حکیم‌زاده در گفت‌وگو با پانا:
رفتن به سمت مهارت‌های خواندن و نوشتن به جای روخوانی و رونویسی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است
امروز حتی بسیاری از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی ما قادر به بیان ساده ترین خواسته‌های خود در قالب گفتار یا نوشتار نیستند/ به مهارت‌ها و آداب زندگی کودکان توجه داشته‌ایم
تهران (پانا) –- معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش و پرورش تقویت مهارت‌های خواندن، شنیدن، صحبت کردن و نوشتن در کنار آداب زندگی را از اهداف بسته تحولی خوانا برشمرد که اجرای آن آغاز شده است.
قریب به ۱۰ سال از تصویب یکی از مهم‌ترین اسناد راهبردی نظام جمهوری اسلامی ایران به نام سند تحول بنیادین آموزش و پرورش گذشته که ماموریت آن ایجاد تحول در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی کشور است. طی این مدت اقدامات متنوعی برای تحقق اهداف آن در دستگاه آموزش و پرورش کشور صورت گرفته است که از تازه‌ترین آنها تدوین ۲۵ بسته تحولی متناسب با رسالت هر یک از زیرمجموعه‌های این وزارتخانه است که برای تحقق سند تحول طراحی شده، به اجرا درآمده اند.
بسته تحولی «خوانا» یا طرح خوانا نام تنها بسته تحولی معاونت آموزش ابتدایی آموزش و پرورش است که اگر جزئیات طرح و خروجی‌های موردانتظار آن را با دقت از نظر بگذرانیم، اذعان خواهیم کرد عملی‌شدن آن خود قادر به ایجاد انقلابی در دستگاه تعلیم و تربیت کشور خواهد بود. این بسته تحولی بر یادگیری کارگاهی و عملیِ چهار مهارت اصلی آموزش ابتدایی یعنی خواندن، نوشتن، شنیدن و صحبت کردن و نیز آداب و مهارت‌های زندگی تاکید دارد.
جزئیات «طرح خوانا» شامل اهداف، خروجی‌ها، مراحل اجرایی و نظام ارزیابی آن را در گفت‌‌وگوی پانا با رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش و پرورش در ادامه می‌خوانید:
ایده بسته تحولی «خوانا» از کجا آغاز شد و چه خروجی‌هایی از آن انتظار می‌رود؟
زمانی که آقای حاجی میرزایی به وزارت آموزش و پرورش آمد، از معاونت‌های مختلف خواست یک دسته تحولی در راستای مسائل اصلی دوره‌های تحصیلی و متناسب با سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ارائه کنند که بتواند یکی از مسائل اصلی حوزه مورد نظر را حل کند. در معاونت آموزش ابتدایی، بسته تحولی «خوانا» با توجه به ماموریت اصلی آموزش ابتدایی، یعنی مهارت‌های خواندن و نوشتن و آداب زندگی را طراحی کردیم.
با توجه به اینکه مهارت‌های خواندن و نوشتن جز اهداف اصلی دوره ابتدایی است، در این بسته تحولی چه اقدام فوق‌العاده‌ای - در کنار مسیر معمول برنامه درسی - در دستیابی به این هدف تعریف شده است؟ بطور کلی تفاوت اهداف این بسته تحولی با ماموریت‌های اصلی دوره ابتدایی در چیست؟
بچه‌های ما در دوره ابتدایی روخوانی و رونویسی را تمرین می‌کنند، نه مهارت‌های واقعی خواندن و نوشتن و اجزای آن را. نتایج آزمون بین المللی «پرلز» در دوره‌های متوالی نشان می‌دهد دانش‌آموزان ایرانی در کسب مهارت‌های خواندن و درک مطلب هنوز با سطح میانگین جهانی فاصله دارند. بنابراین آنچه مد نظر ما در این بسته تحولی است، این است که دانش‌آموز بتواند مطلبی را خوب بخواند، منظور آن را دریافت کند، بتواند آن را برای دیگری شرح دهد و نظر خود را بازگو کند؛ یعنی نگاهی انتقادی به موضوع داشته باشد و به درک مطلب برسد. متاسفانه فعلا این اتفاق در دوره ابتدایی نمی‌افتد.
از طرف دیگر در مهارت شنیدن که از اجزای این بسته تحولی است، دانش‌آموز یاد می‌گیرد آداب و مهارت شنیدن را یاد بگیرد؛ چون شنیدن یک امر ساده نیست، شنیدن به ما کمک می‌کند تا به درک بهتری از موضوع برسیم. در قالبِ مهارتِ خوب شنیدن است که ما می‌توانیم گفتگوی خوبی داشته باشیم و معنا و منظور پیام‌های دیگران را درک کنیم و ارتباط خوبی با آن برقرار کنیم.
مهارت صحبت کردن نیز این است که ما بتوانیم با انتخاب کلمات و جملات درست، منظور خود را بیان کنیم؛ به طور کلی جرئت حرف زدن و ابراز وجود پیدا کنیم. این به این معنی است که ما نباید تنها به روخوانی متن کتاب‌های درسی قناعت کنیم.
به همین ترتیب، خوب‌نوشتن هم با رونویسی متفاوت است. رونویسی یعنی اینکه شما متنی را ببینید و سپس بتوانید آن را بنویسید، اما مهارت نوشتن این است که شما با گزینش واژه‌ها و استفاده از زبانِ درست بتوانید نظر و احساس و درخواست خود را به خوبی بیان کنید که متاسفانه دانش‌آموزان ما در این بخش به شدت ضعیف هستند.
فقط دانش‌آموزان نیستند که در این بخش ضعف دارند. به نظر می‌رسد نبود این توانمندی در دوره بزرگسالی نیز با اشخاص می‌ماند.
بله، امروز حتی بسیاری از افرادی که فارغ‌التحصیل نظام آموزشئ عالی ما هستند قادر به بیان ساده ترین خواسته‌های خود در قالب گفتار یا نوشتار نیستند. خودم دانشجویانی داشتم که چه بسا حرف‌ها برای گفتن داشتند اما در جلسات کلاس ابراز وجود نمی‌کردند. آنها نمی‌توانند احساس خود را به خوبی بیان کنند، یا گزارشی از آن به نگارش در بیاورند چون این مهارت‌ها را از کودکی یاد نگرفتند. ما با استفاده از ظرفیت برنامه‌های درسی سعی کردیم این مهارت را در معلمان‌مان تقویت کنیم، یعنی مهارت خواندن به جای روخوانی، مهارت نوشتن به جای رونویسی و مهم‌تر از همه، تلفیق این مهارت‌ها را یاد می‌گیرند. ما در آموزش این مهارت‌ها از رویکرد تلفیقی در دوره ابتدایی استفاده کردیم.
در آموزش مهارت‌های پایه زندگی دقیقا شاهد خروجی‌هایی خواهیم بود و این مهارت‌ها چگونه با مهارت‌های خواندن و نوشتن و شنیدن و صحبت‌کردن در ارتباط هستند؟
یادگیری مهارت‌ها و آداب زندگی جزیی دیگر از این بسته تحولی هستند. در این بخش ما به سه عنصر «ادب»، «مسئولیت‌پذیری» و «جرئت‌ورزی» به عنوان مهارت‌های اصلی کودکی توجه داشته‌ایم. همچنین می‌خواهیم این مهارت را با مهارت‌های پایه خواندن و نوشتن تلفیق کنیم؛ یعنی معلمان ما باید یاد بگیرند از طریق اجرای برنامه‌های تلفیقی مهارت‌های خواندن و نوشتن و صحبت‌کردن و شنیدن و مهارت‌های پایه زندگی را به دانش‌آموزان بیاموزند تا از این طریق شاهد تحول خوبی در دوره ابتدایی در کسب صلاحیت‌ها و شایستگی‌های لازم باشیم.
آموزش این مهارت‌ها در چه سطوح و پایه‌هایی اجرا می‌شود؟
آموزش بسته تحولی در هر ۶ پایه دوره ابتدایی اجرا خواهد شد. ما طی جلساتی که درباره خروجی‌های طرح و انتظاراتی که از دانش‌آموزان با اجرای طرح داریم به توافق رسیدیم دانش‌آموزان در هر سطحی از دوره ابتدایی باشند از مقدماتی شروع می‌کنند تا به سطوح پیشرفته برسند. آموزش این مهارت‌ها در پایه اول آغاز می‌شود و تا پایه ششم ادامه دارد. ما خروجی این طرح را چه در سطح پیش‌دبستانی و چه دوره ابتدایی تدوین کردیم و بر اساس آن آموزشهای لازم در پایه‌های مختلف ارائه خواهد شد. جزئیات طرح چند ماه پیش برای اجرا به استان‌ها ابلاغ شد تا اهداف طرح را بدانند و مهارت‌های لازم را کسب کنند.
آموزش در چند مرحله انجام خواهد شد و سرفصل‌های آموزشی و منابع مورد نیاز برای آموزش این دوره چگونه تامین شده است؟
تعدادی از مدرسان کشوری را برای این منظور شناسایی کردیم که هر یک از آنها از اساتید مطرح در این زمینه هستند؛ اساتیدی که بتوانند در مهارت‌های شنیدن، خواندن، نوشتن و صحبت کردن کار کنند. سرفصل‌های آموزشی مشخص شده و جلسات به صورت گروهی با حضور این اساتید تشکیل شده است. این اساتید مرجع به مدرسان کشوری ما آموزش می‌دهند.
زمانبندی اجرای طرح از مدرسانِ سطح یک تا کفِ مدارس به چه صورت است؟
قرار است طرح در ۵ درصد مدارس سراسر کشور اعم از دخترانه و پسرانه و شهری و روستایی برگزار شود. تعدادی سهمیه برای مدرسان کشوری در نظر گرفتیم و قرار است از فضای مجازی نیز برای این آموزش‌ها استفاده کنیم. بعد از آموزش مدرسان کشوری، هر یک از این مدرسان تعدادی از معلمان را تحت پوشش خود قرار می‌دهند؛ البته علاوه بر آموزش معلمان، راهبری و نظارتی در تمام طول مدت آموزش خواهیم داشت، یعنی کار ما بعد از برگزاری دوره به پایان نمی‌رسد و مدرسان، در حین اجرای طرح، نه تنها به عنوان مدرس، بلکه به عنوان راهبران طرح خوانا با معلمان ما در تعامل خواهند بود. آموزش مدرسان کشوری از شنبه اول آذر ماه ۹۹ آغاز شده است که از بستر شاد برای آموزش‌ها استفاده کردیم. از طرف دیگر، آموزش‌هایی که برای مدرسان کشوری در طرح خوانا ارائه می‌شود، در شبکه شاد، نیز بارگذاری خواهد شد. بر اساس این اَموزش‌ها، معلمان باید تمرین‌ها و تکالیفی را انجام دهند. بعد از دوره آموزش مدرسان کشوری، دوره آموزش معلمان نیز آغاز خواهد شد و ما امیدواریم تا پایان آذرماه بتوانیم به طور کامل برنامه آموزشی مدرسان کشوری و معلمان را به پایان برسانیم و شاهد اجرای آن در مدارس از اول دی ماه امسال باشیم.
تصور می‌کنم بستر فضای مجازی و روش‌های غیرحضوری زمینه‌ای مهیا کرده تا افراد بیشتری را تحت پوشش قرار دهید و آموزش‌ها شکل یکدست‌تری پیدا کنند.
بستر فناوری فرصتی برای ما مهیا می‌کند که اگر از آن به خوبی استفاده کنیم می‌تواند در امر نظارت و گستره آموزش بسیار موثر باشد. هر چند زمانی که ما به طرح خوانا فکر می‌کردیم اجرای آن را به صورت حضوری پیش‌بینی کرده بودیم؛ و شاید قالب درست آن برای اجرا در مدارس ابتدایی همان اجرای حضوری باشد، اما نباید هیچ فرصتی را از دست بدهیم و آموزشهای معلمان ما نباید به تعویق بیفتد. ما تمام تلاش خود را به کار می‌بندیم تا این آموزش‌ها در سطح مدارس نیز آموزشهای موثری باشد.
امیدوارم دوره آزمایشی این طرح در دوره کرونا به خوبی و به صورت موثر و موفقیت‌آمیز طی شود تا با اتمام این بحران بتوانیم شاهد اجرای طرح در مدارس سراسر کشور باشیم.
اجرای آزمایشی طرح خوانا به معنی احتمال اجرایی شدن یا نشدن آن نیست؛ بلکه می‌خواهیم نقاط قوت و ضعف اجرای طرح را بشناسیم. امروز رفتن به سمت مهارت‌های خواندن به جای روخوانی و مهارت‌های نوشتن به جای رونویسی و یادگیری آداب زندگی یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است که باید آن را با جدیت دنبال کنیم.
برای اخذ بازخورد و ارزیابی طرح در دوره اجرای آزمایشی چه اقداماتی پیش‌بینی کرده‌اید؟
یکی از اجزای بسته تحولی ما سنجه‌های ارزشیابی است. این سنجه‌ها تدوین شده و در حال نهایی شدن است که بر اساس آن ما بتوانیم طرح را در قالب رفتارهای قابل مشاهده دانش‌آموزان ارزیابی کنیم. وقتی می‌گوییم دانش‌آموز ما باید بتواند مهارت‌های صحبت کردن را یاد بگیرد به این معنی است که یک دانش‌آموز باید بتواند با اعتماد به نفس و با انتخاب جملات خوب و بیان رسا و لحن مناسب مطلبی را بیان یا کتابی را به صورت خلاصه تعریف کند. تکالیفی که در این مورد خواهیم داشت تکالیف عملکردی خواهد بود. هدف این است که تغییراتی که می‌خواهیم در دانش‌آموزان اتفاق بیفتد نه اینکه فقط یک ارزشیابی سنتی را از سر بگذرانیم.
در بین ما، افرادی قادرند زیباتر صحبت و مطالب را درک کنند، زیبا بنویسند و شنونده خوبی باشند، بیشتر از بقیه کتاب می‌خوانند، تفکر می‌کنند و به دلیل آگاهی و تجربه بیشتر از منظر بالاتری به جهان هستی نگاه می‌کنند؛ شما از چه ابزارهایی برای تقویت این مهارت‌ها استفاده خواهید کرد؟
پیش‌بینی ما این است که آموزشهای ما در کسب این مهارت‌ها کارگاهی باشد و بی‌شک یکی از مواد آموزشی که در اجرای این طرح بسیار به ما کمک خواهد کرد کتابخوانی است.
متاسفانه فضای مجازی باعث شده است افراد نه تنها در جامعه ما، که در همه جوامع، از کتاب و کتابخوانی فاصله بگیرند؛ در حالی که به نظر من، داستان یک منبع غنی از اطلاعات است. ما پیشتر در قالب رویداد «عید و داستان» و با انجام تکالیف مهارت‌محور سعی کردیم این بستر را مهیا کنیم؛ بنابراین یکی از تاکیدات ما در پرورش این مهارت‌ها استفاده از قصه و داستان و مهارت قصه‌گویی است. این یکی از اجزای برنامه آموزشی ما برای معلمان است تا بتوانند از این قالب‌ها در یاددهی و تقویت مهارت‌ها در دانش‌آموزان استفاده کنند.
ارسال دیدگاه