشی ضروری است؛ لذا بی‌توجهی به این مسئله، تنها دامنه مشکلات را گسترده‌تر خواهد کرد.
ارسال دیدگاه