چالشی به نام اختلال یا نارسایی در یادگیری

وقتی به دانش آموزانم نگاه می کردم معصومیت و شیطنتی دلچسب روحم را آرام می کرد، اما در حین آموزش و تدریس دریافتم که دانش آموزانم از نظر میزان یادگیری و دریافت مطالب گاهی تفاوت های بسیار زیادی دارند. در ابتدا سعی کردم با استفاده از بهترین روش ها مطالب را آموزش دهم، اما تغییر چندانی رخ نداد. سپس فکر کردم شاید ضرب آهنگ انتقال مطالب دارای سرعت زیادی است که بعضی از دانش آموزانم آن ها را آن طور که باید فرا نمی گیرند. آرام کردن ریتم تدریس همزمان با استفاده از تکنیک های روز در آموزش هم توفیق قابل توجهی در رشد فرآیند یادگیری برخی دانش آموزانم نداشت. همین موضوع من را بر آن داشت تا در جزییات رفتارها و عکس العمل های دانش آموزانم در حین فرآیند تدریس دقیق تر شوم تا شاید علت عدم توازن در یادگیری در فراگیرانم نسبت به یک موضوع آموزشی ثابت را دریابم.

پس از خواندن و مطالعات فراوان و کسب تجربیات ملموس در کلاس با واژه ای آشنا شدم با نام نارسایی یا اختلال در یادگیری، با دنیای بسیار وسیع در شناخت، تشخیص و درمان آن و در پایان به نکات قابل توجهی رسیدم که بخشی از آنها را در اینجا مطرح می کنم.
اختلالات (نارسایی) یادگیری:
نارسایی در نوشتن، خواندن و به یاد سپردن مطالب و آموزش ها که مجموع آن را اختلال یا نارسایی یادگیری می‌نامند. اختلال یادگیری در گروه اختلالات رشد عصبی کودکان قرار می‌گیرد. این نارسایی ها موانع بزرگ و جدی در فرآیند آموزش و تحصیل دانش آموزان هستند که در نهایت منجر به فاصله فرد نسبت به گروه هم سال خود شده و سبب می شود تا دانش آموز عملکرد ضعیف تری در آموزش داشته باشد. در شرایط این چنینی دانش آموز اعتماد به نفس خود را به مرور از دست می دهد و نا امید می شود، اما نکته بسیار مهم رابطه والدین با دانش آموز و رابطه آن ها با فرزندشان و اهمیت به مساله یادگیری اوست. چرا که رفتارهای پدر و مادر در بهبود نارسایی در یادگیری و سرعت بهبود آن بسیار اثر گذار است. دانش آموزی که به دلیل یاد نگرفتن مطالب درسی و یا فراموش کردن آن ها تحقیر می شود، در تمام زمینه ها اعتماد و عزت نفس خود را از دست می دهد و نمی تواند به شکل موثری پیشرفت کند و حتی در نهایت ممکن است نسبت به درس بی علاقه شود.
انواع اختلال یا نارسایی یادگیری
اختلالات یا نارسایی های یادگیری به شکل های مختلفی در دانش آموزان دیده می شود. دانش آموز می تواند در یک یا چند مورد یا حتی تمام موارد زیر دچار نارسایی یا اختلال باشد.
۱. اختلال یا نارسایی در خواندن:
دانش آموز کلمات را اشتباه، آهسته و سخت می خواند. به طور مثال واژه ها را به صورت جدا جدا و با صدای بلند تر از حد معمول و یا بسیار آهسته و با تردید بیان می‌کند. کلمات را حدس می زند و یا خواندن آن ها به شکل صحیح برایش بسیار دشوار است. در گونه دیگری از اختلال یا نارسایی خواندن دانش آموز در هجی کردن واژه ها و کلمات مشکل دارد. مثلا خودش حروف صدا دار و بی صدا را به متن و کلمات اضافه می کند، یا گاهی این حروف صدا دار یا بی صدا را حذف می کند و اینکه یک واژه را به جای واژه دیگر بیان می کند.
۲. نارسایی در درک معانی:
دانش آموز در این نوع اختلال یا نارسایی یادگیری در درک معنی و مفهوم یک متن دچار مشکل است. مثلا اگر حتی متنی را درست و بدون اشتباه بخواند، نمی تواند توالی رویدادهای آن متن و یا روابط بین معانی آن را درک کند.
۳. اختلال یا نارسایی در نوشتن:
دانش آموز در این نوع از نارسایی یادگیری در نوشتن دارای مشکل است. مثلا در هنگام نوشتن یک متن تعداد زیادی از جملات را اشتباه می نویسد و علاوه بر آن اشتباهاتی در زمینه نگارش و قواعد نگارشی متن دارد که مهمترین نارسایی در نوشتن، اختلال یا نارسایی در درس املا است.
۴. اختلال یا نارسایی در یادگیری ریاضی:
یکی از شایع ترین و مورد توجه ترین اختلالات که بسیاری از معلمان و والدین به آن توجه می کنند و آن را یکی از مشکلات دانش آموزان می دانند اختلال یا نارسایی در یادگیری ریاضی است. در این اختلال دانش آموز در تسلط یافتن، بر قواعد و روابط بین اعداد، ارقام و اطلاعات مربوط به محاسبات آن ها دچار مشکل است.

به طور مثال : نسبت به بزرگتری و کوچکتری اعداد، جایگاه آن ها و روابط آن ها درک کمی دارد. اعداد را با انگشت شمارش می کند و نسبت به سایر هم کلاسی های خود خیلی دشوار تر اعداد را به یاد آورده و در میان محاسبه اعداد سردرگم می شود و ممکن است روش محاسبه را به غلط تغییر دهد. این دانش آموزان در استدلال های ریاضی هم دچار ضعف هستند. همچنین در استفاده از فرمول ها برای حل مسئله ها بسیار دچار مشکل می شوند.
علل بروز اختلالات یا نارسایی های یادگیری
اختلالات یادگیری، جزئی از اختلالات عصبی-رشدی هستند که منشأ آن‌ها به میزان زیادی زیستی است.
در ادامه به ارائه برخی از علت های بروز و به وجود آمدن انواع نارسایی ها در یادگیری می پردازیم.
۱. عوامل ژنتیکی:
افرادی که در خواندن و ریاضیات اختلال دارند، به احتمال زیادی این اختلالات را به خویشاوندان درجه اول خود از طریق ژن‌ها منتقل می‌کنند. سابقه خانوادگی معمولا مشکلات خواندن(خوانش پریشی)، مهارت‌های سواد والدین، مشکلات سواد یا اختلال یادگیری را در فرزندان پیش بینی می‌کند که بیانگر ترکیب عوامل ژنتیکی و محیطی است.
۲. عوامل مربوط به قبل از تولد در ابتلا به اختلالات یادگیری که شامل عدم تناسب نوع خون مادر با جنین، قرار گرفتن در برابر اشعه، استفاده از دارو و قرار گرفتن مادر در معرض نیکوتین است.
۳. عوامل مربوط به هنگام تولد که شامل کم وزنی هنگام تولد، آسیب های وارده بر سر و تولد زودرس است.
۴. عوامل مربوط به بعد از تولد نیز شامل مسمومیت با سرب، نارسایی‌های تغذیه‌ای، محرومیت‌های محیطی است که یکی از مهم ترین علل به وجود آمدن اختلال یا نارسایی یادگیری پس از تولد است.
پیامدهای اختلالات یا نارسایی های یادگیری
دانش آموزانی که مبتلا به یک یا چند اختلال یا نارسایی در یادگیری هستند، در معرض بسیاری از صدمات قرار دارند، از جمله آن می توان به عدم پیشرفت تحصیلی یا پیشرفت تحصیلی کندتر نسبت به سایر هم کلاسی های خود در موارد حادتر، اجتناب از تحصیل در پایه های بالاتر، کاهش عزت و اعتماد به نفس، بیکاری در آینده، درآمد پایین و همچنین ابتلا به افسردگی در سنین بالاتر که ممکن است زندگی فردی و اجتماعی فرد را به شدت تحت تاثیر قرار بدهد نام برد. به همین دلیل شیوه های تربیتی والدین با فرزندانی که دارای اختلال یا نارسایی در یادگیری هستند بسیار حائز اهمیت بوده که در ادامه به ۹ نکته در زمینه تربیت فرزند اشاره خواهد شد.
۱ـ به کودک خود سلام کنید و همیشه به او احترام بگذارید.
۲ـ به علایق و عواطف فرزندتان توجه کنید. به عنوان مثال زمانی با کودک سخن بگویید و یا بازی کنید که او نیز مشتاق باشد.

۳ـ در تربیت کودک خود از خشونت پرهیز کنید و اصول اخلاقی را بر اساس سطح رشدی، توانایی شناختی و زبان کودک آموزش دهید.

۴ـ با کودک رفتار محبت آمیز داشته باشید. تشویق کودک نقش مهمی در یادگیری او دارد.

۵ـ برای آموختن اصول زندگی به کودک عجله نکنید و اجازه بدهید او از کودکی خود لذت ببرد.

۶ـ ناکامی کودک را محترم بشمارید و او را از شکست نترسانید.

۷ـ تربیت فرزند تان باید براساس توانایی هایش باشد، نه تصویری از آرزوهای شما.

۸ـ با صبر و آرامش با کودک خود ارتباط برقرار کنید.

۹ـ عشق و علاقه خود را به صورت غیر مشروط به کودک ابراز کنید.
درمان اختلالات یادگیری
اختلال یا نارسایی در یادگیری می تواند یک اختلال دائمی باشد. اما با تشخیص به‌هنگام و صحیح و مداخله درمانی به موقع می توان مهارت های دانش آموز را در سطح قابل توجهی بهبود بخشید. به شکلی که بتواند مانند سایر افراد یک زندگی طبیعی داشته باشد. بهترین زمان برای تشخیص و شناخت کودکان با اختلالات یا نارسایی های یادگیری در دوران پیش دبستانی است که در این دوران به احتمال بسیار زیاد می توان تا حدود زیادی به درمان نارسایی ها پرداخت. اما نکته مهم این است که با افزایش سن در دانش آموزان میزان و شدت اختلال تا حدودی کاهش می یابد، اما به همان میزان درمان نیز کندتر و سخت تر خواهد شد.

انواع اختلالات و نارسایی های یادگیری به صورت کلی در پسران بیشتر از دختران دیده می شود و آنچه باید مورد توجه باشد این است که دانش آموزان دچار اختلال یادگیری باید برای بهبودی به درمانگرانی مراجعه کنند که علاوه بر داشتن تحصیلات دانشگاهی مرتبط، دوره‌های تخصصی ویژه در زمینه درمان اختلال یادگیری را نیز گذرانده باشند.
در پایان لازم می دانم به جایگاه و نقش معلمان عزیز در تشخیص و شناسایی به موقع، صحیح و درست این دانش آموزان اشاره کنم و اینکه در تمام کلاس های ما دانش آموزانی هستند با یک یا چند نارسایی در یادگیری اما آنچه بسیار مهم است کسب دانش حداقلی در زمینه شناخت این دانش آموزان و نحوه برخورد با آنان در کلاس و پرهیز از زدن هرگونه برچسب نادرست و همچنین داشتن نگاهی توام با کرامت انسانی و محبت بی پایان به تمامی دانش آموزان درکلاس است.

* آموزگار