آیین روز برات در بیرجند

سنت حسنه "برات" یکی از آیینی است که در طول اعصار و قرون گذشته بین مردم خطه خراسان جنوبی همزمان با فرا رسیدن نیمه شعبان برگزار می شود و مردم برای شادی ارواح خود به خصوص کسانی که به تازگی دیده از جهان فرو بسته اند، بر مزار آن ها حاضر شده و برایشان از خداوند درخواست آمرزش و مغفرت کرده و خیرات می کنند.

برات در لغت به معنی حاجت روایی، اعمال نیک و خیرات، برائت و نیز وارهیدگی و سلامت از گناه و عیب است.

دامنه رسم "چراغ برات" به درازای تاریخ است به گونه ای که به ماه شعبان در این منطقه ماه برات نیز می ‌گویند.

با توجه به اینکه ولادت حضرت مهدی(عج) نیمه شعبان است به همین دلیل در برخی شهرهای خراسان جنوبی سه روز و در برخی دیگر از شهرها، یک روز قبل از خجسته سالروز ولادت مهدی فاطمه(عج)، مردم در قالب یک حرکت خودجوش و نمادین با رفتن بر سر قبور درگذشتگان، ضمن قرائت فاتحه و ادعیه، به توزیع خیرات در بین فقرا و نیازمندان می پردازند.

بنابر اعتقاد مردم این منطقه دوازدهم: برات غریبان، سیزدهم: برات شهیدان و چهاردهم: نیز برات همه اموات است.

البته بعضی افراد ساکن در شهر روز سیزدهم در روستا و چهاردهم در شهر بر مزار اموات خود حاضر می شوند.

روز برات در خراسان جنوبی روزی است که بر طبق سنت باقی مانده از اجداد و گذشتگان از ساعات اولیه صبح، مردم برای حضور بر مزار امواتشان آماده می شوند. این مراسم در روستا های استان بعدازظهرها برگزار می شود.

در خراسان جنوبی مردم از نخستین ساعات بامداد روز چهاردهم شعبان به مزار رفتگان و درگذشتگان خود می روند و به شستشوی سنگ قبر و محوطه اطراف مزار عزیزان خود می پردازند.

بعد از خشک نمودن سنگ مزار، پارچه ای زری دوزی شده یا قالیچه ای دستباف بر روی آن پهن می کنند و سپس خوراکی هایی که قبلا در منزل طبخ شده است بر روی مزار به زیبایی چیده می شود.

این روز برای افرادی که فردی از آنها در سال گذشته فوت کرده است از اهمیت بیشتری برخوردار است و تلاش می کنند از هر شهری که باشند در این روز خود را به سر قبر درگذشتگانشان برسانند.

در قبرستان هم مردم تلاش می کنند به همه درگذشتگان اقوام سر بزنند و فاتحه ای برای آنان بخوانند.

روز برات مانند یک مهمانی با شکوه می باشد که در آن سفره های بزرگ شیرینی، میوه و غذا روی قبر افراد پهن می شود و قبرستان را به صورت یک سالن پذیرایی بزرگ جلوه گر می سازد.

حضور بر سر قبرها همرا با آوردن انواع و اقسام خوراکی ها شامل میوه کیک و بیسکویت شکلات و انواع نان سنتی منطقه از جمله کماچ و چلپکی است.

زمانیکه شخصی برای عرض تسلیت و خواندن فاتحه ای به محل قبر می آید از این خوراکی ها وی را تعارف می کنند.

یکی از خوراکی های که بر روی بسیاری از قبور می توان مشاهده کرد نان کماچ یا نان قلیفی است.

این نان بطوری برای این روز رایج است که زمانیکه بچه بودیم این نان را بعنوان نانی که مخصوص سر قبر مرده ها است می شناختیم.

همچنین مردم این خطه کویری در روزهای دهم و پانزدهم ماه شعبان نسبت به پخت روغن جوشی (نان روغنی) در منزل افرادی که در طول آن سال فوت شده اند، اقدام می کنند.

آن ها برای افرادی که در سال های خیلی دور فوت شده اند نیز پانزدهم شعبان روغن جوشی که نوعی نان محلی است؛ می پزند و زنان فامیل و همسایگان در تهیه آن به یکدیگر کمک و در انجام آن مشارکت می کنند.

این سنت حسنه به مانند بسیاری از سنت ها دستخوش تغییراتی شده است و اسراف و چشم و هم چشمی در برات نیز انگار دردسری برای برخی خانواده ها شده تا جلوی فامیل و سایر دوستان خود به اصطلاح کم نیاورند و این روز را به مانند مهمانی که در خانه برگزار می کنند با شکوه و بهتر از بقیه باشد.

یک شهروند بیرجندی در گفتگو با پانا با اشاره به اینکه در گذشته تنها خرما و شکلات و برخی نانهای سنتی بر سر قبور توزیع می شد، افزود: اما امروز انگار در این مراسم معنوی هم با هم مسابقه سفره رنگین گذاشته اند.

احمدی بیان داشت: امروز بر سر مزار بسیاری از اهل قبور انواع میوه، شیرینی و غذاها را می بینیم.

وی با بیان اینکه برخی این این مواد غذایی با توجه به گرد و خاکی که بلند می شود به لحاظ بهداشتی مشکل دارد، می گوید: این موضوع سلامت مردم را نیز به خطر می اندازد و می توانیم با توزیع همان خوارکی هایی ساده گذشته این سنت حسنه را برگزار کنیم و موجبات تشریفات را در این مراسم معنوی از بین ببریم.

چند سالی است که مراسم روز برات به میدانی برای رقابت افراد تبدیل شده و این سنت حسنه کم کم جای خود را با چشم و هم چشمی ها و ... عوض کرده است.

حال این که باید یادآور شد همه افراد در پیشگاه عدل الهی یکسانند مگر به اندازه اعمال خیری که انجام داده اند.

مگر نه این است که اسلام اسراف را گناه می داند و بزرگان دین نیز آن را نهی کرده اند. پس بیایم با اجرای اصل این سنت حسنه روح درگذشتگان را شاد و موجبات تشریفات را این مراسم معنوی برداریم.