دغدغه‌های تعلیم و تربیت از دیدگاه معاون پژوهشی استان اصفهان
نخبگان و فرهیختگان باید در اقصی نقاط استان‌ها و سراسر کشور شناسایی شوند
تهران (پانا) - معاون پژوهش، برنامه ریزی و نیروی انسانی اداره کل آموزش و پرورش استان اصفهان مهمترین دغدغه‌های تعلیم و تربیتی و پژوهشی را تشریح کرد.
غلامحسن سخایی در پاسخ مکتوب به سوالات روابط عمومی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی مهمترین دغدغه‌هایش در نظام تعلیم و تربیت را بیان کرد. متن کامل این مصاحبه به شرح زیر است:
۱-از نظر شما کدام فعالیت سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی در استان با اقبال خوبی روبه‌رو شده و دلیل آن چیست؟
طرح ارزیابی و اعتبار بخشی کتاب‌های درسی که با همکاری دو گروه تحقیق و پژوهش و تحلیل محتوا انجام شد مورد توجه بسیاری از کارکنان آموزشی قرار گرفت؛ نظر به ایجاد مسیر ارتباط بین مولف و معلمان در قالب ثبت تجربه زیسته از هر واحد یادگیری و تشکیل کانون‌ها و همچنین دانش‌آموزان در قالب مصاحبه، امکان ارائه دیدگاه ذینفعان را در بهبود کتاب‌های درسی مطابق نیاز فراهم می‌کرد.
طرح ارزیابی سالانه گروه تحقیق و پژوهش به وسیله امور استان‌ها، که باعث ایجاد زمینه برای تعیین محورهای فعالیت و تدوین برنامه منسجم یک ساله و چهارساله و ارائه فعالیت‌های طولی شده همچنین امکان ارزیابی استان و تعیین جایگاه خود در کشور و زمینه تبادل تجربه در جلسات سالانه فراهم می‌آورد.
۲- معاونت پژوهشی استان‌ها چگونه می‌توانند روحیه امید به آینده، پیشرفت کشور و خودباوری را در بین دانش‌آموزان گسترش دهند؟
سند تحول بنیادین ایجاد روحیه امید و خودباوری را از رسالت‌های مهم همه حوزه‌ها آموزش و پرورش می‌داند، اما با توجه به ماموریت‌های خاص تعیین شده معاونان پژوهشی، این محور در اولویت‌های برنامه‌های این معاونت باید قرار گیرد.
مقام معظم رهبری در دیدار با خود با نمایندگان معلمان (مهرماه ۹۱) ضمن تاکید این نکته که خودباوری و اعتماد به نفس از نیازهای تربیتی دانش‌آموزان است، بر دو محور برای ایجاد و تقویت این روحیه اشاره کرده‌اند؛ اول شکل دهی و ساخت شخصیت و هویت دانش‌آموزان و دوم آموزش فرهنگ خردورزی، لذا موفقیت آموزش و پرورش را در این بخش زمانی می‌توان تایید کرد که برون داد آن دارای روحیه کنجکاوی و پرسشگری، کار جمعی و همکاری و کارآفرین بوده و اهل مطالعه باشند.
تقویت هویت مذهبی ملی و بومی با ایجاد بستر محتواها و برنامه‌های بومی محلی
پیشنهاد ویژگی‌های بومی و فرهنگی مناطق مختلف در تدوین کتاب‌های درسی
ایجاد شرایط و امکانات ارائه و استفاده از ایده‌های پژوهشی دانش‌آموزان در برنامه‌های آموزشی و غیر آموزشی
تغییر فرایندهای تدریس به سمت تدریس‌های پژوهش محور
شناسایی و تقویت مهارت‌ها و بسترهای کارآفرینی استان‌ها و آموزش در قالب برنامه رسمی به خصوص در حوزه برنامه‌های درس کارآفرینی
تأسیس مراکز پژوهشی و کارگاه‌های علمی برای دوره ابتدایی.
۳- پنج مورد از شاخص ترین اقدامات سال ۹۸ معاونت پژوهشی استان را بیان کنید.
الف- با توجه به اهمیت انتخاب نیروی کارا و توانمند برای شغل معلمی، تشکیل بانک مصاحبه گران و معلمان مرجع برای ساماندهی مصاحبه داوطلبان ورود به دانشگاه فرهنگیان و متقاضیان آزمون استخدامی وزارت آموزش و پرورش و انتخاب بهترین افراد.
ب- هوشمند کردن توزیع مناسب دانشجو معلمان در مدارس استان از سوی سامانه کارورزی، برای اجرای واحد کارورزی دانشگاه فرهنگیان، که منجر به ارتقای کمی و کیفی کارورزی دانشجومعلمان در استان اصفهان شده است.
ج- تشکیل جلسات مناظره‌ای بین روسای مناطق/نواحی استان با مسئولان دانشگاه فرهنگیان در خصوص وضعیت فارغ التحصیلان دانشگاه فرهنگیان و انتظارات طرفین از یکدیگر.
د- افزایش تعاملات دوسویه و کمک به دانشگاه فرهنگیان در خصوص ارتقای سطح مهارت‌های معلمی دانشجویان.
ه- راه‌اندازی سامانه ERP در جهت ساماندهی نیروی انسانی و ارزیابی مستمر عملکرد مناطق و نواحی
و- راه‌اندازی استودیو کروماکی در محل مرکز تحقیقات معلمان
ز- تهیه فیلم‌های آموزشی همه دروس در دوران قرنطینه به دلیل شیوع ویروس کرونا، در استودیو کروماکی در سامانه ERP دانش‌آموزی.
۴- انتظار شما از سازمان پژوهش برای اجرایی کردن برنامه‌هایی که به کیفیت بیشتر عملکرد سازمان منجر شود چیست؟
سازمان پژوهش‌ها به شدت متمرکز در توانایی‌ها و امکانات موجود در تهران شده است. لذا توان آن به ۱/۳۱ تقلیل یافته است. باید این قرق شکسته شود و نخبگان و فرهیختگان کشور در اقصی نقاط استان‌ها و سراسر کشور، شناسایی شوند. تا با تشکیل کارگروه‌های تخصصی از توانمندی‌های کل جامعه بهره برد. سپس، استفاده از ظرفیت استان‌ها و تشکیل دبیرخانه‌های کشوری در استان‌ها و اساسا کاهش تمرکز در همه برنامه از جمله طرح‌های مطالعاتی، تالیف کتاب، نشست‌های کانونی و هسته‌های تصمیم گیری.
همچنین، هماهنگی با سایر حوزه‌ها در سطح وزارت در تدوین برنامه‌ها و جلوگیری از هم پوشانی بسیاری از فعالیت‌ها به خصوص در مطالعات و طرح های پژوهشی به ویژه معاونت‌های آموزشی.
۵- مهمترین مشکلات موجود در راه پژوهش‌های موفق دانش‌آموزی را چه می‌دانید؟
اولویت اول در نهادینه کردن پژوهش در کشور، سرمایه گذاری بر روی قشر دانش‌آموزی است. این امر مهم با اختصاص دادن یک عنوان کتاب، تحقق پیدا نمی‌کند. یک راهکار، فعالیت‌های فوق برنامه است. زیرا هیچ دانش‌آموزی با ۲ یا ۳ ساعت آموزش قران، قاری ممتازی نخواهد شد. همچنین با ۲ ساعت درس تربیت بدنی به هیچ مقامی ورزشی دست نمی‌یابد. این فعالیت‌ها در خارج از ساعات رسمی و با هزینه اولیا و ساعات بسیار و تلاش مضاعف در خارج از محیط رسمی آموزش ثمر می‌دهد. همچنین مدیریت امور پژوهش در دو حوزه معاونت متوسطه و معاونت پژوهش باعث پراکندگی و هدر رفت منابع مالی و انسانی است. انتقال فعالیت‌های پژوهشی دانش‌آموزان و پژوهشسراها به حوزه معاونت پژوهشی می‌تواند ساماندهی این بخش را تسهیل کند و محدودیت‌های آموزشی که برای دانش‌آموزان در این بخش است را کاهش دهد.
لذا باید تمامی پژوهش سراهای دانش‌آموزی به حوزه معاونت پژوهش منتقل شود. مدیریت جشنواره جابر ابن حیان و خوارزمی هم به این بخش سپرده شود تا با یک جهش، فعالیت‌های فوق برنامه دانش‌آموزان علاقه‌مند بر روی فعالیت‌های پژوهش متمرکز شود. تنها در این صورت است که از اقدامات موازی، صرف بودجه‌های تکراری جلوگیری به عمل می‌آید و پژوهش از دوره ابتدایی در وجود دانش‌آموزان نهادینه می‌شود و ابتکار و خلاقیت و نوآوری با یک برنامه ریزی منسجم و متمرکز، اثربخش خواهد بود. نور خورشید تا در کانون عدسی متمرکز و منعکس نشود هیچ گرمایی تولید نخواهد کرد.
۶- مهمترین موانع انجام پژوهش‌های کاربردی از سوی معلمان را چه می‌دانید؟
فعالیت‌های پژوهشی همکاران فرهنگی هیچ تاثیری در سرنوشت حرفه‌ای آنها ندارد. در حقیقت به یک نمایش بدل شده که کارآیی خود را از دست داده است. بین همکاری که ۱۰ مقاله و چندین جلد کتاب تالیف کرده است و کسی که هیچ فعالیتی انجام نداده، هیچ تفاوت آشکاری وجود ندارد. مهمترین نقطه ضعف، عدم انگیزه بخشی به فعالیت‌های پژوهشی است. در این میان مهمترین موانع به شرح ذیل هستند:
نبود نگرش و باور در بین مدیران و رهبران نظام آموزشی در خصوص جایگاه و اهمیت پژوهش
عدم احساس نیاز معلمان و فقر اطلاعات علمی و منابع آموزشی معلمان در زمینه پژوهش
نهادینه نشدن پژوهش در جامعه
کمبود و نامناسب بودن منابع مالی
عدم ایجاد بستر حمایت‌های مالی و معنوی از پژوهشگران
عدم فعالیت کمیته‌های تالیفات
عدم توجه به ایجاد زمینه در ساعت‌های فعالیت معلمان برای انجام امور پژوهشی و کاهش زمینه‌های فرهنگ
بی توجهی به پژوهش‌های معلمان در تدوین محتواها و بسته‌های آموزشی و برنامه ریزی‌های آموزشی
عدم تشکیل بانک‌های اطلاعاتی منسجم
۷- چالش اصلی موجود برای بهره گیری از پژوهش‌ها در سطح مدرسه و سهیم کردن دانش‌آموزان در این امر چیست؟
چالش اصلی در سهیم کردن دانش‌آموزان در فعالیت‌های پژوهشی مدرسه، بی خبر ماندن اکثر قریب به اتفاق معلمان از راهکارهای پژوهشی است. دوره‌های آموزش پژوهش محور، دوره‌های مقاله نویسی، کارگاه‌های پرورش خلاقیت، کارگاه‌های آموزش فناوری و راه‌های دستیابی به منابع مختلف بسیار کمیاب است یا با بهره وری پایینی برگزار می‌شود.
پیشنهاد می‌شود یک دوره کشوری برای تربیت مدرسان پژوهش محور کشوری به صورت حضوری از سو سازمان پژوهش‌ها برگزار شود، تا این افراد بتوانند دوره‌های مشابه را بین همکاران استان‌ها برنامه ریزی و اجرا کنند تا با این اقدام پژوهش محور، در اختیار دوره‌های ضمن خدمت فرهنگیان قرار گیرد و به یک نهضت پژوهشی تبدیل شود. ثمره این آموزش‌های اصولی به معلمان، در مرحله دوم نصیب دانش‌آموزان خواهد شد چون فقط یک معلم پژوهشگر می‌تواند دانش‌آموز پژوهشگر تربیت کند.
همچنین، عدم تناسب بین زمان آموزشی و حجم کتاب‌های درسی (با توجه به محتوا و عدم سنخیت با اهداف کتاب) یکی مهمترین چالش برای برنامه ریزی امور آموزشی و پژوهشی است. پیشنهاد می‌شود به تناسب کاهش حجم کتب درسی و زمان آموزشی، به ساعت پژوهش به صورت عملی در مدارس افزوده شود. از سوی دیگر، نبود امکانات در آموزشگاه‌ها و عدم همکاری نهادها و دستگاه‌های دارای امکانات که بعضا مانند شهرداری‌ها به صورت مجزا به ارائه این خدمات می‌پردازند، نیز از چالش‌های پیش روی پژوهش در مدارس است.
۸- تاثیر حاصل از پژوهش‌ها را در افزایش مشارکت اجتماعی، ارتقای سطح سواد اجتماعی-سیاسی، مهارت آموزشی و تبیین مکلفه‌های اخلاقی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ریشه بسیاری از آسیب‌های اجتماعی در قرن ۲۱، چالشی است که عصر اطلاعات برای تربیت اسلامی ایجاد کرده است. قبلا مربی مجاز بودن یا غیرمجاز بودن را تعیین می‌کرد و مربی با دور نگه داشتن دانش‌آموزان از محیط‌های ناسالم او را حفظ می‌کرد. اما امروزه با وجود عصر ارتباطات، یک نفر از آن سوی کره زمین رفتار مجاز و غیرمجاز را برای متربی تعیین می‌کند و مربی‌ها نیز بی خبر هستند!
تعداد فالورهای برخی از این نامربیان را ملاحظه کنید تا متوجه عمق فاجعه شوید. آیا راهی وجود ندارد که معلمان ما مجهز به آخرین دستاوردهای فناوری شده و آخرین پاسخ‌های عقلانی و علمی را برای تردید افکنی‌ها و شبه افکنی‌ها، دریافت کنند؟ تحقیق و پژوهش یگانه ابزاری است که می‌تواند معلم و کلاس درس ما را از این هجمه‌ها و رفتارهای غیر اخلاقی نجات دهد. سوال‌های جدید پاسخ‌های جدید می‌طلبد و دانش‌آموزان امروز با پاسخ‌های کهنه و قدیمی قانع نمی‌شوند. بنا بر یافته‌های پژوهشی معلمان و پژوهشگران یگانه نسخه شفابخش آسیب‌های نسل جدید در برابر چالش‌های قرن حاضر است.
از سوی دیگر، به نظر می‌رسد پژوهش در بهترین حالت به عنوان ابزاری برای دستیابی به دانش نو، حل مسائل و تصمیم‌گیری‌های درست در سازمان‌ها قلمداد می‌شود، اما در واقع پژوهش یعنی یادگیری مادام العمر، در کشورهای توسعه یافته راهی برای دیده شدن و ارائه ایده‌ها و مشارکت در تصمیم گیری است. با این الگو نه تنها شرایط برای مشارکت اجتماعی نخبگان جامعه فراهم می‌شود، بلکه اطلاع از وضعیت موجود و خواسته‌ها و مطالبات افراد نیز به صورت کاملا علمی و با شواهد دریافت می‌شود. مطالعه نتایج و پیشینه پژوهش سبب ارتقای سطح سواد اجتماعی معلمان و اساسا جامعه می‌شود؛ از طرف دیگر روحیه پژوهشگری امکان ارزیابی و پایش تصمیمات و بخش های سازمانی را ایجاد می‌کند.
۹- با توجه به تاکید مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب در خصوص آینده نگری و بهره بردن از نیروهای جوان، به نظر شما پژوهش‌های دانش‌آموزی باید چه چشم اندازی را مد نظر داشته باشند؟
دانش‌آموزان امروز را نمی‌توان با سنت‌های تربیتی گذشته که بر محور تلقین، یا عادات و یا تحمیل بود، قانع کرد. آنان باید بینش درستی نسبت به موضوعات اخلاقی پیدا کنند تا از آن تبعیت کنند. تا دانش‌آموزان خدا را با تمام وجود احساس نکنند و خود را به آن نیازمند نبینند و آن خدا را شایسته ستایش و تکریم نبینند و اثرات عاطفی این نیاز و آن ستایش را در درون خود احساس نکنند، «نماز» نخواهند خواند.
پاداش مربی پرورشی و مجازات پدر برای انجام این کار بی ثمر شده است. لذا اگر به آینده دانش‌آموزان خود علاقه مندیم باید آنان را بر اساس آموزه‌های عقلانی و مبتنی بر نیازهای عاطفی پرورش دهیم. ابزار این کار وجود معلمینی است که از صلاحیت‌های حرفه‌ای لازم برای انجام اینکار برخوردار باشند. سازمان پژوهش‌ها باید بیشترین سرمایه گذاری و تعامل را با دانشگاه فرهنگیان برقرار کند و این دانشگاه را محل اجرای برنامه‌های پژوهشی خود قرار دهد.
همچنین، تحول بنیادین در آموزش و پرورش با رویکرد پژوهش محور ایجاد می‌شود؛ تا بتوان دانش‌آموزانی متفکر پژوهشگر و متخلق به اخلاق اسلامی تربیت کرد. به عبارت دیگر، توسعه آتی پژوهش در هر کشور مبتنی بر گسترش رویکرد پژوهش مدار در آموزش آن کشور است که ازسطح آموزش ابتدایی شروع شده و تا پایان تحصیلات دانشگاهی استمرار می‌یابد. به این معنی که نهادینه کردن پژوهش در برنامه آموزش دانش‌آموزان از همان سال‌های اولیه تحصیل زمینه برای رشد و شکوفایی، بروز خلاقیت و نوآوری در نوجوانی و بزرگسالی فراهم می‌شود. در واقع اگر نگاهی دراز مدت به امر پژوهش داشته باشیم شاید مهمتر از انجام پژوهش در زمینه‌های گوناگون گسترش رویکرد پژوهش مدار در آموزش مقاطع تحصیلی باشد و بدیهی است که گسترش این رویه در گرو تعامل سازنده همه بخش‌های آموزشی و پژوهشی کشور است.
منظور از رویکرد پژوهش مدار در آموزش و پرورش آن است که در همه سطوح و مقاطع آموزشی شیوه‌های تدریس به گونه‌ای باشد که دانش‌آموزان به مطالعه کتاب‌های درسی اکتفا نکرده و خود با بررسی منابع موجود در موضوعات درسی به گسترش دانش خود بپردازند.
در این رویکرد دانش‌آموزان چگونه آموختن را می‌آموزند و قادر خواهند بود که به شیوه‌های علمی دانش خود را توسعه بخشند. توسعه پایدار و همه جانبه در هر کشوری به نحو قابل توجهی در گرو گسترش کمی و کیفی فعالیت‌های پژوهشی آن کشور است .
برخی از مهمترین مولفه‌های که باید مورد توجه قرار گیرد:
تغییر رویکرد محتوا ها و بسته‌های آموزشی از حافظه محوری به سمت پژوهش محوری
اختصاص ساعاتی از وقت دانش‌آموزان به مطالعه در کتابخانه، ساعت درس کتابخوانی در کتابخانه مدارس به انتخاب خود دانش‌آموز و موضوع شخصی.
گنجاندن آموزش شیوه روش تحقیق در موقعیت‌های متنوع یادگیری
توسعه آموزش جرات ورزی و فعالیت‌های کلاسی از طریق روش‌های مساله محور،
ایجاد زمینه‌های لازم برای انجام کارهای گروهی و ارتباطات بیشتر دانش‌آموزان با یکدیگر در قالب گروه‌ها و تیم‌های پژوهشی
فراگیر کردن اطلاعات در بین دانش‌آموزان و دانش‌آموزان با مربیان و سهیم شدن با یکدیگر در اطلاعات.
۱۰- ارزیابی شما از حجم کتب درسی و توجه به تمرکز مطالب بر مهارت‌های زندگی، چگونه است؟
آموزگاران همچنان از حجم بالای کتب درسی نالان هستند. منابع درسی به شدت متمرکز است و این هم یکی از اشکالات عمده محسوب می‌شود. در سند تحول ۱۰ تا ۲۰ درصد منابع باید از سوی استان‌ها و بر پایه محتوای بومی تهیه شود. متاسفانه هنوز هیچ اقدامی برای اجرای عملیاتی این بند سند، صورت نگرفته است.
هر چند اخیرا رویکرد مثبتی در جهت، مهارت‌های زندگی مشاهده می‌شود، ولی هنوز کافی نیست. به ویژه آنکه با گزینشی برخورد کردن با حذف محتوای برخی از دروس، اسباب نارضایتی برخی از معلمان را نیز فراهم کرده است.
۱۱- ارزیابی آموزشی-تربیتی مغفول در کتب درسی از منظر شما کدام مورد است؟
آموزه‌های اخلاقی مغفول نمانده، اما بسیار کم رنگ هستند. اگر بتوان با استفاده از داستان‌ها، امثال، حکایات، فیلم‌های حماسی، زندگی نامه بزرگان و اندیشمندان ایران و جهان، دانش‌آموزان را با فضایل اخلاقی در وجود آنها آشنا کرد، بیشتر می‌توان بر روی آنان تاثیر گذاشت. نکته مهم اینکه در بهره گیری از فضایل اخلاقی باید جهانی اندیشید. همچنین، به نظر می‌رسد که سواد رسانه‌ای، مدیریت هوش هیجانی و پرورش خلاقیت و خودمدیریتی در دانش‌آموزان تا حدودی مغفول مانده است.
۱۲- بهره گیری از نگاه صاحب نظران استانی در تدوین کتب درسی و تولید بسته‌های یادگیری را چگونه ارزیابی و چه راهکاری برای تحقق این دیدگاه ارائه می‌کنید.
تا آنجایی که من اطلاع دارم، همه یا اکثر قریب به اتفاق مولفان کتب درسی در تهران ساکن هستند یا اهل تهران اند و آنها در قالب اعتباربخشی نظر همکاران را در گروه‌های درسی استان‌ها جویا می‌شوند. ولی این کافی نیست. پیشنهاد ما این است که سازمان پژوهش‌ها، ضمن ارزیابی از عملکرد گروه‌های درسی تمامی استان‌ها، قوی ترین گروه در هر زمینه و رشته را شناسایی کنند. مثلا متوجه می‌شوند گروه‌های درسی ریاضی در استان اصفهان از تمامی کشور قوی تر هستند. هم به دلیل رتبه علمی اعضای گروه، هم به دلیل عملکرد درخشان آنان در ۳ سال گذشته. خوب چه اشکالی دارد که این گروه به عنوان مولف کتب ریاضی کشور تعیین شوند و این گروه در قالب اعتبار بخشی نظرات سایر گروه‌های استان‌های دیگر را نیز در تالیف لحاظ کنند. یا مثلا در کتب مربوط به معارف اسلامی و تعلیمات دینی، گروه مشهد یا قم باشد و همینطور سایر مولفان انتخاب شوند.
ارسال دیدگاه