وجود یک دشمن یا تهدید مشترک، از فاکتورهای روابط راهبردی ایران و روسیه است

محمد مهدی مظاهری در گفت‌وگو با پانا ضمن اشاره به مواضع اخیر مقامات روسیه درباره کریدور زنگزور، اظهار کرد: «اعلام موضع اخیر مقامات ارشد روسی پس از سفر ولادیمیر پوتین به باکو درباره مسیر ارتباطی زنگزور در منطقه قفقاز جنوبی، بار دیگر بحث‌ها در مورد رویکرد روسیه به جمهوری اسلامی ایران را افزایش داده است. پس از حمله اوکراین به خاک روسیه ، تصرف برخی شهرهای آن و تغییر شرایط میدانی در جنگ، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، برای اولین بار از زمان آغاز جنگ با اوکراین، یک سفر دو روزه به جمهوری آذربایجان انجام داد تا به بررسی راهکارهای گسترش همکاری‌های راهبردی و ائتلاف میان جمهوری آذربایجان و روسیه بپردازد.»

وی اضافه کرد: «طی این سفر پوتین ضمن برخی توافقات دیگر، مباحثی را نیز درباره کریدور زنگزور مطرح کرد. به فاصله کوتاهی پس از این سفر، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه اعلام کرد مسکو از انعقاد سریع معاهده صلح بین باکو و ایروان و رفع انسداد مسیر ارتباطی حمایت می‌کند.»

این کارشناس مسائل بین‌الملل بیان کرد: «هر چند پس از این موضع گیری وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، سفیر روسیه در تهران را احضار کرد و مراتب اعتراض ایران ابلاغ شد، اما روس‌ها نه‌تنها از این تصمیم منصرف نشدند، بلکه تنها اعلام کردند که برای «شفاف‌سازی» به ایران تماس خواهند گرفت.»

وی ادامه داد: «چنین موضع گیری از سوی مسکو در شرایطی است که متن نهایی «سند جامع همکاری‌های راهبردی» دو کشور آماده امضا است و دو کشور در حال مهیا شدن برای نهایی کردن آن هستند. با این حال، به نظر می‌رسد درک روسیه از روابط راهبردی با درک ایران از این نوع روابط متفاوت است و مقامات این کشور هیچ محدودیت و خط قرمزی جز منافع و امنیت ملی خود نمی شناسند.»

مظاهری با بیان اینکه وجود یک دشمن، رقیب و یا تهدید مشترک، از فاکتورهای روابط راهبردی ایران و روسیه است؛ افزود:‌ «هر چند در سال‌های اخیر، روسیه و ایران در دشمنی با کشورهای غربی همداستان بودند، اما با روی کار آمدن دکتر پزشکیان به عنوان رئیس جمهور جدید در ایران و اعلام مواضع او مبنی بر مدیریت تنش‌ها با غرب، مقامات روس به این نتیجه رسیده اند که باید قبل از هر اقدامی از سوی ایران، آنها برای گشوندن جبهه های جدید اقدام کنند و به تهران نشان دهند که می‌توانند تنها با یک دیدار و چند تماس، کل معادلات منطقه را به ضرر ایران تغییر دهند. پافشاری روسیه بر ایجاد کریدور زنگزور در واقع هدیه ای است که پوتین به رقبای منطقه ای ایران یعنی ترکیه و جمهوری آذربایجان می‌دهد؛ چرا که ترکیه می‌تواند از طریق زنگزور کالا‌هایش را به جمهوری آذربایجان و از طریق دریای خزر به آسیای مرکزی برساند و آذربایجان راهی مستقیم به سمت کشورهای اروپایی پیدا می‌کند.»

این تحلیلگر مسائل بین الملل گفت: «با توجه به تفاوت سطوح قدرت بین ایران و روسیه، کرملین اراده ای برای ارتقای روابط خود با تهران به سطح روابط راهبردی نداشته و ترجیح می‌دهد رابطه با ایران را در همین وضعیت «منافع محوری» نگاه دارد. در واقع روسیه به عنوان یک قدرت بزرگ در مقیاس‌های جهانی دست خود را باز می بیند که در هر زمان طبق اقتضای منافع خود، با کارت بازیگران منطقه‌ای همچون ایران بازی کند و معادلات منطقه را طبق میل خود تغییر دهد.»

مظاهری در پایان خاطرنشان کرد: «باید تدابیری اندیشیده شود تا روسیه از سطح این روابط ابن الوقتی خارج شده و خود را متعهد به ایجاد نوعی روابط پایدار و استراتژیک با ایران بداند. برای تحقق این هدف و تبدیل روابط با روسیه به سطح راهبردی، ایران باید به آن سطح از قدرت در منطقه دست یابد که روسیه برای ورود به پرونده‌های منطقه‌ای و ایفای نقش در غرب آسیا و به تبع آن، کسب اعتبار و جایگاه بین المللی، خود را ناگزیر از مذاکره و تفاهم با جمهوری اسلامی ببیند. بدون شک، برقراری توازن در سیاست خارجی و بهره مندی ایران از گزینه های مختلف برای پیشبرد اهداف و منافع خود یک گام مثبت و مؤثر در این زمینه خواهد بود.»