شیخ مفید، اندیشه‌ میانه شیعه را تدوین کرد

به گزارش ایسنا، محمدبن‌محمدبن‌نعمان ملقب به شیخ مفید و معروف به ابن‌المعلم، عالم و دانشمند بزرگ جهان اسلام در قرن چهارم و پنجم قمری است. او در برابر دو روش عقل‌گرایی افراطی و اکتفا کردن به روایات بدون توجه به عقل، اندیشه شیعه را که روشی میانه‌ بود، پایه‌گذاری کرد. شیخ طوسی و سیدرضی از شاگردان او بودند و از استادان او نیز می‌توان شیخ صدوق را نام برد.

گفته می‌شود که شیخ مفید بسیار صدقه می‌داد، فروتن بود، بسیار نماز می‌خواند، روزه می‌گرفت و لباس خشن بر تن می‌کرد؛ در خصوص ارتباط وی با امام زمان -عجل‌الله‌تعال‌فرجه‌الشریف- مطالب متعددی مطرح شده است.

شیخ‌ مفید بالغ بر ۲۰۰ عنوان کتاب تألیف کرده‌است که شیخ نجاشی یکی از شاگردان او در کتاب رجال خود، ۱۷۱ اثر او را نام برده‌است. آثار او را می‌توان در چهار موضوع علم کلام و عقاید، اخلاق اسلامی و حدیث، فقه و غیبت دسته‌بندی کرد؛ به‌علاوه تعدادی از این آثارهستند که در هیچکدام از این موضوعات قرار نمی‌گیرند. در ادامه به معرفی چند مورد از مهمترین آثار شیخ مفید می‌پردازیم.

«اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات»

این کتاب یکی از مهمترین آثار او در زمینه‌ علم کلام و عقاید است. این کتاب درخصوص تفاوت بین شیعه و معتزله و همچنین موضوعات کلامی مورد اختلاف اهل سنت و شیعه، نوشته شده‌است.

می‌توان ادعا کرد در بین کتب کلامی نظیری برای این کتاب وجود ندارد؛ به‌طوری‌که با حجم بسیارکم به تعداد زیادی از مسائل کلامی و اعتقادی بپردازد. به‌ دلیل‌این‌که شیخ مفید این کتاب را در اواخر عمر خود نوشته‌است، در بین آثار او از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ به‌گونه‌ای‌که بسیاری از علما به آن استناد می‌کنند و لذا تعداد زیادی نسخه خطی از آن وجود دارد.

مباحث این کتاب را می‌توان در هفت بخش فرقه‌ها، امور عامه، توحید، نبوت، امامت و معاد دسته‌بندی کرد؛ نگارش این کتاب از نظمی که در سایر کتب کلامی وجود دارد، برخوردار نیست.

«المقنعة»

«المقنعة» مهم‌ترین کتاب شیخ مفید در فقه است؛ که در دو بخش اصول اعتقادی و فروغ فقهی نوشته شده‌است. این کتاب در قرن پنجم هجری قمری قمری طوری نوشته شده‌است که کلمات آن از روایات امامان معصوم -علیهم‌السلام- برگرفته شده‌است.

شیخ مفید این کتاب را برای زنده نگه‌داشتن سخنان امامان نوشته‌است و همیشه این کتاب مورد توجه فقهاء شیعه قرار می‌گیرد؛ به‌طوری‌که در کتاب‌ها و نوشته‌های خود از آن یاد کرده و به آن استناد می‌کنند.

شیخ طوسی، در کتاب «تهذیب‌الاحکام» که یکی از کتب اربعه مورد اعتماد شیعه و یکی از منابع فقها و دانشمندان شیعه به‌شمار می‌رود، این کتاب را تشریح کرده‌است.

شیخ مفید در مقدمه کتاب «مقنعَة» می‌گوید: این کتاب، خلاصه‌ای از احکام شرع مقدس اسلام است؛ به‌طوری‌که در آن واجبات و محرمات بیان شده‌است تا هر کس می‌خواهد به دین خود عمل کند، به آن اطمینان داشته‌باشد و کسی که راه حق را یافته است با مطالعه‌ ‌این کتاب بر معرفت و یقین او افزوده شود.

«الامالی»

کتابی به معنی املاها، کتاب معتبر شیخ مفید در خصوص روایات اخلاقی، اعتقادی و تاریخ اسلام است، که به زبان عربی نوشته شده‌است؛ شیخ مفید این کتاب را طی هفت سال در ماه‌های رمضان و در ۴۲ جلسه برای یاران خود املا کرده‌است. در این ۴۲ جلسه، ۳۸۷ روایت بیان شده‌است که بیشترین آن‌ها در مجلس بیست‌وسوم و کمترین آن‌ها در مجلس سی‌ویکم بوده‌است.

«الفصول العشرة فی الغیبة»

یکی از کتاب‌های شیخ مفید در مورد غیبت است؛ این کتاب نیز مانند سایر کتب او مورد توجه فقهاء شیعه قرار گرفته‌است. نام‌های دیگری نیز مانند «المسائل العشرة فی الغیبة»، « الاجوبة عن المسائل العشر» و... برای این کتاب بیان شده‌است.

شیخ مفید این کتاب را به درخواست یکی از دانشمندان زمان خود نوشته‌است؛ به‌طوری‌که آن عالم ۱۰ شبهه از شبهات مخالفان را برای شیخ مفید ارسال کرده و از او خواست به این ۱۰ شبهه پاسخ دهد؛ شیخ مفید نیز این درخواست را پذیرفت و کتابی در این خصوص تألیف کرد.

این کتاب برای شناخت امام زمان -عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف- بسیار ارزشمند است؛ در این کتاب شیخ مفید علاوه بر پاسخگویی به شبهات، به بیان ویژگی‌ها، کیفیت و علت غیبت نیز پرداخته‌است. این کتاب با بیان استدلال‌های عقلی و استناد به وقایع تاریخی مورد قبول فرقه‌های مختلف، نگارش شده‌است.