روایت غربتِ عقل؛ شهادت امام جعفر صادق (ع)، صدای خاموش اما ماندگار حقیقت

او را پدر فقه شیعه نامیده‌اند، اما این تنها گوشه‌ای از میراث عظیم اوست. جعفر بن محمد الصادق، مردی از سلاله‌ی نبوت و دانش، در دوران تلاطم‌زده‌ی عبور از حکومت بنی‌امیه به خلافت عباسی، از میانه‌ی آشوب‌ها برخاست و مکتبی بنیان نهاد که ستون‌های آن بر عقل، نقل، تقوا و جهاد علمی استوار بود.

در روزگاری که شمشیر و زر، حرف نخست را میزدند، امام صادق (ع) سنگر علم را برگزید. او در هیاهوی نزاع‌های سیاسی، دانشگاهی بی‌دیوار ساخت؛ با بیش از چهار هزار شاگرد، در موضوعاتی گسترده از فقه و تفسیر تا طب، نجوم، کلام، شیمی، فلسفه و حتی زیست‌شناسی. او برای امت اسلامی، راهی گشود که از غبار تعصب، تقلید کور و جهل عبور می‌کرد و به سرزمین بیداری و تفکر می‌رسید.

در آن مدرسه، جابر بن حیان‌ها قد کشیدند؛ همان‌که بعد‌ها پدر شیمی جهان اسلام شد. هشام بن حکم، متکلمی بی‌بدیل، زبان دفاع از امامت را آموخت. حتی ابوحنیفه، امام فقه حنفی اهل‌سنت، در برابر عظمت علمی او سر فرود آورد و اعتراف کرد: «ما رأیتُ أفقهَ من جعفر بن محمد».

اما سرنوشتِ پیشوایان راه حقیقت، همیشه با زهر غربت آغشته بوده است. خلافت عباسی، که وجود علمی امام را خطری بزرگ برای مشروعیت خود میدانست، در لباسی از ظاهرسازی دینی، نقشه‌ی خاموشی او را در سر داشت. منصور دوانیقی، با چهره‌ای عبوس و دستانی آلوده به خون، بار‌ها امام را تبعید، زندانی و تهدید کرد. تا آنکه سرانجام، در ۲۵ شوال سال ۱۴۸ هجری، با زهری در جام، روشنی عقل و علم را خاموش کرد.

شهادت امام صادق (ع) نه تنها پایان حیات مردی الهی بود، بلکه آغازی بود برای مظلومیتی تاریخی. پیکر پاکش در بقیع دفن شد؛ همان بقیعی که امروز، به دست افراط‌گرایی، به تلی از غربت بدل شده و تنها باد، اذان دل‌شکستگان را بر دیوار‌های فروریخته‌اش نجوا می‌کند.

و امروز، ما وارثان آن روشنایی هستیم. رسالت او، تنها در رساله‌های فقهی خلاصه نمی‌شود؛ بلکه دعوتی است به بازگشت به عقلانیت، اخلاق، و گفت‌وگوی صادقانه. او در دل خشونت و تزویر، راهی تازه گشود: راهی که دین را از چنگال تحجر نجات داد و به آغوش تفکر سپرد.

امام صادق (ع)، آموزگار بزرگی بود که درس آزاداندیشی، انصاف و ژرف‌نگری را به امت اسلام آموخت. امروز، بزرگداشت او، تنها ادای احترام به یک شخصیت تاریخی نیست، بلکه دعوتی است به بازاندیشی در راهی که می‌رویم. آیا از علم او بهره می‌گیریم؟ آیا صدای او را، پشت دیوار‌های شعار و ظاهرگرایی، هنوز می‌شنویم؟

بیست‌وپنجم شوال، روزی برای گریستن نیست، روزی است برای برخاستن. برخاستن از خواب غفلت، از سکوت در برابر انحراف، و از عقب‌ماندگی از مسیر عقل و معنویت. این روز، زنگی است برای بیداری ما.

و هنوز، در طنین گام‌های هر جوینده‌ی حقیقت، صدای آرام امام صادق (ع) شنیده می‌شود که می‌فرماید: «کونوا دُعاةً لنا بِغَیرِ ألسِنَتِکم»؛ برای ما تبلیغ‌کننده باشید، اما نه فقط با زبانهایتان.

خبرنگار پانا همدان: شیما ویس‌مرادی