استفاده از معادل فارسی واژه‌های بیگانه در کتاب‌های درسی

به گزارش روابط عمومی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، حسن ملکی در جلسه ترویج زبان فارسی با اشاره به موضوع حفظ و ترویج زبان فارسی گفت: از سوی وزارت ارشاد نامه ای مبنی بر اجرای مصوبه قانونی ممنوعیت به کارگیری اسامی و عناوین و اصطلاحات بیگانه رسیده و بر آن تاکید کرده‌اند.

وی افزود: در این نامه تاکید شده بود که این قانون باید در وزارت آموزش و پرورش و سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی که با کتاب‌های درسی سر وکار دارد اعمال و شورای حفظ و ترویج زبان فارسی از سوی وزارت آموزش و پرورش تشکیل و افراد ذیربط به این مسئله دعوت شوند. مقرر شد که در سازمان پژوهش هماهنگی‌هایی میان خودمان داشته باشیم و تبادل نظر کرده و به جمع بندی برسیم که اگر قرار شد شورای حفظ و ترویج زبان فارسی تشکیل شود مواضع روشن شود.

ملکی افزود: یکسری عناوین در برخی کتاب‌های درسی وجود دارد. مخصوصا در درس علوم که بیشتر خودش را نشان می‌دهد و واژه‌هایی که غیرفارسی، لاتین و بیشتر زبان انگلیسی هستند به کار رفته در حالی که فرهنگستان زبان و ادب فارسی معادل‌هایی را برای این واژه‌ها معین و قبلا هم ارسال کرده است.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی با بیان اینکه برخی واژه‌های انگلیسی و غیرانگلیسی در درسی چون علوم، به نحوی جا افتاده که اگر معادل فارسی را جایگزین کنیم خود آن واژه معادل، مشکلات بیشتری برای یادگیری ایجاد می کند گفت: شاید نتوان همه جا واژه‌های فارسی را جایگزین کرد، اما آنچه برای ما اهمیت دارد این است که باید به سمت معادل‌های فارسی حرکت کنیم. ممکن است در ابتدا این کار برای برخی سخت به نظر بیاید اما وقتی مطرح شود آرام آرام جای خود را باز می‌کند و در ذهن دانش‌آموزان نهادینه می‌شود؛ احساس می‌کنیم که الان کمی بحث ثقیل است.

تدوین الگوی اجرای قانون ممنوعیت به کارگیری اسامی و عناوین و اصطلاحات بیگانه در کتاب‌های درسی

ملکی با اشاره به تدوین الگوی اجرای قانون ممنوعیت به کارگیری اسامی و عناوین و اصطلاحات بیگانه در کتاب‌های درسی گفت: ممکن است وقتی بخواهیم در این باره گفت وگو کنیم بحث‌هایی به وجود بیاید که طبیعی است ولی وقتی با الگویی در جلسات مربوطه حاضر شویم نشان دهنده آمادگی سازمان خواهد بود. ما یک دسته اسامی خاص بیگانه داریم که قابل تغییر نیست مثل اسم فلان دانشمند که نمی شود اینها را تغییر داد. دسته دیگری از کلمات هست که معادل‌های رایج فارسی ندارند و معادل‌ها طوری نیست که بشود آن ها را به آسانی و سهولت در جهت آموزش و یادگیری پذیرفت که عمدتا در درس علوم بیشتر مطرح است. احتمالا در این بخش اندکی به چالش بر بخوریم چون فرهنگستان زبان و ادب فارسی و وزارت ارشاد معقتدند برای آن ها هم باید معادل فارسی انتخاب کنیم.

وی ادامه داد: بخش دیگری از این کلمات به زبان عربی هستند و شاید خیلی هم اصرار نباشد که جاگزین فارسی برایشان بگذاریم مانند "سلول". هم از این بابت که عربی زبان قرآن است و هم اینکه برخی به قدری جا افتاده که اگر بخواهیم معادل دیگری بیاوریم بسیار نا مانوس خواهد بود و سومین دسته کلماتی هستند که در کتاب های درسی و برنامه‌های درسی به کار رفته اند و معادل هم دارند که درباره آن ها یک کار ایجابی باید صورت بگیرد.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی با بیان اینکه در این الگو چهار ملاحظه وجود داردگفت: در اجرای قانون ممنوعیت به کارگیری اسامی و عناوین و واژه‌های بیگانه در کتاب های درسی، باید کتاب‌های فعلی که چندسال تا زمان تدوین بسته‌های یادگیری جدید عمر خواهند داشت؛ مدنظر قرار بگیرند. اگر بخواهیم قانون را اجرا کنیم به طور طبیعی باید شامل کتاب های فعلی هم بشود چون کتاب های فعلی عمر یک ساله ندارند و اگر از سال ۱۴۰۱ بخواهیم بسته های یادگیری در هرحوزه یادگیری را تدوین و به صورت آزمایشی اجراکنیم شاید پنج تا شش سال طول بکشد بنابراین نمی‌توان این کتاب‌ها که چندسال عمر دارند را مورد توجه قرار ندهیم.

ملکی افزود: ملاحظه دوم اینکه یک دستورالعمل عینی و با جزئیات بیشتری برای خودمان نیاز داریم. ملاحظه سوم آنکه اگر ما مشورت با کارشناسان را در این موضوع لحاظ نکنیم ممکن است پذیرش این تصمیمات کمی سخت باشد؛ چهارم اینکه جایگزین سازی معادل های فارسی به جای واژگان خارجی در ویراستاری زبانی که مدنظر ماست خود به خود حاصل می‌شود و ویرایش زبانی خودش بخشی از این هدف را محقق می‌کند. با توجه به این ملاحظات یک صورتجلسه ای تنظیم و در قالب یک الگو که قابل ارائه در جلسات تخصصی باشد انجام شود.

ملاحت نجفی معاون ابتدایی دفتر تالیف کتاب های نظری و متوسطه عمومی با اشاره به ابلاغ بخشنامه ای از سوی وزیر ارشاد مبنی بر ترویج زبان فارسی گفت: هدف این بخشنامه این بود که قانون ممنوعیت به کارگیری اسامی و عناوین و اصطلاحات بیگانه را اجرایی کند. ما اقداماتی در این زمینه انجام دادیم و واژه های معادلی را هم پیشنهاد دادیم که برخی تغییر کرده و برخی خیر. کتاب‌هایی برای تمام گروه‌ها در تمام رشته‌ها ارسال شد و معادل فارسی کلمات بیگانه که رواج دارند را در برداشت. پیشنهادم این است که دفاتر به فرهنگ های واژه گزینی مراجعه کنند و با کتاب های فارسی تطبیق دهند. یا اینکه یکی از متخصصان واژه گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی عضو شورای دفاتر باشند و هرماه یکبار کارشناسی از فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سازمان حضور یابد. البته فکر می کنم زبان خیلی پاک هم زبان خوبی نیست. پیشنهاد دیگر این است که فرهنگ واژه گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در اختیار ویراستاران ما قرار بگیرد.

میرجعفری نیز با بیان اینکه ما سه گونه کلمات داریم، یکسری کلمات خاص هستند که قابل تغییر نیستند ولی خب نباید اجازه دهیم مدرسه و موسسه ای اسم بیگانه برای خود انتخاب کند گفت: چه توجیهی دارد اسم یک مدرسه در ایران اسم یک فرد خارجی باشد. دسته دوم کلماتی که معادل فارسی اش رایج است و مردم به کار می برند. در اینجا می توانیم تصمیم بگیریم که این رویه حتما در کتب درسی و سایر بخش های وزارتخانه اجرا شود. دسته سوم واژه هایی هستند که معادل رایج فارسی ندارند اما فرهنگستان زبان و ادب فارسی یا سازمان خود ما جایگزین هایی را پیشنهاد داده اند.

وی افزود: در دسته سوم بخشی از کلمات ناظر به زبان عربی هستند و در میراث فرهنگ ایرانی ما ریشه دارد و معتقدم نباید حذف شوند مثل واژه "سلول" در کتاب علوم که نمی توان اصرار کرد به جای آن "یاخته" را جایگزین کرد و غلط است. بخش دیگر کلماتی هستند که ریشه در فرهنگ غربی دارند و چالش در اینجا زیاد است. مثلا کلمه ای در ادبیات جهانی جاافتاده و در فرهنگ آموزشی ما هم رایج شده که باید برای اینها به تدریج و با برنامه ریزی پیش برویم.

وی در پایان پیشنهاد کرد به جای اینکه روی کتاب‌های موجود نظر بدهیم و بخواهیم اصلاحاتی اعمال کنیم باید یک دستورالعملی تدوین کنیم تا کتبی که قرار است مطابق بسته‌های یادگیری از این پس تدوین شود مورد توجه و اجرا قرار بگیرد.

افشار بهمنی مدیرکل تالیف کتاب‌های درسی فنی و حرفه ای و کاردانش نیز در این جلسه بر ضرورت واژه گزینی در حوزه‌های حرفه ای و شغلی رسمی شکل گرفته در آموزش ها تاکید کرد و گفت: نیاز است تعامل دفتر ما و حوزه ادبیات فارسی سازمان پژوهش و فرهنگستان زبان و ادب فارسی تقویت شود.