«نماد» اورژانس اجتماعی مدارس

جامعه ایرانی نیز همچون دیگر جوامع از قاعده وجود آسیب اجتماعی مستثنی نیست و در دو دهه گذشته که قدم در مسیر توسعه برداشته، با آسیب‌های مختلفی روبه رو شده و رده‌های سنی گوناگونی را هم درگیر خود کرده است.

طی سال‌های اخیر عوامل فراوانی برای بروز آسیب‌های اجتماعی وجود داشته که برخی از آن‌ها اجتناب‌ناپذیر و برخی نیز کنترل‌پذیر بوده‌اند، این عوامل بارها توسط دولتمردان، نهادهای مردم‌نهاد، روانشناسان، جامعه‌شناسان و تمامی صاحب‌نظران این حوزه شناسایی شده‌اند و بارها نیز درخصوص آن‌ها گفته‌اند و نوشته‌اند، اما موضوعی که در شرایط فعلی بسیار مهم است، موضوع مقابله با این آسیب‌ها با توجه به شناسایی عوامل و همچنین اقدام عملی است که وزارت آموزش و پرورش در این زمینه با همکاری شرکای خود توانسته گام‌های موثری را بردارد.

آموزش و پرورش آماده مقابله با آسیب‌های اجتماعی

در حال حاضر وزارت آموزش و پرورش در امر مقابله با آسیب‌های اجتماعی با الگوگیری از فرهنگ و آموزه‌های دینی و با اعتقادی راسخ به حفظ و صیانت از کرامت انسانی و ایجاد زمینه‌های تحکیم بنیان خانواده و جامعه به‌منظور حفظ و ارتقای سلامت جسمی، روحی و روانی دانش‌آموزان به‌عنوان مهم‌ترین سرمایه‌های کشور، درحال انجام فعالیت‌های گوناگون است و براساس راهکارهایی که در سند تحول بنیادین وجود دارد، بیرق مبارزه و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی را برداشته است، چرا که براساس گفته کارشناسان و متخصصان این حوزه، پیشگیری، آسان‌ترین و کم‌هزینه‌ترین روش برای جلوگیری از بروز آسیب‌ها و انواع خطرهای پیش روست و سبب کاهش هزینه‌های سنگین مادی و معنوی در خانواده و جامعه می‌شود. همچنین نگرش‌ها و عاداتى که بچه‌ها در دوران کودکى و دانش‌آموزی از اولیای خود و اولیای مدرسه می‌آموزند، پایه و بنیانى براى بسیارى از تصمیم‌گیری‌های آینده آنان است که به راحتی می‌تواند عاملی باشد برای جلوگیری از بروز آسیب‌های اجتماعی و تبعات آن.

«نماد»، برنامه‌ای پیشگیرانه

نظام تعلیم و تربیت در شرایط فعلی با برنامه «نماد» (نظام مراقبت از دانش‌آموزان در مقابل آسیب‌های اجتماعی) به مقابله با آسیب‌های اجتماعی رفته است و سعی دارد از داخل مدرسه و کانون‌های وابسته به آموزش و پرورش بحث پیشگیری را نهادینه کند، حتی رضامراد صحرایی، وزیر آموزش و پرورش در پیامی که به مناسبت هفته مبارزه با اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی نوشته بود، روی بحث پیشگیری و بازگشت به مدرسه به عنوان اصلی‌ترین مکان برای نهادینه کردن امور تاکید کرده بود.

صحرایی در بخشی از پیام خود آورده بود؛ «مدرسه و نهاد تعلیم و تربیت رسمی و عمومی می‌تواند کانون فعالیت‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها باشد و فرصتی برای بازنگری در برنامه‌ها و اقدامات انجام شده در این حوزه و نیز پیدا کردن راهکار‌های اثربخش در نبردی بی‌امان با معضل‌های بزرگ اجتماعی شود تا از ابتلای جوانان که نیروی فعال، پویا، مولد و سرمایه‌های ارزشمند انسانی هستند، به معضل اعتیاد جلوگیری شود.»

بهمن‌ماه سال گذشته بود که اصغر باقرزاده، معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش در نشست نوجوانی در زیست‌بوم جدید که در استان اصفهان برگزار شد به تشریح جزییات برنامه نماد پرداخت و خبر از غربالگری یک میلیون دانش‌آموز در ۶ هزار مدرسه کشور داد و گفت: «۱۴ نهاد دولتی هماهنگ با هم به صورت مشترک در این طرح همکاری می‌کنند که پایه و اساس آن‌ها آموزش و پرورش است. در این برنامه مدیر مدرسه، خانواده، دانش‌آموزان و معلمان باید دانش‌آموزان را از نظر قرارگیری در معرض آسیب‌های اجتماعی غربالگری کنند. از سال گذشته تا الان در ۶ هزار مدرسه که ۱میلیون دانش‌آموز در آن تحصیل می‌کنند، غربالگری آسیب‌های اجتماعی انجام شده است و هم‌اکنون می‌دانیم از این تعداد چند درصد دانش‌آموزان در معرض آسیب‌های اجتماعی هستند و چه آسیب‌هایی دارند.»

وی در ادامه با بیان اینکه وزارت کشور و وزارت آموزش و پرورش متولیان اصلی مبارزه با آسیب‌های اجتماعی هستند، اظهار کرد:‌ «این دو نهاد باید دانش‌آموزان را از لحاظ آسیب‌های اجتماعی که در معرض آن قرار دارند بسنجند که برای یک میلیون دانش‌آموز این رصد انجام شده است. بعد از مرحله رصد و پایش باید تشخیص دهیم که چه راهکاری برای هر سطح از آسیب‌ها اندیشیده شود و چگونه به دانش‌آموزان آسیب دیده کمک کنیم و چگونه دانش آموزانی که از آسیب‌ها دورند را توانمند سازیم.»

معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش افزود: «در این طرح بعد از پایش آمار برای موارد در معرض خطر آسیب‌ها، کلاس‌هایی برگزار می‌شود یا به خانواده‌های‌شان اطلاع داده می‌شود تا به فرد آسیب‌دیده کمک شود و نجات پیدا کند، در نتیجه شاهد اتفاقات ناخوشایندی نخواهیم بود.»

نسخه‌ای به‌روز برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی

پس از این سخنان و در اسفندماه سال گذشته، فاز نخست نگارش جدید سامانه جامع «نماد» رونمایی شد، سامانه‌ای از سال ۹۶ فعالیت خود را آغاز کرده بود اما انگار قرار نبود به صورت جدی به آن پرداخته شود. در این رونمایی طرح مورد نظر رنگ و بوی جدیدی به خود گرفته بود و قرار بود در مرحله اول بیش از ۵ میلیون دانش‌آموز را غربالگری کند. در همین راستا اصغر باقرزاده در اردیبهشت‌ماه امسال با بیان اینکه در مرحله نخست ۵ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر از دانش‌آموزان غربال می‌شوند، گفت: «غربالگری دانش‌آموزان در پایه‌های سوم و ششم ابتدایی، هفتم و هشتم متوسطه اول و دهم و یازدهم متوسطه دوم با استفاده از آزمون‌های غربالگری و سلامت روان انجام خواهد شد و پس از شناسایی دانش‌آموزان نیازمند دریافت خدمات، ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره به آنان در مراکز مشاوره آموزش و پرورش صورت می‌گیرد.»

همچنین امیر تجلی‌نیا، مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش در جلسه شورای آموزش و پرورش خراسان شمالی که در خردادماه امسال برگزار شد، درخصوص طرح «نماد»، اظهار کرد: «طرح ملی «نماد» در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در بین جامعه هدف سازنده است. مراقبت از دانش‌آموزان در مقابل رفتارهای پرخطر، آموزش ۱۰ مهارت زندگی، غربالگری، حمایت روانی و اجتماعی، خدمات مشاوره و مددکاری و مهارت‌آموزی به دانش‌آموزان، والدین و معلمان در طرح «نماد» در دستورکار قرار دارد.»

وی افزود: «از جمله فوریت‌های روانی اجتماعی طرح «نماد» شامل فرار از منزل، خودکشی، بی‌سرپرست و بدسرپرست، آزار جنسی، اعتیاد و بزهکاری است که دانش‌آموزان می‌توانند با خط ملی ۱۵۷۰ تماس بگیرند و مشاوران و کارشناسان به صورت محرمانه آن‌ها را راهنمایی می‌کنند.»

پس از این اظهارات در آبان ماه سال جاری معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش خبر از غربالگری ۴ میلیون دانش‌آموز در طرح «نماد» داد و در گفت‌وگو با پانا اظهار کرد: «نظام مراقبت از دانش‌آموزان در برابر آسیب‌های اجتماعی یا همان «نماد»، فرایندی است که در بیشتر کشورهای دنیا وجود دارد و به صورت مداوم دانش‌آموزان را از حیث سلامت اجتماعی و روانی، براساس آزمون‌های استاندارد مورد بررسی قرار می‌دهد.»

وی در پاسخ به این پرسش که اطلاعات دانش‌آموزان در این طرح از چه طریقی جمع‌آوری می‌شود، گفت «عمده اطلاعات از طریق خانواده‌ها و معلمان جمع‌آوری می‌شود و آسیب‌هایی مانند آسیب‌های فضای مجازی، آسیب‌های اجتماعی، فعالیت‌های ناسازگار دانش‌آموز، وضعیت خانوادگی دانش‌آموزان و مواردی از این قبیل نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت تا اطلاعاتی جامع و کامل ثبت شود. «نماد» قبل از تخریب و بروز جدی آسیب در زندگی هر دانش‌آموز وارد عمل می‌شود و توانمندسازی، آموزش، مداخله و درمان برنامه این نظام برای جلوگیری از بروز آسیب‌های اجتماعی است. هنگامی که این مراحل به وقوع بپیوندد، ارتقای سلامت دانش‌آموزان را شاهد خواهیم بود.»

غربالگری ۵ میلیون دانش‌آموز در «نماد»

همچنین در ادامه اصغر باقرزاده در آخرین مصاحبه خود با خبرگزاری پانا در رابطه با آخرین جزییات اجرای طرح نماد، اظهار کرد: «تا به این لحظه نزدیک به ۵ میلیون دانش‌آموز در سراسر کشور مورد غربالگری قرار گرفته‌اند و همانطور که می‌دانید این طرح دارای مراحل مختلفی است که غربالگری سلامت روانی- اجتماعی اولین مرحله از آن است و تا به این لحظه نیز بخش زیادی از غربالگری دانش‌آموزان انجام گرفته است. مرحله دوم نیز مرحله تشخیص است که داده‌ها و اطلاعات جمع‌آوری شده از دانش‌آموزان، توسط مشاوران متخصص بررسی می‌شود و نیم‌رخ وضعیت آسیب‌های اجتماعی در مدارس و مناطق مشخص می‌شود.»

معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه در طرح «نماد»، دانش‌آموزانی که در معرض آسیب اجتماعی یا دارای فوریت‌های اجتماعی و روانی هستند، به مراکز مشاوره آموزش و پرورش ارجاع داده می‌شوند، گفت: «هدایت دانش‌آموزان به این مراکز در جهت آموزش، توانمندسازی و یا در صورت نیاز مداخله مختصر و درمانی است و وزارت آموزش و پرورش به این شیوه برای کاهش شیوع آسیب‌های اجتماعی در مدارس اقدام می‌کند.»

حال با این تفاسیر می‌توان گفت وزارت آموزش و پرورش و معاونت پرورشی و فرهنگی این وزارتخانه بیش از پیش در بحث پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی کوشش و تلاش کرده‌اند، به نحوی که قبل از به نیمه رسیدن سال تحصیلی، هدفگذاری‌های انجام شده درخصوص غربالگری دانش‌آموزان تحقق یافته است و مسئولان این وزارتخانه در پی افزایش تعداد دانش‌آموزان غربال شده به ۷ میلیون نفر هستند. با انجام این کار، ۷ میلیون دانش‌آموز تا پایان سال تحصیلی که نزدیک به ۵۰ درصد از دانش‌آموزان سراسر کشور را تشکیل می‌دهند، در حوزه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی مورد غربالگری قرار می‌گیرند که رکوردی است باورنکردنی اما دست‌یافتنی.

در واقع وزارت آموزش و پرورش دولت سیزدهم با اجرایی‌سازی طرح «نماد» ثابت کرد روی کاغذ به دنبال مقابله با آسیب‌های اجتماعی نیست،‌ بلکه به‌دنبال جامه‌عمل پوشاندن به تمامی برنامه‌هایی است که فرزندان این سرزمین را از گزند‌ها دور می‌‌کند.