سند تحول آموزش و پرورش؛ درون زا و تحول آفرین

به گزارش خبرنگار پانا از قم، در متن کامل یادداشت حجت الاسلام قاسمی نیا معاون سوادآموزی اداره کل آموزش و پرورش قم در مورد سند تحول آموزش و پرورش چنین آمده است:

بسم الله الرحمن الرحیم

« سندی درون زا و تحول آفرین، مصداق ما می توانیم»

سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در ۸ فصل و ۲۳ هدف کلان و برای تمامی اهداف مجموعا ۱۳۵ راهکار تعیین شده است و در آذرماه سال ۱۳۹۰هجری شمسی توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و برای اجرا ابلاغ گردید.

گزیده هایی از اهداف ۲۳ گانه به این شرح می باشد در حوزه های پرورشی و تربیتی، ارزش های انقلاب اسلامی، فرهنگ حیا و عفاف، تقویت بنیان خانواده، تامین و بست عدالت، تنوع بخشی به محیط یادگیری، افزایش نقش مدرسه و نظام تعلیم و تربیت در رشد و تعالی کشور و محله، مشارکت بخش عمومی و غیر دولتی، جایگاه حرفه ای منابع انسانی، برنامه درسی تربیت معلم، جبران خدمات و تامین رفاه نیروی انسانی، نقش شوراها، متناسب سازی فضاهای تربیتی، کارآمدی علوم انسانی، تنوع بخشی در ارائه خدمات آموزشی و فرصت های تربیتی، فن آوری های نوین، نوآوری، ارزشیابی و تضمین کیفیت، تنوع بخشی به منابع مالی و مدیریت مصارف، بازنگری و باز مهندسی ساختارها، مدیریت و راهبری آموزشی و تربیتی و پژوهشی،

در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش که از نظر اسناد بالادستی مهم ترین، جامع ترین و کامل ترین اسناد در حوزه آموزش و پرورش می باشد موضوعات خانه و خانواده، مدرسه، معلم، دانش آموز و تربیت و پرورش و آموزش از محورهای اصلی و اساسی می باشد که لازم است متولیان و برنامه ریزان و مدیران کشوری با هم افزایی و بهره مندی از منابع و فرصت های بین بخشی و حمایت همه جانبه اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی با درست و به موقع اجرا کردن مفاد و اهداف این سند نه تنها برای کشور عزیزمان بلکه الگویی در آموزش و پرورش و تعلیم و تربیت در سطح منطقه و جهان باشیم چرا که زیر ساخت و منابع سند برگرفته از آموزه های قرآن کریم و روایات و سنت پیامبر اعظم حضرت محمد صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام و دین عزیز اسلام است و در چارچوب رهنمودهای بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت امام خامنه ای و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می باشد.

تهیه سند تحول بنیادین آموزش و پرورش با استفاده از صاحبان نظر و کارشناسان خبره و متخصص و با تجربه در دانشگاه و حوزه علمیه و آموزش و پرورش تهیه و تدوین گردیده و مورد تایید و تصویب نهایی اعضای محترم شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار گرفته است و سندی ملی برای پرهیز از تقلید الگوهای آموزشی و تربیتی وارداتی و غربی می باشد و این سند در مسیر تحقق اهداف استقلال فرهنگی و آموزشی و تدوین الگوی اسلامی - ایرانی و انقلابی قرار دارد و با اتکا به سرمایه های درون زا مصداقی از شعار اصیل ما می توانیم می باشد. البته بهره مندی از تجربیات موفق و یافته های سالم پژوهشی سایر کشورها را می توان به کار گرفت به شرط آن که استحاله فرهنگی و آموزشی تبدیل نگردد و تسلیم محض و هضم در آنان نشود.

رهبر حکیم و فرزانه انقلاب اسلامی حضرت امام خامنه ای در تاریخ ۵/۲/۱۳۹۲ سیاست های کلی ایجاد تحول در نظام آموزش و پرورش کشور را به روسای قوای سه گانه و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام در ۱۳ بند ابلاغ فرمودند، با ابلاغ این سیاست ها تاکید و دستور مجددی بر اجرای تحقق اهداف و مفاد سند تحول بنیادین می باشد و ان شا الله با باور و اراده و همت مسئولان، مدیران دستگاه ها و سازمان های ذیربط و کارشناسان و نیروهای بدنه آموزش و پرورش بتوان با قصد رسیدن به اهداف بلند افق ایران ۱۴۰۴ هجری شمسی و توجه به سند نقشه جامع علمی کشور و اهداف بخشی آن شاهد تحول بنیادین در آموزش و پرورش کشور جمهوری اسلامی ایران باشیم. ان شا الله

رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (ره) فراهم ساختن وسایل ارتقای اخلاقی و اعتقادی و علمی و هنری جوانان و توجه به دوران دانش آموزی و کانون مدرسه و استقلال را بسیار حساس می دانند و فرموده اند:

« من به همه مسئولین و دست اندرکاران سفارش می کنم که به هر شکل ممکن وسایل ارتقای اخلاق و اعتقادی و علمی و هنری جوانان را فراهم سازید و آنان را تا مرز رسیدن به بهترین ارزش ها و نوآوری ها همراهی کنید و روح استقلال و خودکفایی را در آنان زنده نگه دارید.»

- «اصلاح دانشگاه زمانی آسان است که فرزندانمان را از دوره ی دانش آموزی زیر نظر بگیریم

- کوشش کنید این آموزشی که به مردم می دهید جهت دار باشد.

- مسامحه و سهل انگاری در تعلیم و تربیت، خیانت به اسلام و جمهوری اسلامی و استقلال فرهنگی یک ملت و کشور می باشد و باید از آن احتراز کرد.

- همه سعادت ها و همه ی شقاوت ها انگیزه اش از مدرسه هاست و کلید دست معلمین است.»

واضح است که با تهیه نظام نامه ها، نقشه راه و تعیین راه کارهای کاربردی باید مفاد سند، عملیاتی و اجرا شود و در مسیر اجرا مطمئنا اشکالات و نقایص احتمالی آن پیدا و روشن می¬شود و مجددا باید توسط شورای عالی آموزش و پرورش و شورای عالی انقلاب فرهنگی و صاحبان نظر و کارشناسان خبره راه حل های جای گزین شناسایی شوند و اصلاحات ضروری به عمل آید و از استحکام بیشتری برخوردار گردد.

باز خوانی و مطالعه بخشی از مطالبات رهبر حکیم و فرزانه انقلاب اسلامی در خصوص ضرورت تحول بنیادین در آموزش و پرورش و لزوم اجرای مفاد سند ملی تحول بنیادین آموزش و پرورش که از سال ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۶ طی ۶ سال بیان فرمودند می تواند مسئولان و مجریان و متولیان نظام تعلیم و تربیت و آموزش و پرورش کشور را چراغ هدایت و چراغ برون رفت از چالش های نظام آموزشی و کهنه کشور باشد و امید است کمر همت را برای عملیاتی کردن آن با تهیه و تدوین زیر نظام نامه های مربوط بسته شود تا اقدام جدی برای آغاز تحولی بنیادین در آموزش و پرورش به عمل آید. و حیات طیبه و زندگی فردی و اجتماعی مطلوب اسلامی را برای شکوفایی و کمال جامعه و مخاطبان آن سند مخصوصا دانش آموزان و خانواده ها در طراز جمهوری اسلامی ایران و تمدن اسلامی ایرانی و حکومت عدل جهانی و الگوهای منتظران ظهور به ارمغان آورد.

در این نوشتار کوتاه به قسمت هایی از آن می پردازیم:

۱-رهبر حکیم و فرزانه انقلاب اسلامی اجرای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش را منوط به برنامه ریزی قدم به قدم و بند بند آن می داند و می فرماید:

امروز آموزش و پرورش یک سند مکتوبی در دست دارد که شیوه تحول بنیادی در آموزش و پرورش را تعیین کرده. خیلی خوب، بخشی از این کار انجام گرفت. منتها این سند مثل نسخه پزشک است، اگر ما به پزشک مراجعه کردین حق معاینه هم دادیم و پزشک هم معاینه کاملی کرد و یک نسخه ای نوشت و به ما داد، ما هم توی جیبمان گذاشتیم، رفتیم خانه و فکر کردیم تمام شد، این با نرفتن پیش پزشک هیچ تفاوتی ندارد، جز اینکه یک پولی هم خرج کردیم، یک راهی هم رفتیم، دوا را باید گرفت، دارو را باید مصرف کرد در این نسخه نوشته شده که چه دارویی را، چه مقداری، در چه زمانی باید مصرف کنیم. باید این کار را کرد، اگر نکردیم، رفتن پیش پزشک و گرفتن نسخه کان لم یکن است. خب حالا ما سند تحول بنیادین آموزش و پرورش را داریم، این نسخه است، این نسخه احتیاج دارد به اینکه یک برنامه ریزی دقیق بر اساس بند بند این سند انجام بگیرد، چون بحث بر سر تحول بنیادین است. بحث تحول شکلی که نیست. شکل جدید آموزش و پرورش ما سوغاتی بود، وارداتی بود، اهدافی پشت سرش بود. خوب، ما سالها هم به این شکل عمل کردیم. بالاخره اگر خودی هم بود، اگر از درون برآمده و جوشیده هم بود، بعد از سالها انسان به یک اشکالی برخورد می کند، لذا یک نوسازی لازم است پس این تحول بنیادی یک کار لازمی هست. اگر می خواهیم تحول بنیادی در آموزش و پرورش انجام بگیرد، یعنی این پولی که شما خرج می کنید، این وقتی که شما می گذارید، این همه معلمی که شما در سراسر کشور به مدارس و سراغ دانش آموزان می فرستید، اگر بخواهیم اینها چند برابر اثرکند و به شکل بهینه از آن بهره برداری شودباید این تحول صورت بگیرد. این تحول احتیاج دارد به برنامه ریزی باید قدم به قدم این سند تحول برنامه ریزی شود. (بیانات در دیدار جمعی از معلمان ۱۳/۲/۱۳۹۱)

۲- رهبر معظم انقلاب اسلامی لزوم عملیاتی شدن سند تحول بنیادین آموزش و پرورش را همراه با پرهیز از شتاب زدگی در اجرای آن را با ریل گذاری صحیح و با حمایت و پشتیبانی دستگاه های اجرایی از آن سند را تاکید می کنند و می فرمایند:

این سند تحول باید ما را به سمت هدفهای اسلامی حرکت دهد. باید جامعه را به سبک زندگی حقیقتا اسلامی پیش ببرد، باید بتواند در ما خصلتهای والای انسانی را به وجود بیاورد. ما امروز در خودمان، در خلقیات خودمان، در رفتار خودمان، نقایصی مشاهده می کنیم این نقایص باید برطرف شود. استعداد بشری در جامعه ایرانی، یک استعداد انبوه و سرشار است، این استعداد باید امکان بروز پیدا کند جهت صحیح پیدا کند. این سند تحول ناظر به یک چنین چیزی است . اشاره کردند به زیرساختهای سند تحول، من همین جا عرض بکنم سند تحول یک متنی است که باید عملیاتی شود، منتها به هیچ وجه نباید در آن شتاب زدگی باشد، با تدبر، با تامل، با ملاحظه صحیح جوانب باید پیش رفت. کار ، کار عمیقی است، کارهای عمیق کوتاه مدت نیست، زود بازده نیست، بلند مدت است. دیرباز ده است. اگر درست صورت بگیرد ماندگار خواهد شد مثمر خواهد شد اگر سرهم بندی شد، شتاب زده شد آن وقت نتیجه لازم را نخواهد برد ... شاید حلقه های تحقیقاتی متعددی لازم است که برای بخشهای این سند تحول راه کارهای اجرایی و عملیاتی پیدا کند. تا حقیقتا این ریل صحیح گذاشته شود، آن وقت این قطار بر روی ریل حرکت کند. البته لازم است هم دولت، هم مجلس، برای پشتیبانی مالی آموزش و پرورش برای پیشرفت در این کار به طور جدی تامل کنند تدبر کنند. آموزش و پرورش را نمی شود به حال خود رها کرد و پشتیبانی لازم از آن به عمل نیاورد، بعد هم توقع داشت که پیش برود. (بیانات در جمع معلمان ۱۸/۲/۱۳۹۲)

۳- حضرت امام خامنه ای از مسئولین و متولیان آموزش و پرورش نگاه جدی و عملی به سند تحول بنیادین را می خواهند و می فرمایند:

یک نکته در مورد آموزش و پرورش و مدیریتها، مسئله سند تحول است. سند تحول که بحمد الله در این سالهای اخیر تنظیم شد و تثبیت شد یک چیز دفعی الوجود نبود. این از اوایل انقلاب جزء آرزوها بود. چون نظام آموزش و پرورش در کشور ما، از تقلید از نظامهای آموزش و پرورش غربی پدید آمده بود، با همان شکل، با همان محتوا، تقریبا با همان ترتیب، یک تحول اساسی لازم بود در فضای آموزش و پرورش. چه از لحاظ قالب چه از لحاظ محتوا. خب، این فکر در خیلی ها بود در طول سالها. به تدریج پخته شد، به سند تحول انجامید. عرض نمی کنیم که این سند تحول حد اعلای خواسته ها است. نه، برای هر چیزی یک حد بالاتری هم متصور است، ممکن است انشاء الله شما عمل کنید پیش بروید، تجربه بیاموزید، بعد از گذشت زمانی چیزی بر آنچه امروز موجودی شما است بیافزاید، لکن فعلا این سند تحول در اختیار ما است این را باید جدی گرفت عرض من و توصیه من به مسئولین محترم و مدیران محترم این است که سند تحول را جدی بگیریم، فراتر از اظهارات رسمی، در عمل. (بخشی از بیانات در جمع معلمان ۱۷/۲/۱۳۹۳)

۴- رهبر معظم انقلاب اسلامی ضرورت مطالعه و آشنایی مدیران و کارشناسان بدنه آموزش و پرورش را با سند تحول بنیادین و معلمان و دبیران دبستانی تا دبیرستانی را لازم میدانند و بر نقش دستگاه های تبلیغی و صدا و سیما تاکید می کنند و می فرمایند:

این نظام قدیمی آموزش و پرورش در کشور، اگر هیچ عیب دیگری هم نمی داشت، همین که با گذشت زمان هیچ نوآوری در آن به وجود نیامده بود، کافی بود که انسان آن را رد کند و معتقد باشد به تحول بنیادین ... یک نکته دیگر این است که بدنه آموزش و پرورش کشور با این سند آشنا بشوند، مطالبات این سند را بدانند که چیست. معلمی که در فلان مقطع دبستان یا دبیرستان تدریس می کند، بداند که این تحول بنیادین از شخص او چه خواسته است. مدیر و رئیس دبستان یا دبیرستان بداند که وظیفه او و تکلیف او در قبال دانش آموز بر اساس این سند چیست مطالبات این سند باید مشخص بشود بایستی برنامه ریزی کرد برای اینکه ما مطالبات سند را در سطح وسیع و گسترده آموزش و پرورش تفهیم کنیم، بحث کنیم. یک مسئله دیگر این است که دستگاه های تبلیغی و رسانه ملی باید به کمک بیایند. حتی گاهی پیشنهاد می¬شود که یک شبکه صدا و سیما مخصوص این کار باشد که بتواند این موضوع را تبیین کند و تفهیم کند. این البته بستگی دارد به اینکه مسئولین آموزش و پرورش بنشینند با مسئولین صدا و سیما و آنها هم همراهی کنند. یک نکته اساسی این است، این را من به مسئولین آموزش و پرورش عرض می کنم مراقب باشید که برنامه های دم دستی و تغییر و تبدیل های سطحی و روزمره جای تحول بنیادین را نگیرد. ما را راضی نکند، خوشحال نکند که ما داریم تغییر می دهیم، تغییرات سطحی مهم نیست، اساس همان مواد تحول بنیادین است که به تدریج این بنا نوسازی بشود این مهم است. (بخشی از بیانات در دیدار معلمان ۱۶/۲/۱۳۹۴)

۵- پرهیز تقلید از الگوهای برون کشوری و لزوم عمل به سند تحول ولی با نگاه نقادانه و اصلاحی از تذکراتی می باشد که رهبر حکیم و فرزانه انقلاب اسلامی مسئولان را به آن توجه دادند و می فرمایند:

نظام آموزشی ما نظام فرسوده و قدیمی و کهنه است. نظام آموزشی کهنه است. این را ما از اروپائیها گرفتیم، همین جور نگهش داشتیم، مثل یک چیز موزه ای مقدس که دست به آن نخورَد، هرگاه یک باری گوشه کنارش را یک کمی کم و زیاد کردیم، نظام، نظام کهنه ای است، باید نوسازی بشود. خب، حالا البته همین طرح تحول که آقای وزیر اشاره کردند این یک گامی است در این راه، خوب است لکن این را من می خواهم بگویم، برای نوسازی نظام آموزش و پرورش، ما باز نگاه نکنیم به دست دیگران، ببینیم حالا در فلان کشور اروپایی چه اتفاقی افتاده، ما هم همان را رونویسی کنیم. نه آقا ، صاحبان فکر بنشینند، البته از تجربه ها خوب است استفاده کنند، خودشان طراحی کنند، نظام نوین را طراحی کنند. حالا همین طرح تحول که علی الظاهر خوب تهیه شده یک گامی هست همین را با دقت و با نگاه انتقادی اجرا کنند، نگاه کنند و ببینند کجاهایش اشکال دارد، بالاخره در هر نوشته ی غیر الهی و هر کار بشری یک اشکالی هست ، بگردیم آن اشکال را پیدا کنیم، اشکالات را شناسایی کنیم، عیوب را شناسایی کنیم ، یک نظام پاکیزه منظم خوبی طراحی کنیم.(بخشی از بیانات در دیدار با معلمان ۱۳/۲/۱۳۹۵)

۶- ضرورت توجه و نگاه جدی و عملی و پی گیری توسط وزیر محترم آموزش و پرورش برای اجرای مفاد سند تحول از مطالبات حضرت امام خامنه ای می باشد که در جمع معلمان و فرهنگیان به نوعی گله مندی خود را اظهار و بیان فرمودند:

یک مسئله مهم دیگر این مسئله سند تحول است. خب، دوستان و مسئولین مجرب و باسابقه نشستند زحمت کشیدند سند تحول را درست کردند، خیلی خوب ابلاغ هم شد شروع شد که عملیاتی بشود، ولی تا حالا پنج شش سال هم گذشته اما نشده. چرا؟ تا کی باید نشست تا این نظام نامه هایی که گفته می شود در ذیل سند تحول باید تحقق پیدا کند، تنظیم بشود؟ این کار باید زود انجام بگیرد. معلوم می شود شور و شوق لازم نیست، انگیزه لازم نیست، بنده جداً از وزیر محترم و مسئولین محترم می خواهم که مسئله تحول را جدی بگیرند، آموزش و پرورش ما نیازمند تحول است. این سند تحول نشان دهنده این است که ما نیاز داریم به تحول، تحول هم صرف عوض کردن ظواهر کار نیست، یعنی یک کار عمقی باید انجام بگیرد. (بخشی از بیانات در جمع معلمان ۱۷/۲/۱۳۹۶)

با مروری اجمالی بر بخشی از بیانات صریح حضرت امام خامنه ای مبنی بر لزوم توجه و اهتمام جدی مسئولان آموزش و پرورش نسبت به عملیاتی کردن مفاد سند تحول بنیادین آموزش و پرورش دریافتیم با داشتن این سند که با اتکا به سرمایه های درون زا و بهره مندی از دیدگاه ها، تجربیات و تخصص کارشناسان و اساتید خبره عرصه مقدس آموزش و پرورش و تعلیم و تربیت تهیه و تدوین شده است از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۶ یکی از موضوعات و مباحث مهمی که معظم له هر سال در دیدار با فرهنگیان در مراسم هفته گرامی داشت مقام معلم بیان نموده اند موضوع لزوم تحول در آموزش و پرورش می باشد و سند تحول بنیادین آموزش و پرورش بهترین و جامع ترین سند برای اجرا است که با مطالبات مکرر رهبر معظم انقلاب باید سر لوحه سیاست ها، برنامه ها و پی گیری های مسئولان آموزش و پرورش قرار گیرد.

خوب است بدانیم که از زمان ابلاغ سند تاکنون پی گیری¬ها و اقدام هایی عملیاتی شده است که ضمن تشکر از دست اندرکاران و مجریان، ولی کافی نبوده و لازم است به طور کامل در تمام فصول، اهداف و راه کارها با برنامه ریزی و نظارت بر فرایند تحول بنیادین اقدام هایی هماهنگ و منسجم انجام شود تا در کوتاه مدت و بلند مدت شاهد پیشرفت اجرای سند باشیم.

و انتظار است تا در راستای خدمت به پیشرفت و کمال اهداف نظام تعلیم و تربیت و آموزش و پرورش کشور با حرکت جدی و صادقانه و با روحیه جهادی و اعتماد به نفس از سوی شورای عالی آموزش و پرورش، شورای عالی انقلاب فرهنگی، مسئولان دستگاه ها و نهادها به ویژه مجلس شورای اسلامی و صدا و سیمای جمهوری اسلامی، کمیسیون های مسئول در مجلس شورای اسلامی، پژوهشگاه مطالعات وزارت آموزش و پرورش، دفتر همکاری حوزه های علمیه و آموزش و پرورش و تعیین کارگروه هایی با محوریت اجرایی وزارت آموزش و پرورش و با بسیج امکانات و منابع مادی و معنوی اهداف و مفاد سند تحول بنیادین آموزش و پرورش محقق و با سرعت بخشی به آنها عملیاتی شود تا در دراز مدت از میوه های شیرین و مغذی و موثر و با برکات آن جامعه بهره مند گردد، و آینده سازان کشور عزیز جمهوری اسلامی ایران الگویی جهانی شوند، انشاء الله.

طبق مفاد بخش دوم از فصل هشتم سند تحول بنیادین توسط وزیر آموزش و پرورش باید گزارش نحوه و میزان همکاری دستگاه ها به صورت سالانه به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه شود. و شورای عالی آموزش و پرورش موظف است تا گزارش پیشرفت اجرای سند و چگونگی عملکرد وزارت آموزش وپرورش را به صورت سالانه به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه نماید.

محمدرضا قاسمی نیا - قم