گزارشی درباره تداوم علت‌هایی که به فاجعه ۳۰ دی تهران منجر شد
۲ سال پس از فروپاشی دردناک؛ عبرت‌هایی که از پلاسکو نگرفته‌ایم
تهران (پانا) - دوسال گذشت از زمانی که نماد ساختمان‌های بلند مرتبه در پایتخت با یک جرقه کوچک به آتش کشیده شد و بعد از چند ساعت تلاش برای مهار آن، به یک باره فروریخت و برای همیشه ۳۰ دی ماه سال ۹۵ را در حافظه این شهر ثبت کرد. ساختمان ۵۴ ساله‌ای که از سال ۷۴، ۵۰ اخطار برای نا ایمن‌بودن گرفته بود اما بهره‌برداران این ساختمان توجهی به این اخطارها نکردند و همچنان از ساختمان به صورت کارگاه و انبار استفاده می‌کردند.
دوسال است که زمین خالی پلاسکو پشت دیواری سیمانی که بر رویش عکس شهدای آتش‌نشان حک شده پنهان است؛ ساختمانی که روزگاری نمادی از آغاز دورانی از مدرن شدن، شهرسازی و معماری و حتی استواری سازه‌های مدرن در ایران بود با یک حادثه کوچک ناپدید شد.
دو سال از این حادثه گذشته است اما عبرت‌هایی که باید از این اتفاق بزرگ می‌گرفتیم، نگرفتیم. گزارش‌های زیادی پس از این حادثه تهیه شد اما هیچ کدام از دستاوردهای این گزارش‌ها عملیاتی نشده است. هنوز هم مسئولان شهری آمار ساختمان‌های بلندمرتبه ناایمن را می‌دهند، اما نمی‌گویند برای ایمن‌سازی این ساختمانها چه کرده‌اند. اعضای کمیته ملی پلاسکو ترجیح می‌دهند پاسخی به این پرسش که سرانجام گزارش ملی پلاسکو چه شد، ندهند.
می‌توان گفت در فاصله این دو سال آمار دقیق‌تری از بناهای ناایمن شهر تهیه شده است، اخطارهای تازه‌ای به بناهای نا ایمن داده شده و برخی از فضاهای تجاری ناایمن مانند ساختمان آلومینیوم هم ایمن‌سازی شده و تلاش‌های اولیه برای به‌روزرسانی تجهیزات آتش‌نشانی نیز انجام شده است.
هرچند به دلیل وضع کلی کشور و دشواری‌هایی که برای ورود این تجهیزات وجود دارد، روند خرید تجهیزات مانند گذشته نیست. برخی از این تجهیزات نیز در گمرک مانده‌اند و مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی هم به تازگی از مسئولان دولتی درخواست کرده اجازه دهند لباس‌های استاندارد آتش‌نشانی از خارج کشور وارد شوند زیرا تولیدات داخلی استانداردهای لازم را ندارد.
با وجود این، هنوز هم این نگرانی که حادثه دیگری در حد و اندازه‌های پلاسکو در پایتخت رخ دهد وجود دارد و اقدامات ریشه‌ای که در زمان داغ بودن موضوع پلاسکو از سوی مسئولان وعده داده شد انجام نشده است.
یکی از مواردی که در آن سال بسیار مورد توجه بود، مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان بود. حمزه شکیب، استاد دانشگاه و مسئول کمیته تخصصی گزارش پلاسکو می‌گوید: یکی از مباحثی که در نگهداری ساختمان‌های موجود باید مورد توجه قرار بگیرد مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمانی است که قبل از سال ۹۲ کارگروه تخصصی برای تدوین آیین‌نامه‌های آن تشکیل شد اما متأسفانه ساز و کار عملیاتی شدن این مبحث انجام نشد و هنوز هم بلاتکلیف است.
یکی از معضلات جدی ما در فرآیند نظارت قانونی بر ساخت‌و‌سازها این است که از نقطه صفر تا زمان بهره‌برداری ضوابط کنترلی داریم اما در زمان بهره‌برداری هیچ سیستمی برای کنترل ساختمان‌های مورد بهره‌برداری وجود ندارد و ساختمانها به صورت سنتی نگهداری می‌شوند در حالی که باید ساکنان این ساختمانها به افراد متخصص مأموریت دهند که ساختمانها را از لحاظ برق، مکانیک، سازه مورد بازبینی قرار دهند؛ افرادی که در سازمان نظام مهندسی عضویت داشته و حرفه‌ای هستند.
او با بیان اینکه باید سازوکاری تعریف شود که ساختمان‌های موجود بر اساس ضوابط از سوی افراد متخصص و ساختمان‌هایی که در ماده ۲۲ آیین‌نامه ملی ساختمان مشخص شده‌اند از سوی شرکت‌های تخصصی و با ضوابط مشخص، مورد بازرسی‌های ادواری از لحاظ ایمنی قرار گیرند، می‌گوید: قانون روی کاغذ اجرایی نمی‌شود باید سازوکاری اندیشید تا قوانین اجرایی شود و به دنبال عملیاتی کردن ضوابط برویم. حدود هزار ساختمان بالای ۱۲ طبقه در شهر داریم. ما برای ایمنی این ساختمانها چه کرده‌ایم؟ اینکه قبل از حادثه بدانیم نقشه این ساختمانها چیست. سناریوهای مختلفی که می‌توان در صورت بحران به این ساختمانها امدادرسانی کرد باید از قبل مشخص باشد. همچنین باید این ساختمانها از لحاظ آسیبپذیر بودن اولویت‌بندی شود.
به گفته شکیب، باید افقی برای ایمن‌سازی تمامی ساختمان‌های ناایمن شهر تعریف شود و توان پیشگیری را در خودمان بالا برد. او افزود: این اتفاق‌ها در تمام دنیا می‌افتد. اخیرا در انگلیس و امریکا مشابه این حادثه‌ها اتفاق افتاده است اما آنها با برنامه ورود می‌کنند و درگیر هیجانی کردن افکار عمومی و منحرف ساختن حوادث نمی‌‌شوند.
سرانجام آیین‌نامه‌های اجرایی مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان چه شد؟
علی اعطا، سخنگوی شورای شهر تهران در پاسخ به این پرسش که چرا آیین‌نامه‌های اجرایی مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان همچنان تدوین نشده است، می‌گوید: مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان که به موضوع نگهداری ساختمان‌های بهره‌برداری شده می‌پردازد دستورالعمل اجرایی نیاز ندارد. مباحث مقرارت ملی ساختمان به جز مواردی، خودشان دستورالعمل هستند و نیاز به تدوین دستورالعمل ندارند.
این عضو شورای شهر تهران با بیان این که ما در چهار زمینه در حوزه ایمنی دچار مشکل هستیم که یکی از آنها بحث ساختمان‌های بلند مرتبه است، می‌گوید: اگر شهرداری بخواهد در حوزه ایمن‌سازی این نوع ساختمانها با برخوردهای قهرآمیز به سمت مقاوم‌سازی برود از لحاظ قانونی شدنی است اما به لحاظ اجتماعی تبعات خیلی سنگین دارد و ما نیازمند همکاری اجتماعی در این حوزه هستیم.
اعطا با اشاره به بند ۱۴ ماده ۵۵ قانون شهرداری که در آن به شهرداری اجازه داده شده است اگر در سازه‌ای از شهر خطری وجود داشت شهرداری به مالک تذکر دهد و در صورتی که از سوی مالک رفع خطر انجام نشد شهرداری می‌تواند راسا وارد شود و هزینه ایمن‌سازی و ۱۵ درصد جریمه را دریافت کند، می‌گوید: در موضوع پلاسکو چنین موضوعی مطرح بود که شهرداری چنین اختیاری داشته است اما برخی از حقوق‌دانانا می‌گویند این به این معنی نیست که برای هر نوع نبود ایمنی در ساختمانها، شهرداری وارد شود. برخی نیز موضوع را به گونه دیگر تفسیر می‌کنند و می‌گویند منظور از این بند خطرات علنی در معابر است به طور مثال ترکی بر روی دیواری در معبر عمومی وجود داشته باشد.
سخنگوی شورای شهر تهران با بیان اینکه بیشتر ساختمان‌های نا ایمن شناسایی شده مراکز کار و فعالیت هستند، می‌گوید: نبود ایمنی در ساختمانها وسیع است و هر نوع مداخله نیز نیازمند یک حرکت عمومی است. باید مالک‌ها و بهره‌بردارها ترغیب و حاضر به همکاری باشند تا این کار انجام شود، و اگر همراهی آنها وجود نداشته باشد تبدیل می‌شود به یک رفتار قهرآمیز که تبعات اجتماعی سنگین دارد.
به گفته اعطا، در منطقه‌ای مانند منطقه ۱۲ که بافت نا ایمن در آن بیشتر است و عمدتا نیز این بافت تاریخی است شهرداری به‌طور مرتب تذکر می‌دهد و برای مکانی مثل بازار که عرصه وسیعی است که مشکلات این چنینی نیز دارد بحث طرح جامع ایمنی بازار در حال پیگیری است.
سخنگوی شورای شهر تهران تاکید می‌کند: شهرداری به طور مرتب به مالکان بناهای ناایمن تذکر می‌دهد اما این تذکرها آن طور که انتظار می‌رود نتیجه نداشته است. اگر در همان مقطع زمانی قرار بود در ساختمان پلاسکو کار نوسازی، بهسازی و ... انجام شود، تصور کنید چه مقاومت‌های اجتماعی در آن مقطع انجام می‌شد؛ مشکلی که اکنون ساختمان‌های مشابه دارند. لازم است شهرداری در این زمینه با قاطعیت بیشتری رفتار کند، درست است که در کوتاه‌مدت می‌شود گفت با تبعات اجتماعی آن مواجه نشویم اما اگر یک حادثه مشابه پلاسکو رخ دهد دیگر قابل توجیه نیست. به نظرم شهرداری و سایر دستگاه‌ها و وزارتخانه‌هایی که در این زمینه مسئولیت دارند با قاطعیت بیشتری به این موضوع و با هر گونه عدم ایمنی در محل‌های کار و فعالیت برخورد کنند.
زهرا نژادبهرام، عضو هیات رئیسه شورای شهر هم با بیان اینکه مناطق ۱۱ و ۱۲ جزو مناطق پرخطر از نظر ایمنی ساختمانها هستند، می‌گوید: ساختمان‌های ناایمن در پایتخت شناسایی شده‌اند که در بسیاری از موارد قدمت ساختمان و گاهی نیز نبود تجهیزات ایمنی موجب ناایمن بودن این ساختمانها شده است.
به گفته نژادبهرام، در مناطق ۱۱ و ۱۲ شهر تهران، ۲۴۳ ساختمان پرخطر شناسایی شده که در این میان ساختمان ۱۹ بیمارستان نا ایمن است.
همچنین ۲۴ درصد ساختمان‌های این دو منطقه فرسوده هستند که اکنون وضع ۱۸ ساختمان بهبود یافته و ایمن سازی ۲۱ ساختمان دیگر آغاز شده است.
علی بیت اللهی، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی هم دردومین سالگرد حادثه پلاسکو می‌گوید: ساختمان های متعدد و مشابه با پلاسکو در تهران و نیز در سایر کلانشهرها وجود دارند که سطح ایمنی آنها در برابر آتش و زلزله کاملا مبهم است. در حادثه پلاسکو و در روزهای داغ آن روز، مقرر شد که همه ساختمان‌های بلند مرتبه، مورد پایش ایمنی باید قرار گیرند. متاسفانه این درس مهم، با سرد شدن آتش پلاسکو، فراموش شد و اقدامی در خورد توجه در این زمینه صورت نگرفت، ضرورت دارد ساختمان های مهم و اولویت دار، اماکن عمومی و تجاری و بویژه منطقه بازار تهران، از نظر ایمنی لرزه‌ای و آتش که گاه این دو مقوله همزمان هم رخ می‌دهند مورد ارزیابی‌های دقیق قرار گیرد.
او پیشنهاد می‌دهد: با توجه به وجود ساختمان‌های مشابه پلاسکو در شهر تهران و دیگر کلانشهرها وشهرهای بزرگ، ضوابطی جهت شناسایی و طبقه‌بندی سازه‌های آسیبپذیر قدیمی و مهم شهرها تهیه شود و بر همین اساس عملیات شناسایی و مقاوم‌سازی این ساختمانها آغاز و بطور مستمر ادامه یابد. همچین آموزش‌های مردمی از طریق برنامه‌های سیما به‌صورت پخش برنامه های کوتاه و جذاب در ساعات پربیننده در رخداد مخاطرات طبیعی و انسان‌ساز ارائه شود. نقش مثبت حضور مردمی، امدادرسانی و کمک آنها بسیار مفید، و از طرفی، تجمع و ایجاد ترافیک و ایجاد مشکلات برای نیروهای امدادی، مسائل مدیریت بحران را در زمان رخداد حادثه افزایش می‌دهد. همینطور لازم است به ساکنان ساختمان‌های عمومی و برج‌ها و ساختمان‌های بزرگ نیز رفتار صحیح در هنگام بحران به‌طور دقیق آموزش داده شود.
به گفته بیت اللهی، باید در زمینه ارتقای ایمنی در ساختمان‌های بلند و موجود مسکونی هم چاره‌اندیشی شود. خلاءهای قانونی رفع و رعایت نکات ایمنی در برابر حریق و سایر مخاطرات دیگر الزامی و اجرائی شده است و کلیه برج‌ها و ساختمان‌های بزرگ مسکونی هم از نظر ایمنی ارزیابی شود.
طبق آماری که از سوی سازمان آتش‌نشانی و کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران اعلام شده، تهران دارای ۷۳۰۰ بنای ناایمن است که از میان آنها حدود ۴۹۰۰ بنا از نظر خطر حریق در اولویت درجه‌یک هستند. از این میان نیز به گفته داوری ـ مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی ـ ۲۴۳ ساختمان، شرایط خطرناکی همچون پلاسکو دارند؛ به همین منظور از شهرداری‌های مناطق، خواسته شده است که جلسات کمیته‌های بررسی املاک و بناهای ناایمن را به شکل مرتب تشکیل دهند و با کمک دادستانی تهران درباره آنها تصمیم‌گیری کنند.
ارسال دیدگاه