شهرهای نامهربان با سالمندان

بر اساس سرشماری‌هایی که از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۵ انجام شده، جمعیت سالمند کشور ما حدود ۶.۳ برابر شده است. در حالی که طی این سال‌ها در دنیا جمعیت سالمندی حدود پنج برابر شده است. بنابراین ایران با سرعت بیشتری به سمت سالخوردگی جمعیت پیش می رود .کارشناسان حوزه جمعیت معتقدند که در کمتر از ۲۰ سال آینده انفجار جمعیت سالمندی را در ایران خواهیم داشت.

بالا رفتن سن ساکنین شهری اجرای رویکردهای دوستدار سالمند را در شهرها می‌طلبد. پیش از این، شهرها اغلب متناسب برای زندگی سایر گروه‌های سنی جامعه و تردد خودروها طراحی می‌شد و نیازهای افراد مسن در آن خیلی مورد توجه قرار نمی‌گرفت. همین امر، روند زندگی افراد بالای ۶۰ را با چالش‌های زیادی مواجه کرده چراکه ناکارآمدی زیرساخت‌های شهری باعث شده این گروه‌های سنی هنگام بیرون رفتن از خانه مشقات زیادی را تجربه کنند.

نمی‌توان به نبود زیرساخت کارآمد و طراحی نامناسب شهری به طور ظاهری نگاه کرد؛ اگر یک شهر نتواند نیاز تمام گروه‌های سنی به خصوص کهنسالان را برطرف کند، آنگاه این افراد از رفتن بیرون از خانه پرهیز می‌کنند و همین امر انزوا و افسردگی را برای آنان رقم می‌زند.

مواجهه با خیابان‌های ناهموار تنها یکی از چالش‌های طراحی شهری امروزی بر سر راه افراد پیر است . بسیاری از شهروندان بالای ۶۰ سال از نبود دسترسی کافی به نیمکت‌هایی راحت در سطح شهر شاکی هستند و می گویند : پس از پیاده‌روی‌های نسبتاً طولانی، جای راحتی در شهر برای استراحت کردن نمی‌یابند. علاوه بر این، اغلب سرویس‌های بهداشتی در مکان‌های عمومی فاقد امکانات لازم برای افراد پیر است و همین امر این گروه سنی را از حضور در چنین مکان‌هایی باز می‌دارد. اگرچه این مشکلات ظاهراً ناچیز به نظر می‌رسد، اما با تحلیل بیشتر می‌توان به پیامدهای آنان در ایجاد شهرهایی با کم‌ترین زیست‌پذیری پی برد.ترکیب جمعیت با سرعتی باورنکردنی به سمت پیر شدن می‌رود و همین امر لزوم طراحی شهرهایی دوستدار افراد کهنسال را بیش از پیش یادآوری می کند .

احمد شریفی شهرساز درخصوص ویژگی های شهر دوست دار سالمند به پانا می گوید: شهر دوستدار سالمند شهری دسترسی پذیر است که امنیت و ایمنی حضور در فضای شهری را در اختیار جامعه سالمندی قرار می‌دهد، درصورت فراهم شدن این الزمات اولیه جنبه‌های دیگر شهر دوستدار سالمند از جمله احترام به کرامت انسانی سالمندان محقق می‌شود.شهر دوست دار سالمند،باید پدیده سالمندی را همانند سایر پدیده‌های شهری درک کند به عبارت دیگر سالمندان تنها عناصر روبه زوال جامعه و درخواست کننده مطالبات نیستند بلکه این قشر از جامعه شهری می‌تواند شهر را به سمت بالندگی و چشم اندازی مطمئن‌تر سوق دهد، به شرط آنکه اقتضائات، ظرفیت‌ها و تهدیدات پدیده سالمندی درک شود تا آماده‌سازی و تدارک شهر برای پذیرش سالمندان انجام و شاخصه‌های شهر دوستدار سالمند محقق شود.

وی ادامه می دهد : چنانچه تنوع و کاربر محور بودن فضا در شهر مدنظر قرار بگیرد، بخشی از جامعه سالمندی به واسطه شرایط جسمانی و روانی نیاز به مراقب و فضاهایی بی سر و صدا و خلوت دارند، اما از طرفی ایزوله کردن جامعه سالمندی و جدا کردن آنان از اجتماع نیز چندان درست نیست زیرا جنبه‎های مختلف پدیده سالمندی دو روی یک سکه هستند. برخی سالمندان به دلیل تجارب منفی که در زندگی داشته‌اند مبتلا بعضی عوارض روانی هستند، این سالمندان ترجیحا باید از محیط‌های شلوغ و دارای نوسانات صوتی و دمایی دور باشند، اما ارائه این دستورالعمل برای مجموعه سالمندان مناسب نیست.

این کارشناس حوزه شهری اضافه می کند: چنانچه بخواهیم یک سالمند، شهروندی فعال، مسئول و حساس نسبت به محیط باشد باید در محیط شهری حضور داشته و در فرآیندهای شهر موثر باشد، در حال حاضر و در کشورهای توسعه یافته دنیا راهکارهایی برای بازگرداندن دوباره سالمندان به چرخه تولید مد نظر است، البته بازگشت سالمندان به چرخه تولید به معنای انجام کار فیزیکی کردن و رفتن به سر کار نیست بلکه راهکار اصلی تبدیل سالمند به یک عضو فعال و موثر جامعه شهری است.

اما تهران چقدر آماده رسیدن به سن پیری شهروندانش است ؟ زهرا شمس‌احسان رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران در نخستین جلسه ستاد «شهر دوستدار سالمند» تاکید کرده است که باید ساختار جمعیت، ویژگی‌های آن و از جمله ترکیب سنی جمعیت مورد توجه برنامه ‌ریزان قرار گیرد. تحولات ساختار جمعیتی ایران بسیار شتابان بوده تا جایی که میزان کل باروری در چند دهه گذشته کاهش یافته است. نتایج پیش‌بینی ‌های جمعیتی ایران حکایت از افزایش جمعیت سال‌خوردگان به مرز ۳۰ درصد تا سال ۱۴۳۰ دارد.

به گفته او سالمندی جمعیت همچنین آهنگ زیست شهری را خواسته یا ناخواسته کُند می ‌کند و همین موضوع خود به تنهایی می ‌تواند پنجره ای به روی سیاست‌گذاران و برنامه ‌ریزان شهری باز ‌کند.

این عضو شورای شهر تهران با تاکید بر اصل تکریم سالمندان و آماده‌سازی شهر برای حضور فعالانه سالمندان، از معاونت‌های مختلف شهرداری تهران خواست موانع زیست‌پذیری شهر تهران را برای سالمندان در حوزه ماموریت‌های خود شناسایی و رفع کنند.باید ظرفیت‌های ورزشی، هنری، تفریحی و اجتماعی شهرداری تهران برای بهره‌مندی هرچه بیشتر سالمندان شهر تهران مناسب ‌سازی و سازوکار‌هایی برای تشویق سالمندان به استفاده از این زیرساخت‌ها اتخاذ شود.

حمید صاحب مدیرکل سلامت شهرداری تهران هم مدتی پیش از راه اندازی شورای راهبردی دبیرخانه سالمندان شهر تهران خبر داد . او می گوید : سالمندان یکی از گروه‌های خاص جامعه محسوب می‌شوند و با توجه به اینکه جمعیت سالمندی در شهر تهران رو به افزایش است، توجه به چالش‌های سالمندی در برنامه ریزی شهری بر اساس مصوبه شهر دوستدار سالمند ابلاغی سال ۱۳۹۱ و دستورالعمل چگونگی ارائه خدمات و تسهیلات به سالمندان ابلاغی ۱۴۰۰ حائز اهمیت است.

مدیرکل سلامت شهرداری تهران با اشاره به برنامه‌های مدیریت شهری در حوزه سالمندان ادامه می دهد: اولین گام در این زمینه تشکیل و راه اندازی شورای راهبردی دبیرخانه سالمندان شهر تهران بود. ما تلاش کردیم تا برای توسعه کنشگری فعال سالمندان و توانمندسازی آنان نیز گام‌هایی برداشته شود.

صاحب با اشاره به توسعه کانون سالمندان شهر تهران، ارائه بسته‌های تشویقی و حمایتی ویژه سالمندان به عنوان یکی دیگر از برنامه های شهرداری پایتخت بیان می کند و می گوید : برگزاری انتخابات کانون و انتخاب کنشگران فعال این حوزه، شناسایی سالمندان تنها و دچار انزوا در سطح کلیه محلات شهر تهران از طریق خانه‌های سلامت و همچنین راه اندازی مرکز فرآهنگ(سرای سالمندی) مرکز روزانه ارتقا سلامت و افزایش نشاط سالمندان از دیگر اقداماتی بود که در این دوره مدیریت شهری انجام شده است.

او با اشاره به شناسایی سالمندان نیازمند و کم برخوردار از سوی اعضای کانون سالمندان محله به عنوان یکی دیگر از برنامه‌های شهرداری تهران بیان و ادامه می دهد: افزایش مشارکت سالمندان در فعالیت‌های اجتماعی، ورزشی و ... با انجام ویژه برنامه‌های بازی سالمندی، برگزاری تورهای گردشگری-تفریحی سلامت، پیاده روی سالمندان و جشن خاطره بازی سالمندان نیز در دستور کار قرار گرفته است.

به گفته مدیرکل سلامت شهرداری تهران؛ پیگیری و نظارت بر دسترسی به خدمات اولیه سلامت به ویژه در محلات کم برخوردار نیز از دیگر برنامه‌های تبدیل تهران به شهر دوستدار سالمند است.