آموزش‌های مهارتی در هنرستان‌ها با آموزشگاه‌های فنی چه تفاوتی دارد؟

آموزش و پرورش با داشتن هنرستان‌های فنی‌‌و‌حرفه‌ای و کاردانش اقدام به تربیت نیروی متخصصی که در آینده می‌تواند در حوزه‌های مختلف فنی‌، مهندسی، صنعت، هنر و کشاورزی مثمر ثمر باشد، می‌کند و دانش‌آموزان پس از اتمام پایه نهم و قبل از ورود به پایه دهم با انتخاب رشته‌ مورد علاقه خود که ذیل رشته‌های هنرستانی تعریف می‌شود، می‌توانند در این دسته از مدارس به تحصیل خود ادامه دهند.

با توجه به شرایط اعلامی از سوی وزارت آموزش و پرورش ثبت‌نام در اغلب این هنرستان‌ها بدون آزمون ورودی است و علاوه بر مفاهیم علمی و تئوری که دانش‌آموز باید آن‌ها را فراگیرد، دروس کارگاهی نیز در اولویت قرار دارند و هنرآموزان از همان زمان دانش‌آموزی خود به صورت عملی با محیط کار‌ آشنا خواهند شد و آموزش‌های لازم را نیز فرا خواهند گرفت و پس از طی دوره‌ای سه ساله می‌توانند با شرکت در آزمون سراسری فنی‌و‌حرفه‌ای اقدام به ادامه تحصیل در دانشگاه‌های فنی‌وحرفه‌ای سراسر کشور کنند.

دانشگاه فنی‌و‌حرفه‌ای نیز به عنوان تنها دانشگاه متولی آموزش‌ فنی‌و‌حرفه‌ای در کشور، از سال 1390 با مجوز رسمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری کار خود را آغاز کرده است. دانشکده‌ها و آموزشکده‌های فنی‌و‌حرفه‌ای به‌عنوان واحدهای زیرمجموعه این دانشگاه، سابقه بیش از چهل سال فعالیت آموزشی داشته و از اولین مراکز آموزش عالی کشور هستند که در تداوم مسیر تحصیلی دوره متوسطه فنی‌و‌حرفه‌ای (هنرستان‌های فنی، کشاورزی، هنر، تربیت بدنی) فعالیت داشته‌اند اما تأسیس این دانشگاه و تفکیک آن از وزارت آموزش و پرورش به سال 90 باز‌می‌گردد. این دانشگاه به صورت تفکیک جنسیتی اقدام به آموزش دانشجو می‌کند به نحوی که برخی مراکز آن ویژه پسران و برخی نیز مختص دختران است. این مراکز در قالب حدود 165 دانشکده و آموزشکده فنی و حرفه‌ای در استان‌های مختلف کشور پراکنده‌اند که از این تعداد نزدیک به 114 مرکز متعلق به پسران و 51 مرکز مربوط به دختران است.

عمده فعالیت آموزشی این دانشگاه در حال حاضر در سطح کاردانی است و هدف، تربیت کاردان (تکنسین) است. البته در تعدادی از مراکز این دانشگاه، دوره‌های کارشناسی ناپیوسته و پیوسته نیز فعالند به نحوی که سطح کاردانی پیوسته با 54 رشته و کارشناسی ناپیوسته با 26 رشته و در قالب دو نوبت آموزشی خدمات خود را به بیش از 200 هزار دانشجو ارائه می‌کنند.

از آن‌جا که 70 درصد از آموزش‌های این دانشگاه کارگاهی و 30 درصد دیگر نظری است (آموزش‌های عملی در تعداد 1300 کارگاه و آزمایشگاه انجام می‌شود)، لذا دانش‌آموختگان علاوه بر داشتن توانایی علمی، از مهارت‌های عملی و کاربردی لازم نیز برخوردارند و اکثراً در زمینه‌های مربوط به رشته تحصیلی خود جذب بازار کار می‌شوند.

و اما دوره‌های فنی‌ و حرفه‌ای که زیر نظر سازمان فنی‌ و حرفه‌ای وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برگزار می‌شود، بر حسب ارائه انواع مهارت‌های تخصصی و پیشرفته‌ یا کلاس‌های آموزشی در رشته و حوزه‌های مختلف است و داوطلبان می‌توانند بنا بر شرایط و ساعت انواع کلاس‌های آموزشی و مهارتی دوره مورد نظر خود را برای شرکت در کلاس آموزشی انتخاب کنند، البته این دوره‌ها در هر شهر کمی متفاوت از سایر شهرهای دیگر است، به همین دلیل سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور لیست دوره‌های آموزشی را با توجه به محل برگزاری، ظرفیت پذیرش و جنسیت متقاضیان بر روی سایت خود قرار می‌دهد. شایان ذکر است که این سازمان، آموزش تخصصی انواع مهارت‌ها و دوره‌های آموزشی که برگزار می‌کند کوتاه‌مدت است و در صورتی که مهارت‌آموز موفق به سپری کردن آزمون کتبی و عملی آن‌ها شود حائز دریافت مدرک معتبر خواهد شد.

با توجه به مطالب ذکر شده هر سه ارگان وزارت آموزش و پرورش، دانشگاه فنی‌‌و‌حرفه‌ای و سازمان فنی‌‌و‌حرفه‌ای کشور متولی امر مهم مهارت‌آموزی و تربیت نیروی متخصص در دوره‌های مختلف هستند که دستگاه تعلیم و تربیت و دانشگاه فنی‌‌‌و‌حرفه‌ای در امتداد یکدیگر اقدام به جذب و آموزش هنرجو و تربیت او می‌کنند، اما سازمان فنی‌ و حرفه‌ای به صورت آزاد و از میان همه متقاضیانی که خواهان فراگیری یک مهارت در زمانی کوتاه هستند، اقدام به پذیرش داوطلب می‌کند.

نکته حائز اهمیت در این میان آموزش‌های بلند‌مدتی است که در طول دوره تحصیلی یک هنرآموز از زمان دانش‌آموزی تا دوره دانشجویی وی از سوی متولیان آموزش عمومی و عالی کشور صورت می‌گیرد، آموزش‌هایی که جامع و کامل است و هزینه‌هایی زیادی را نیز برای دستگاه‌های مورد ذکر در بر دارد، اما ثمره آن معرفی نیروهای متخصص به بازار کار در آینده‌ای نه چندان دور است. البته باید بپذیریم که تا همین چند سال قبل، یک دیدگاه کلیشه‌ای و صدالبته نادرست بر جامعه حاکم بود که بر مبنای آن، تنها دانش‌آموزانی به ادامه تحصیل در هنرستان فکر می‌کنند که توانایی کمتری در مقایسه با سایرین دارند، خوشبختانه این نگاه امروز دیگر وجود ندارد و با افزایش آگاهی، دیدگاه جامعه و مخصوصاً والدین نسبت به این مقوله، دستخوش تغییر شده است.

حتی ثابت شده است که دانش‌آموزان هنرستانی، نه‌تنها چیزی از دیگران کم ندارند، بلکه بسیاری از آن‌ها از قابلیت‌ها و استعدادهای به‌مراتب بیشتری در مقایسه با دانش‌آموزان رشته‌های نظری برخوردار هستند. به همین دلیل طی سالیان اخیر، ورود دانش‌آموزان به رشته‌های هنرستانی، رشد معناداری را تجربه کرده است.

عوامل زیادی باعث ایجاد این تغییر در دیدگاه کلیشه‌ای و نادرستی که در گذشته وجود داشت، اثر‌گذار بوده است که در ادامه به معرفی این عوامل می‌پردازیم.

‌بازار کار بسیار ایده‌آل

شاید مهم‌ترین ویژگی رشته‌های هنرستانی، مهارتی بودن آن‌ها باشد. سروکار دانش‌آموز در هنرستان با مباحث نظری، حداقل است و در مقابل، این آموزه‌های عملی هستند که نقش پررنگی در بحث آموزش دارند. به‌این‌ترتیب، دانش‌آموز هر آنچه را می‌آموزد در عمل نیز به کار می‌گیرد و دقیقاً می‌داند که از آموخته‌هایش کجا و چطور به بهترین شکل ممکن استفاده کند. مفاهیم آموزشی در هنرستان برعکس بخش عمده‌ای از مفاهیم آموزشی در دبیرستان، در صفحات کاغذ و ذهن دانش‌آموز، محصور نمی‌ماند و آموخته‌های دانش‌آموز، در دنیای واقعی نیز متجلی می‌شوند. وقتی دانش‌آموز بتواند آموخته‌ها را در عمل به کار بگیرد، واجد یک مهارت ارزشمند شده است که به پشتوانه آن می‌تواند بسیار آسان‌تر از دانش‌آموزان رشته‌های نظری، وارد بازار کار شود. جالب است بدانید که بسیاری از دانش‌آموزان هنرستان، به‌طور هم‌زمان به کار و تحصیل مشغول هستند. این بدان معناست که یک دانش‌آموز هنرستانی برای اشتغال، لزوماً نباید تا پایان دوران تحصیل انتظار بکشد. بازار کار امروز، بیشتر از هر زمان دیگری، تشنه مهارت بوده و هنرستان، مکانی ایده‌آل برای پرورش طیف گسترده و متنوعی از انواع مهارت‌های پُرتقاضاست.

‌آزادی عمل در انتخاب رشته مناسب

رشته‌های هنرستانی، تنوع بسیار زیادی دارند و این بی‌تردید، یکی از بزرگ‌ترین مزایای ثبت‌نام در هنرستان است. از شروط اساسی موفقیت افراد در زندگی آن است که رشته تحصیلی آن‌ها با علایق و استعدادهایشان متناسب باشد. وجود این تناسب در موفقیت تحصیلی و متعاقباً حرفه‌ای افراد نقش اساسی و انکارناپذیری ایفا می‌کند.

وقتی دانش‌آموز گزینه‌های زیادی را برای ادامه تحصیل پیش رو داشته باشد، آزادی عمل بیشتری در انتخاب رشته‌ای دارد که با توانایی‌ها و علایقش، هم‌راستاست. این هم‌راستایی، علاوه بر ایجاد انگیزه و رضایت درونی از تحصیل، موفقیت شغلی دانش‌آموز در آینده را نیز تا حد زیادی تضمین می‌کند.

‌افزایش خلاقیت و نوآوری

حوزه‌ها یا رشته‌هایی که با کار و آموزش عملی توأم هستند، همواره بستر مساعدتری را برای شکوفایی خلاقیت و نوآوری افراد فراهم می‌کنند. به همین دلیل، دانش‌آموزانی که برای ادامه تحصیل به هنرستان می‌روند، مسیر هموارتری را در راستای بروز توانمندی‌های‌شان در مقابل خود می‌بینند. چارچوب رشته‌های هنرستانی برعکس رشته‌های شاخه نظری، آن‌قدرها خشک و غیر منعطف نیست و به مجموعه‌ای از اصول، تئوری‌ها و تکنیک‌های طبقه‌بندی‌شده محدود نمی‌شود. همین امر، دانش‌آموز را قادر می‌سازد که به قوه خلاقیتش مجال جولان بیشتری دهد و با بهره‌برداری از پتانسیل عظیمی که در وجود همه افراد به ودیعه گذاشته شده، منشأ بروز نوآوری‌های شگفت‌انگیز باشد.

البته باید توجه داشت که بیان سه مزیت فوق برای ادامه تحصیل در هنرستان، به‌هیچ‌عنوان به معنای نفی ارزش رشته‌های شاخه نظری نیست. مطمئناً هر جامعه‌ای به مشاغلی مثل پزشکی، مهندسی، وکالت و ... نیز نیاز دارد. بااین‌حال، در این میان ملاحظاتی وجود دارند که آن‌قدرها که باید و شاید مورد توجه قرار نمی‌گیرند. ملاحظاتی که اگر دانش‌آموزان و والدین به آن‌ها توجه کافی نشان دهند، آن‌ها را به این نتیجه می‌رسانند که حضور در هنرستان گاهی می‌تواند انتخاب تحصیلیِ به‌مراتب بهتری نسبت به گزینه‌های دیگر باشد.

با توجه به مطالب ذکر شده در باب مزیت تحصیل در هنرستان‌ها و همچنین برنامه ویژه وزارت آموزش و پرورش برای حمایت همه‌جانبه از رشته‌های فنی‌و حرفه‌ای و کاردانش می‌توان گفت شاهد آینده‌ه‌ای درخشان برای صنعت کشور آن هم در آینده‌ای نه چندان دور خواهیم بود، آینده‌ای که وزیر آموزش و پرورش امروزه وعده آن را می‌دهد و در دیدار با معلمان سوریه‌ای می‌گوید ۱۰ هزار هنرستات در سراسر کشور وجود دارد.

صحرایی در این دیدار با اشاره به رویکرد مهارت‌آموزی به‌ویژه در دوره دوم متوسطه، اظهار داشت: سیاستی مهم و راهبردی با اهمیت در جمهوری اسلامی مبنی بر هدایت ۵۰ درصد از دانش‌آموزان دوره دوم متوسطه به سوی هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای وجود دارد که در وزارت آموزش و پرورش به صورت جدی دنبال می‌شود.

وی با تاکید بر آموزش‌های مهارتی در هنرستان‌ها، افزود: معقتدیم که دبیرستان‌ها باید دالانی برای آموزش مهارت و ورود به بازار کار باشند نه صرفا مسیری برای ورود به دانشگاه‌ها.

وی در ادامه تصریح کرد: تاسیس هنرستان‌های جوار کارخانه در همین راستا به منظور تحقق آموزش در محیط واقعی کار و آموزش همراه با تولید دنبال می‌شود.

صحرایی با اشاره به فعالیت قریب به ۱۰ هزار هنرستان در سطح کشور، گفت: برنامه ملی مهارت به منظور آموزش یک مهارت در هر مقطع نیز به صورت ویژه برنامه‌ریزی و در دست اقدام است.

با توجه به سخنان وزیر آموزش و پرورش می‌توان گفت نیروی کار آماده که در آموزش و پرورش طی سه سال آموزش می‌بیند و همزمان نیز می‌تواند اشتغال داشته باشد، یک نیروی کار آماده است که در اختیار دانشگاه فنی‌و‌حرفه‌ای قرار می‌گیرد تا دوره‌های تکمیلی‌تری را ببیند و پس از اتمام دانشگاه بدون هیچ دغدغه‌ای و با توجه به مهارت‌هایی که کسب کرده وارد بازار کار شود؛ تربیت چنین نیرویی به راحتی می‌تواند کشور را از آموزش‌های آزاد فنی‌ و حرفه‌ای بی‌نیاز سازد، چرا که یک شخص علاقه‌مند از همان دوران دانش‌آموزی و در زمان انتخاب رشته راه خود را می‌یابد و می‌داند با چه هدفی در آینده قدم در راه دروس فنی‌ و حرفه‌ای گذاشته است.

البته این مطلب به معنی نفی فعالیت‌های سازمان فنی‌ و حرفه‌ای در راستای تربیت و آموزش نیروی متخصص نیست، اما باید پذیرفت که آموزش‌های کوتاه‌مدت در مقابل آموزش‌های بلند‌مدت مدنظر وزارت آموزش و پرورش ‌و وزارت علوم از بار مهارتی کمتری برخوردار است، چرا که استمرار برای فراگیری آموزش در طول سالیان قطعا مفیدتر از آموزش در دوره‌ای چندماهه و حتی یکساله است و همچنین آموزش از سنین پایین و در زمان دانش‌آموزی مفیدتر از آموزش در زمان بزرگسالی است، موضوعی که مورد تایید پژوهشگران حوزه آموزش است و همگان بر ان اذعان دارند‌.