ملکی: معلم پژوهشگر، زمامدار تحول است

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، حسن ملکی در پنجمین جشنواره پژوهش های دانشجویی (پویش) دانشگاه فرهنگیان برگزار شد، اظهارکرد: وقتی بحث از تحول است باید به این فکر کنیم که دقیقاً درباره‌ی چه چیزی صحبت می‌کنیم و بررسی کنیم که پژوهش چه رابطه‌ای با تحول دارد. می‌توانیم تحول را در سه مرحله قرار دهیم. یک مرتبه تحول در اسناد است یعنی سندها متحول بشوند. تا زمانی که اسناد تحولی تولید نشده بودند مخصوصاً قبل از انقلاب، صدای‌های غربی و شرقی و انواع مکتب‌ها و آرای فلسفی غیراسلامی و ایرانی در آموزش و پرورش به گوش می‌رسید.

آموزش و پرورش وارداتی و ترجمه ای قبل از انقلاب

وی ادامه داد: قبل از انقلاب آموزش و پرورش به صورت وارداتی و ترجمه‌ای اداره می‌شد یعنی اسناد که در آموزش و پرورش حاکم بود از جنس ما نبود بلکه این اسناد عاریتی، غربی بود؛ بعد از انقلاب به همت تعدادی از نخبگان، اسناد متحول شدند. هم اکنون به چند سند افتخار می‌کنیم و به دانشجویان توصیه می‌کنیم که این اسناد را بخوانند.

ملکی با اشاره به سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، خاطرنشان کرد: سند برنامه درسی ملی و سایر اسناد به تناسب هر بخش تولید شدند. تا قبل از تولید این اسناد شناسنامه‌ی تربیتی نداشتیم و اسناد تربیتی ما شناسنامه تربیتی ما است.تعلیم و تربیت ما تا سال ۱۳۹۰ بی شناسنامه بود. در این سال با تصویب سند تحول بنیادین گویی شناسنامه پیدا کردیم.

تحول در افکار

معاون وزیر آموزش و پرورش اظهار کرد: مرتبه‌ی بعدی تحول، تحول در افکار است. یعنی افکار، نگرش‌ها، نوع نگاه انسان به هستی و طرز تلقی‌ها عوض شوند. این تحول در افکار که بخواهد اتفاق بیافتد لوازمی دارد. اعتقاد داریم عنصری که می‌تواند اسناد صامت را به اسناد ناطق تبدیل کند و تحول در اسناد را به تحول در افکار متصل کند کسی جز معلم نیست. معلم است که اگر خوب تربیت شود و صلاحیت لازم را داشته باشد، قادر است تحول در افکار را ایجاد کند. اگر دانشگاه فرهنگیان بتواند معلم با صلاحیت تربیت کند تحول در اسناد به تحول در افکار، طرز تلقی‌ها و اندیشه‌ها تبدیل می‌شود. اگر افکار عوض نشود اسناد نمی‌توانند کاری انجام دهند.

این عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی اضافه کرد: اسناد هم اگر بخواهند عوض شوند به معلم با صلاحیت نیاز داریم. اما آیا بالاتر از تحول در افکار مرتبه‌ای وجود دارد؟ بالاتر از آن تحول در اعمال و رفتار است. بعضی وقت‌ها تفکر انسان عوض می‌شوند ولی رفتار و اعمال تغییر نمی‌کند که به این معنی است که تحول در افکار تحول در اعمال را به دنبال ندارد همان گونه که تحول در اسناد لزوما تحول در اسناد را به دنبال ندارد.

ضرورت تربیت معلمان تحول یافته عمیق

ملکی گفت: تحول در افکار هم الزاما تحول در اعمال را به دنبال خود ندارد. علت آن این است که افکار در جان انسان نهادینه نشده است. شخصیت انسان لایه‌های متعددی دارد. عمیق‌ترین لایه وجودی انسان قلب است و این افکار باید در قلب بنشیند. افکار جنبه‌ی تحلیلی، منطقی و عقلی دارد و عقل با استدلال کار دارد ولی تا زمانی که عقل در قلب انسان خانه نکند شاهد تحول نخواهیم بود. تحول ریشه‌دار و عمیق تحول در اعمال و رفتار است معلمی می‌تواند تحول در اعمال را ایجاد کند که خودش حال تحولی داشته باشد.

وی خاطر نشان کرد: این تحول باید معلم را به گونه‌ای متحول کند که کلامش و رفتارش با دانش‌آموز نوید بخش تحول در اعمال بشود. چیزی که دگرگونی عمیق در دانش‌آموز ایجاد می‌کند؛ حال معنوی و عمیق معلم است. تا زمانی که نتوانیم معلمانی پرورش دهیم که معلمان تحول یافته عمیق باشند به نتیجه نمی‌رسیم. معلم تحول یافته می‌تواند تحول در افکار و اعمال ایفای نقش کند و موثر باشد. در تمام این مراحل یکی از صلاحیت‌هایی که باید به معلم داده شود نقش پژوهشگری است.

ملکی با بیان اینکه اگر نقش پژوهشگری معلم به او داده نشود و از دوره‌ی دانشجویی روحیه پژوهشگری در آن دمیده نشود این معلم در این دنیای پر مسئله نمی‌تواند نقش خودش را ایفا کند افزود: هر کاری را که بخواهیم انجام دهیم آن کار الزامات مادی و معنوی دارد که اگر این الزامات نباشد کار به نتیجه نمی‌رسد. هر کاری بخواهیم در صحنه تعلیم و تربیت انجام دهیم بدون نقش پژوهشگری قادر به انجام آن نیستیم. دانشجویان کنونی معلم‌های فردا هستند و اگر بخواهند معلم پژوهشگر باشند باید در دوره‌ی دانشجویی با پژوهش و پژوهشگری طوری ممارست داشته باشند که وقتی معلم شدند بتوانند به ایفای نقش معلمی قوی بپردازند.

ویژگی معلم پژوهشگر

معاون وزیر در ادامه درباره چند ویژگی معلم پژوهشگر گفت: معلم باید پژوهش کند و به فهم عمیق درباره‌ی این پژوهش‌ها برسد. این امر به وسیله‌ی پژوهش اتفاق می‌افتد. معلم پژوهشگر معلمی است که قرار و بی قرار به صورت همزمان در آن وجود دارد. معلم تربیت یافته پژوهشگر هم مستقر است هم بی قرار، این معلم در جایی که حضور دارد استقرار دارد و از لحاظ روحی، روانی، علمی و فکری اعتدال دارد. این نوع معلم همیشه نوعی بی قراری دارد زیرا دائم در تلاش است که به فهم بیشتر برسد و به عبارتی به محیط اطرافش غیر حساس نیست. معلم پژوهشگر معلمی است که دانش را با تولید دانش توامان دارد و ابتدا دارای علم است و ثانیا همراه با دانش، روحیه تولید علم را نیز دارد و معتقد است باید به دانش خود دانش‌هایی بیافزاید و هرگز رکود را تحمل نمی‌کند.

وی ادامه داد: معلم پژوهشگر علت یابی را با دلیل طلبی در امور آموزش و پژوهش و پرورشی توامان می‌کند. این معلم خودش را گرفتار معلول‌ها نمی‌کند بلکه به دنبال علت‌یابی است. این معلم هر پدیده‌ای را می‌بیند؛ می پرسد چرا؟ انسان علت یاب انسان پیشرفته است. انسان گرفتار معلول انسان عقب مانده‌ای است. یکی از شاخص‌های پیشرفت باید علت یاب باشد. جامعه علت یاب جامعه پیشرفته است و جامعه بی‌خطر عقب مانده است. معلمی که پژوهشگر است علت یاب است. امکان ندارد کسی پژوهشگر باشد و علت یاب نباشد. کسی هم که پژوهشگر نباشد به دنبال علت نمی‌گردد و این امر شاخص عقب ماندگی است.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ادامه داد: معلم در علت یابی باید بررسی کند تا به دلیل برسد. معلم پژوهشگر باید علت یابی را با دلیل طلبی توامان داشته باشد. این روزها دانش آموزان ما در مدارس مسائل و مشکلات متعددی در اثر بمباران اطلاعات دارند و تمام دانش آموزان تلفن همراه را در کنار خودشان دارند. آیا تصور نمی کنید که فرزندان ما تعادلشان به هم بخورد و بمباران فرهنگی و اطلاعاتی شوند؟ کدام معلم قادر است با این دانش آموزان دارای این ویژگی ها مواجهه منطقی کند، جز معلم پژوهشگر و علت یاب که سوال می کند چرا این پدیده ایجاد شده است.
او ادامه داد: مسائل پیچیده است و معلم نمی تواند به تنهایی آنها را حل کند اما مقداری که برایش مقدور است را می تواند با علت یابی به آن برسد. معلم پژوهشگر معلمی است که تفرد را با مشورت توأمان دارد به همین دلیل معتقدم باید در برنامه های تربیتی معلمان این مسائل را دید. یک معلم باید تفرد و خلوت کردن با خود را با مشورت با دیگران پیوند بزند معلم گریزان از مشورت معلم خوبی نیست. آن مقداری که معلم بتواند خود را در یک شبکه اجتماعی قوی قرار دهد با تفرد و فرد گرایی می تواند ظرفیت بالایی را به دست بیاورد که حاصل پژوهش است. معلمی که پژوهش گر نباشد نه به سوی تفرد می رود و نه به سوی مشورت. پژوهش به انسان دید برزخی می دهد. پژوهش برای ما پرده ها را کنار می زند و باعث می شود ما عمیق تر ببینیم. وقتی که انسان عمیق تر دید دیگر در حالی که قرار دارد نمی ایستد و سعی می کند به موقعیت های بالاتر برسد. معلم پژوهشگر اطلاعات را با ارزیابی اطلاعات توأمان می داند. یعنی تلاش می کند مطلع شود آن هم در دنیای پیچیده امروز که به قدری زیاد شده که هر معلمی بتواند در رشته خودش گلیم خودش را از آب بیرون بکشد انسان قوی و هنرمندی است زیرا دامنه اطلاعات خیلی زیاد است و این اطلاعات روز به روز در حال نو شدن است.

این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی اشاره کرد: در این شرایط مطلع بودن کافی نبوده و ارزیابی اطلاعات هم شرط لازم است. خیلی از اطلاعاتی که در کتاب ها آمده به درد صراط مستقیم انسان در مسائل تعلیم و تربیت نمی خورد. مگر اینکه انسان ارزیاب باشد و تشخیص دهد کدام اطلاعات او را می سازد و کدام اطلاعات او را می سوزاند. چون گاهی اوقات انسان سوخته اطلاعات است یعنی اطلاعاتی را که به دست می آورد یا به دلیل خیلی کهنه بودن و یا به دلیل مسموم بودن انسان را می سوزاند. اطلاعات بد باعث می شود انسان از بعد فکری و نگرشی بسوزد. معلم پژوهشگر اطلاعات دارد اما خودش را عادت داده اطلاعات را ارزیابی کند، بسنجد و انتخاب کند.

ملکی افزود: معلم پژوهشگر معلمی است که علم گرایی را با معنویت پیوند می زند. چیزی که امروز مخصوصا در اسناد تحولی به آن نیاز داریم معنویت گرایی است. اما این معنویت گرایی چطور در انسان ها ایجاد می شود؟ نظام تربیتی که آن را تربیت می کند باید این روحیه را در افراد ایجاد کند. معنویت گرایی به این معنا است که انسان در زندگی خودش اگر به علل مادی توجه دارد توجه نکند علل معنوی هم در عالم هستی وجود دارد و اهل تفکر، توسل و نیایش باشد. از معنویت تهی شدن معلم باعث می شود خیلی از اهداف تربیتی تحقق پیدا نکند. ما اگر بخواهیم انسان تحول یافته درست داشته باشیم باید از تحول در اسناد فاصله بگیریم و به تحول در افکار و اعمال و رفتار برسیم. برای اینکه این راه را بپیماییم یکی از لوازم بارزش داشتن معلمان پژوهشگر است.

این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه با اشاره به اینکه اگر معلم پژوهشگر نداشته باشیم پیمودن این راه آسان نیست تصریح کرد: پیمودن این راه قابلیت، توانایی و عالم بودن می خواهد. داشتن این مولفه ها هم جز با پژوهشگری و تحقیق امکان پذیر نیست. از توانایی دانش آموختگان دانشگاهی می توان ظرفیت بالایی ساخت و یک بهره مندی های خیلی عمیقی به دست آورد دانشگاه فرهنگیان برادر سازمان پژوهش است و عقد اخوتی بین این دو سازمان وجود دارد و باید به یکدیگر در این زمینه کمک کنیم تا برنامه های درسی تحول یابد و مجریان برنامه های درسی در این دانشگاه پرورش یابند تا به وسیله این دو بال قدم های موثری برداریم و به همین دلیل تفاهم نامه ای بین این سازمان امضا کرده ایم و امیدواریم در تحقق آن قدم های موثری را به یاری خدا برداریم. هم بی اعتنا نیست. ما یک علت داریم و یک دلیل، علت ایجاد کننده یک امر است و دلیل علامتی است که در آن مشاهده می کنیم. معلم پژوهشگر در مواجه با دانش آموزانش باید هم علت نگری کند و هم دلیل طلبی.

معلم پژوهشگر باید علت یابی را با دلیل طلبی توأمان داشته باشد

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ادامه داد: معلم در علت یابی باید بررسی کند تا به دلیل برسد. معلم پژوهشگر باید علت یابی را با دلیل طلبی توأمان داشته باشد. این روزها دانش آموزان ما در مدارس مسائل و مشکلات متعددی در اثر بمباران اطلاعات دارند و تمام دانش آموزان تلفن همراه را در کنار خودشان دارند. آیا تصور نمی کنید که فرزندان ما تعادلشان به هم بخورد و بمباران فرهنگی و اطلاعاتی شوند؟ کدام معلم قادر است با این دانش آموزان دارای این ویژگی ها مواجهه منطقی کند، جز معلم پژوهشگر و علت یاب که سوال می کند چرا این پدیده ایجاد شده است.

وی ادامه داد: مسائل پیچیده است و معلم نمی تواند به تنهایی آنها را حل کند اما مقداری که برایش مقدور است را می تواند با علت یابی به آن برسد. معلم پژوهشگر معلمی است که تفرد را با مشورت توأمان دارد به همین دلیل معتقدم باید در برنامه های تربیتی معلمان این مسائل را دید. یک معلم باید تفرد و خلوت کردن با خود را با مشورت با دیگران پیوند بزند معلم گریزان از مشورت معلم خوبی نیست. آن مقداری که معلم بتواند خود را در یک شبکه اجتماعی قوی قرار دهد با تفرد و فرد گرایی می تواند ظرفیت بالایی را به دست بیاورد که حاصل پژوهش است. معلمی که پژوهش گر نباشد نه به سوی تفرد می رود و نه به سوی مشورت. پژوهش به انسان دید برزخی می دهد. پژوهش برای ما پرده ها را کنار می زند و باعث می شود ما عمیق تر ببینیم. وقتی که انسان عمیق تر دید دیگر در حالی که قرار دارد و نمی ایستد و سعی می کند به موقعیت های بالاتر برسد. معلم پژوهشگر اطلاعات را با ارزیابی اطلاعات توامان می داند. یعنی تلاش می کند مطلع شود آن هم در دنیای پیچیده امروز که به قدری زیاد شده که هر معلمی بتواند در رشته خودش گلیم خودش را از آب بیرون بکشد انسان قوی و هنرمندی است زیرا دامنه اطلاعات خیلی زیاد است و این اطلاعات روز به روز در حال نو شدن است.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی اشاره کرد: در این شرایط مطلع بودن کافی نبوده و ارزیابی اطلاعات هم شرط لازم است. خیلی از اطلاعاتی که در کتاب ها آمده به درد صراط مستقیم انسان در مسائل تعلیم و تربیت نمی خورد. مگر اینکه انسان ارزیاب باشد و تشخیص دهد که که کدام اطلاعات او را می سازد و کدام اطلاعات او را می سوزاند. چون گاهی اوقات انسان سوخته اطلاعات است یعنی اطلاعاتی را که به دست می آورد یا به دلیل خیلی کهنه بودن و یا به دلیل مسموم بودن انسان را می سوزاند. اطلاعات بد باعث می شود انسان از بعد فکری و نگرشی بسوزد. معلم پژوهشگر اطلاعات دارد اما خودش را عادت داده اطلاعات را ارزیابی کند، بسنجد و انتخاب کند.

ملکی افزود: معلم پژوهشگر معلمی است که علم گرایی را با معنویت پیوند می زند. چیزی که امروز مخصوصا در اسناد تحولی به آن نیاز داریم معنویت گرایی است. اما این معنویت گرایی چطور در انسان ها ایجاد می شود؟ نظام تربیتی که آن را تربیت می کند باید این روحیه را در افراد ایجاد کند. معنویت گرایی به این معنا است که انسان در زندگی خودش اگر به علل مادی توجه دارد توجه نکند علل معنوی هم در عالم هستی وجود دارد و اهل تفکر، توسل و نیایش باشد.از معنویت تهی شدن معلم باعث می شود خیلی از اهداف تربیتی تحقق پیدا نکند. ما اگر بخواهیم انسان تحول یافته درست داشته باشیم باید از تحول در اسناد فاصله بگیریم و به تحول در افکار و اعمال و رفتار برسیم. برای اینکه این راه را بپیماییم یکی از لوازم بارزش داشتن معلمان پژوهشگر است.