هنر هزار ساله مس در زنجان

پیشینه صنعت مسگری

صنعت دستی مس در زنجان به بیش از یک هزار سال قبل و به دوره ساسانیان باز می‌گردد. قدمت استفاده از مس بر اساس مدارک باستان‌شناسی به ۹۵۰۰ سال پیش می‌رسد و پیشینه مسگری در ایران حداقل به ۵۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. با توجه به کشف کوره ذوب مس در سگزآباد قزوین واقع در تپه قبرستان توسط دکتر مجدزاده و نزدیک بودن این منطقه از لحاظ جغرافیایی به زنجان که احتمالا اولین کوره ذوب مس بوده و نیز وجود معادن بزرگ مس در منطقه نظیر معدن مس رشیدآباد می‌توان به قدمت استفاده از این فلز در زنجان پی برد.

با استناد به مدارک غیرقابل انکار که از گوشه و کنار ایران یافت شده می توان شمال و مرکز ایران را جزء قدیمی ترین مراکز فلزکاری جهان و نیز فلزکاران ایران از پیشگامان کشف ذوب مس در جهان باستان دانست که فراوانی معادن مس در ایران، موید این نکته است.

اوج هنر فلزکاری دوره اسلامی مربوط به سلجوقیان است که در این دوره زنجان در کنار مراکزی چون خراسان، موصل، همدان، ری و اصفهان یکی از مهم‌ترین قطب‌های فلزکاری محسوب می‌شده و در این دوره زنجان به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تهیه ظروف مرصع‌کاری شده، مطرح بوده است. در دوره ایلخانی با توجه به نزدیکی پایتخت حکومت ایلخانان به زنجان و توجه حکمرانان ایلخان به فلزکاری و نیز وجود گوی‌های مرصع نقره‌کوب، مربوط به این دوره که نام سلطان اولجایتو در آن حک شده، می‌توان موقعیت فلزکاری در دوره مذکور را تصور کرد.

در دوران معاصر و اندکی قبل از آن شنیدن واژه مس و مسگری در اذهان عموم تداعی کننده زنجان و بازار مسگران آن بوده است و خوشبختانه صنعت مس و مسگری در استان زنجان پس از سال‌ها احیا شده و علاوه ‌بر ساخت ظروفی که در گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفت، تنوع و خلاقیت تا حدودی چاشنی تولیدات جدید شده است.

تعداد کارگاههای مس زنجان

در حال حاضر حدود ۷۰۰ کارگاه مسگری وجود دارد که بیش از ۲۰۰۰ نفر در این کارگاه‌ها مشغول به کار هستند.

محصولات مسی تولید زنجان

از شمش مسی برای تهیه ورق مسی بوسیله چکش کاری استفاده می کنند . برای ساخت ظرفهای کوچک از یک تکه مس استفاده و آنقدر آن را چکش کاری می کنند تا شکل مورد نظر به دست آید ظروف بزرگتر از دو یا چند ورق مسی ساخته می شود. مس علاوه بر زیبایی و اصالت هویت، دارای خواص درمانی بسیاری است، به‌گونه‌ای که بسیاری از پزشکان استفاده از ظروف مسی را به بیماران خود توصیه می‌کنند. به همین جهت علاوه‌بر ساخت ظروفی مانند قابلمه و دیگچه‌های مسی، به ساخت سایر ظروف با این فلز گران‌بها همچون کتری، قوری، لیوان نیز توجه شده است .

ظروف دکوری مسی شامل آفتابه لگن مسی، گلدان مسی، سماور مسی است.

ظروف پخت و پز مسینیز شامل قابمله و تیانچه مسی، کتری مسی، قهوه جوش مسی، تابه مسی، دیزی پز مسی می شود . هممچنین ظروف پذیرایی مسی شامل پارچ و لیوان مسی، قوری مسی، سینی و دیس مسی، قاشق و چنگال مسی، قندان و شکلات خوری مسی و بسیاری ظروف مسی دیگر که هر روز هم به تنوع این محصولات اضافه می شود، است.

از روش‌های به‌کار رفته برای تزیینات بر روی ظروف مسی در این شهر می‌توان به قلم‌زنی و حکاکی روی مس اشاره کرد. علاوه بر آن زیور آلات مسی نیز ساخته شده و مورد توجه قرار گرفته است.

حکاکی روی مس

در حال حاضر حکاکی روی مس در شهر زنجان انجام می شود، طرح های رایج در حکاکی مس زنجان بیشتر از طرح های قدیمی و سنتی ایران الهام گرفته شده است و در بین نقوش مختلف اسلیمی، ختائی، بته جقه، گل و بوته و مکان های تاریخی و مناظر شکار حیوانات است که از نگاره های عامیانه یا سنتی مایه گرفته است.

تشخیص ظروف مسی اصل

یکی از دغدغه‌های خریداران ظروف مسی این است که نمی توانند ظروف مسی اصل را تشخیص دهند، چندین روش برای تشخیص ظروف مسی وجود دارد که عبارتند از:

چکش زنی ریز و منظم است.

قلع داخل ظرف درخشان و براق است.

ظرافت و ریزه کاری دارد.

از ورق مس با کیفیت استفاده شده است.

از ورق ضخیم مس استفاده شده است.

مهر سازنده ظروف مسی روی ظروف هک شده است.

موقع خرید ظروف مسی اصل به راسته مسگران در بازار زنجان، بازارچه های صنایع دستی زنجان، مراکز و فروشگاه های معتبر مراجعه کنید تا از اصل بودن ظروف مسی اطمینان حاصل کنید.

لازم به ذکر است هنر مسگری نقش مهمی در ایجاد اشتغال دارد و جایگاه مس بالاتر از جایگاه کنونی است که در آن قرار دارد. من و تمام همکارانم تلاش خواهیم کرد که باعث ارتقا و رونق این صنعت در زنجان شویم. قطعا این ارتقاء هم به صنعت‌گران این عرصه، هم منطقه و هم به اقتصاد ملی کشور کمک خواهد کرد.