در گفت‌وگو با پانا پاسخ داده شد؛
آیا می‌توان در صورت پشیمانی هدیه را پس گرفت؟
فرق هبه با هدیه چیست؟
تهران (پانا) - یک وکیل دادگستری گفت تا زمانی که هدیه قبض نشده باشد، می‌توان آن را پس گرفت، اما پس از قبض، امکان رجوع به سختی ممکن خواهد بود. اما هبه را می‌توان پس گرفت.
در این گزارش می‌خواهیم با مفهوم هبه آشنا شویم و فرق آن را با هدیه دریابیم. در ابتدا باید با مفهوم هبه که یک مفهوم حقوقی-فقهی است و نیز هدیه که یک واژه و مفهوم اجتماعی است آشنا شویم. هبه به معنای عقدی است که در آن شخصی (واهب) مالی را به‌طور رایگان و بدون عوض(چیزی که مالیت داشته باشد) به شخص دیگری (متهب) منتقل می‌کند. این انتقال باید همراه با قبض و اقباض (دریافت توسط متهب) باشد تا به لحاظ قانونی کامل شود. هدیه به معنای بخشیدن چیزی به دیگری از روی محبت، احترام یا بزرگداشت است، بدون اینکه دریافت‌کننده شرایط خاصی باشد.
بنابر تعریف هدیه و هبه هر دو حکایت از واگذار کردن مالی به صورت رایگان دارند اما باید دید به طور مثال اگر پدری یا مادر و یا همسر مالی را به دیگر رایگان دهد این بخشیدن هبه است یا هدیه یا در مثال دیگری اگر در دوران نامزدی یا بعد از ازدواج نامزدها یا زو‌ج‌ها به دیگری مالی را هدیه بدهند، می‌توانند این هدایا را پس بگیرند یا خیر؟
در این خصوص با سمیع‌الله کاظمی، وکیل پایه دادگستری و حقوقدان گفت‌وگو کردیم. وی در این باره اظهار کرد: «ماهیت حقوقی هبه طبق ماده ۷۹۵ قانون مدنی ایران این است که هبه عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را به طور رایگان به شخص دیگری می‌دهد. بر این اساس مواردی به صورت فهرست از این تعریف بر می‌آید.»
وی افزود: «در ابتدا بحث ویژگی‌های آن است. ویژگی اول اینکه عقد است یعنی برای تحقق آن، قبول متهب(کسی که مال به او بخشیده می شود) لازم است. رایگان و تبرعی است و واهب (کسی که مال را می‌بخشد) در ازای مالی که می‌بخشد، هیچ عوضی دریافت نمی‌کند. همچنین نیازمند قبض و اقباض است یعنی برای تکمیل عقد، مال باید تحویل متهب داده شود.»
کاظمی ادامه داد: «ارکان و شرایط صحت هبه در طرفین عقد یعنی واهب کسی که مال را هبه می‌کند، باید دارای اهلیت قانونی باشد (عاقل، بالغ و رشید باشد). همچنین متهب یعنی کسی که مال را دریافت می‌کند، می‌تواند هر شخص حقیقی یا حقوقی باشد. اما درمال مورد هبه، مال باید موجود، معین و قابل تملک باشد. همچنین مال مشروع باشد (مانند اموال غیرقانونی قابل هبه نیستند).»
این وکیل دادگستری گفت: «قبض و اقباض یعنی تا زمانی که مال قبض نشده باشد، عقد هبه کامل نیست. اگر واهب قبل از قبض فوت کند، عقد هبه باطل خواهد شد. ثبت رسمی هبه (در مورد اموال غیرمنقول) به این صورت که اگر مال غیرمنقول (مثل زمین یا خانه) باشد، عقد باید در دفتر اسناد رسمی ثبت شود تا معتبر باشد. برای اموال منقول (مثل طلا، خودرو، پول) نیاز به ثبت رسمی نیست، اما قبض و اقباض ضروری است.»
در هبه شخص می‌تواند مال داده شده را پس بگیرد
وی ادامه داد: «در مورد رجوع از هبه باید گفت در برخی موارد، واهب می‌تواند از هبه خود رجوع (پس گرفتن مال) کند. طبق ماده ۸۰۳ قانون مدنی رجوع از هبه ممکن است، مگر اینکه هبه به خویشاوندان نسبی درجه اول (پدر، مادر، فرزند) داده شده باشد یا مال از بین رفته یا تغییر کرده باشد (مثلاً اگر ماشین هبه‌شده فروخته شده باشد).»
وی افزود: «علاوه بر این اگر در برابر هبه، عوضی داده شده باشد (مانند هبه مشروط به انجام کاری) یا هبه به قصد قربت (نزدیک شدن به خدا) انجام شده باشد یا یکی از طرفین فوت کند.»
ماهیت حقوقی هدیه
کاظمی بیان کرد: «در قانون هیچ تعریفی از هدیه نشده است و این مفهوم برآمده از عرف اجتماعی می باشد که می‌توان آن را بخشیدن مال (عموما فاقد ارزش بسیار زیاد) در مناسبت‌ها و جهت قدر دانی از افراد، چون هدیه نیز با اقدام دو طرف در دادن هدیه و پذیرش هدیه همراه است. بنابراین نیازمند اراده طرفین بوده و می‌توان از منظر حقوقی آن را نوعی عقد دانست هرچند برخی برای آن ماهیت ایقاع (اراده یک طرفه)نیز قائلند.»
هدیه نوعی عقد مجانی است
وی گفت: «هدیه مانند هبه، یک قرارداد مجانی و بدون عوض محسوب می‌شود، زیرا در آن، یک شخص (هدیه‌دهنده) مال یا منفعتی را بدون انتظار دریافت چیزی در مقابل، به دیگری (هدیه‌گیرنده) منتقل می‌کند. این عمل در قالب ایقاع (یک‌طرفه) یا عقد تبرعی (نیازمند قبول طرف مقابل) بررسی می‌شود.هدیه نیاز به قبض دارد. همانند هبه، هدیه نیز زمانی کامل می‌شود که گیرنده آن را دریافت کند.»
هدیه تا زمانی که در دست شخص مورد نظر قرار نگرفته، قابل پس‌گرفتن است
این وکیل دادگستری افزود: «تا زمانی که هدیه قبض نشده باشد، می‌توان آن را پس گرفت، اما پس از قبض، امکان رجوع به سختی ممکن خواهد بود. همنچین عدم لزوم ثبت رسمی ویژگی دیگر است. هدایا معمولاً اموال منقول هستند (مانند ساعت، کتاب، پول) و نیازی به ثبت رسمی ندارند. اما اگر هدیه یک مال غیرمنقول (مانند خانه یا زمین) باشد، برای انتقال مالکیت رسمی، نیاز به ثبت سند دارد. در خصوص قابلیت رجوع باید گفت برخلاف هبه، هدیه معمولاً غیرقابل‌رجوع تلقی می‌شود، مگر در موارد استثنایی مثل فریب، اشتباه یا اجبار در هدیه دادن.»
هدیه‌‌دادن اموال غیر مجاز باطل است
کاظمی ادامه داد: «اگر هدیه در شرایط خاصی داده شده باشد (مثلاً هدیه‌ای که مشروط به انجام کاری باشد) و آن شرط محقق نشود، امکان استرداد آن وجود دارد.همچنین این عقد مشمول قواعد عمومی قراردادها نیز است. اهلیت (داشتن صلاحیت قانونی برای انجام معامله) در هدیه‌دهنده و هدیه‌گیرنده لازم است. قصد و رضایت طرفین باید محرز باشد، یعنی هدیه‌دهنده به میل خود آن را ببخشد. موضوع هدیه باید مشروع باشد، یعنی هدیه نباید شامل اموالی باشد که در قانون غیرمجاز شناخته شده‌اند.»
وی افزود: «در مقایسه هدیه و هبه باید گفت از نظر حقوقی، هدیه نوعی عقد تبرعی است که به محض قبض، تکمیل شده و غالباً غیرقابل رجوع است. اگرچه هدیه در عرف با هبه تفاوت دارد، اما از نظر حقوقی، تابع اصول و شرایط مشابهی است. هدیه در مواردی مانند انتقال مال غیرمنقول، نیازمند ثبت رسمی است، اما هدیه‌های معمولی نیازی به ثبت ندارند.هرچند برخی حقوق دانان هدیه را تابعی از هبه مب دانند ولی بهتر است هدیه را در قالب عقدی مستقل از هبه و از جمله عقود تابع ماده ۱۰ قانون مدنی تقسیم بندی کنیم.»
کاظمی در خصوص پس‌گرفتن هدایا نامزدی گفت: «اگر طرفین در دوران نامزدی به یکدیگر هدیه بدهند وفق ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی چنانچه نامزدی برهم بخورد افراد می‌توانند هدایای خود را که به یکدیگر یا به پدر مادر طرف مقابل داده اند را پس بگیرند و اگر عین هدیه موجود نباشد باید قیمت آن را پس دهند در صورتی که هدیه قابل نگهداری به صورت بلندمدت باشد(از این رو سبد گل قابل عودت نیست چون فاقد این وصف است) اما اگر هدیه از بین رفته باشد و طرف هدیه‌گیرنده تقصیری در از بین بردن آن نداشته باشد، قیمت آن قابل مطالبه نیست.»
حال در دوران بعد از نامزدی و پس از عقد چه؟
وبی گفت: «پاسخ این سوال منفی است هدیه داده شده قابل پس گرفتن نیست حتی اگر طرفین از یکدیگر جدا شوند مگر بنابر آنچه در شرایط هدیه گفته شد. در پایان به دو توصیه در باب هدیه کلام را ختم می‌کنیم. حضرت رسول می‌فرمایند: به یکدیگر هدیه دهید، تا نسبت به همدیگر با محبت شوید ، به یکدیگر هدیه دهید زیرا هدیه کینه ها را می زداید.( تَهادَوا تَحابُّوا ، تَهادُوا فإنَّها تَذهَبُ بِالضَّغائنِ -الکافی : ۵/۱۴۴/۱۴ ) و در فرازی دیگر حضرت علی می فرمایند: هر حکمرانى که به مردم امکان و اجازه ندهد تا مشکلات و نیازهاى خود را به گوش او برسانند، در روز قیامت خداوند نگذارد نیازهایش را به گوش او برساند و اگرحکمرانى هدیه اى بپذیرد آن خیانت باشد و اگر رشوه بگیرد مشرک است.( أیُّما والٍ احتَجَبَ عَن حَوائجِ النّاسِ احتَجَبَ اللّه ُ یومَ القِیامَةِ عن حَوائجِهِ ، و إن أخَذَ هَدِیَّةً کانَ غُلولاً ، و إن أخَذَ رِشوَةً فهُو مُشرِکٌ - بحار الأنوار : ۷۵/۳۴۵/۴۲ ).»
الهه کلهری
ارسال دیدگاه