دارینی، روانشناس: بحران فعلی جامعه بی‌میلی جوانان به ازدواج است

حجت‌السلام محمدرضا زائری، استاد حوزه و دانشگاه و فعال حوزه مجازی در این نشست در پاسخ به این پرسش که با توجه به اینکه هنوز به واسطه نگاه سنت و مدرنیته‌ای که در جامعه ایران وجود دارد ازدواج اینترنتی چقدر پدیده‌ای امروزی است، توضیح داد: «فضای مجازی موضوع روز ما است و همه درگیر آن هستیم و چیزی نیست که بتوان از آن چشم‌پوشی کرد و مورد غفلت قرار دارد. فضای مجازی زمانی که مکمل یا کمک کننده به واقعیت‌های حقیقی باشد، کاملا قابل دفاع است و این امر ربطی به فضای سنتی و دینی یا محیط امروزی جامعه ما ندارد چون در غرب هم همینطور است اما آنجا که فضای مجازی به هر دلیل از جمله فقدان یا ضعف سواد رسانه‌ای، جایگزین روابط حقیقی می‌شود دچار مشکل می‌شویم.»

این استاد حوزه و دانشگاه با تأکید بر اینکه فضای مجازی را باید به رسمیت شناخت، گفت: «باید به ضرورت و حضور گسترده فضای مجازی در جامعه اذعان کنیم اما ملاحظاتی دارد و نباید فراموش کرد که نگاه به فضای مجازی، نگاه از موضع اضطرار و ناچاری نیست. موضع دین در موضوع فضای مجازی، موضعی از سر ناچاری نیست اتفاقا موضع دین نیز موضع فعال، آگاهانه، هوشمندانه و کاملا همراه است. یکی از مصادیقی که در فضای مجازی شکل می‌گیرد همین ازدواج است.»

زائری در پاسخ به این سوال که آیا باور دارید که آشنایی و ازدواج بخشی از جوانان در فضای مجازی صورت می‌گیرد؟ بیان کرد: «یک زمان از آشنایی حرف می‌زنیم و می‌گوییم بخشی از این فرایند گسترده در فضای مجازی است و زمانی هم می‌گوییم کل فرایند ازدواج در فضای مجازی شکل می‌گیرد. این دو را باید از هم جدا کرد. آیا نگرانی از سطح پیشروی فضای مجازی در واقعیت‌های زندگی روزمره در غرب نیست؟ در کشورهای همسایه ایران نیست؟ این نگرانی ربطی به فضای سنتی و دینی ندارد. اتفاقا بیشتر این نگرانی به ضعف سواد رسانه‌ای مربوط است. بنابراین هر جا سواد رسانه‌ای گسترش دارد، مشکلات کمتری داریم. در نگاه دینی ما تحولات دینی پیش‌بینی شده و تحولات آخر‌الزمانی از قبل در روایات پیش‌بینی شده بود. به همین دلیل هم می‌گوییم که موضع دین در این مساله یک موضع فعال است. اما نگرانی‌ها در مورد فضای مجازی بیشتر به دلیل فقدان سواد رسانه‌ای است و فقط خاص کشور ما هم نیست.»

زائری: باید به موضوع ازدواج اینترنتی عالمانه نگاه کرد

وی با بیان اینکه باید به موضوع ازدواج اینترنتی عالمانه نگاه کرد، گفت: «باید بر اساس مستندات علمی حرف بزنیم. واقعیت این است که در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که این جامعه هنوز دیدگاه‌های سنتی خود را دارد و باید دید اگر در فضای مجازی مسیر ازدواج طی شد، آیا بعدا دچار مشکل خواهیم شد یا نه؟ باید دید وقتی از ازدواج حرف می‌زنیم، منظور چه نوع ازدواجی است. ما ازدواج‌هایی داریم که فقط برای حل مشکل سربازی است. ازدواج‌هایی داریم برای اینکه فردی می‌خواهد از ایران خارج شود. ازدواج‌هایی داریم که فردی به دلیل نیاز خاص جسمی و جنسی خود در یک مقطعی تصمیمم به ازدواج گرفته اما پس از ازدواج پشیمان می‌شود.»

اگر فضای مجازی تسهیل‌گر آشنایی باشد کاملا قابل دفاع است

زائری گفت: «اگر منظور از ازدواج رابطه دائمی در زندگی است، پایداری آن مهم است. چرا در نسل‌های قبل ازدواج‌ها پایدار بود، باید گفت که بخشی از آن به خاطر حمایت خانواده‌ها بوده است. بنابراین اگر قرار است محیط فضای مجازی را ببینیم باید فرهنگ و اقتضائات آن را هم ببینیم و بر اساس منطق هزینه و فایده ببینیم که چقدر می‌تواند موفق باشد. اگر فضای مجازی تسهیل‌گر آشنایی باشد کاملا قابل دفاع است چون فضای سنتی و روابط‌ها تغییر کرده است. امروز دیگر فضای مجلس زنانه، روضه و حمام زنانه نیست که مادرشوهر عروس خود را پیدا کند. امروز فضای مجازی می‌تواند تسهیل‌گر باشد به شرط اینکه بقیه مسایل با حمایت خانواده و نظارت مشاور و همچنین آزمون دقیق در یک دوره قابل دفاع از آشنایی باشد. اگر این مسیر بر اساس قاعده علمی طی شده باشد به شدت می‌شود از ظرفیت فضای مجازی دفاع کرد و اگر نباشد نمی‌توان از این فضا دفاع کرد.»

این فعال حوزه فضای مجازی گفت: «بنابراین اگر در مسیر ازدواج، چه در فضای مجازی باشد چه در فضای واقعی، اگر پایه‌ها مستحکم و قوی نباشد، شکست می‌خورد. در ازدواج‌ها همه به این امر اذعان دارند، قول‌هایی که می‌دهند مبنای قضاوت نیست. بزرگ‌ترین آفتی که فضای مجازی دارد این است که افراد می‌توانند بازنمایی غیرواقعی از شرایط خود داشته باشند. این در حالی است نسلی داریم که آگاهی آن افزایش یافته است اما همین وسعت اطلاعات این نسل باعث توهم شده است که از نسل قبل بهتر می‌فهمند و باعث شده است که اعتماد نداشته باشد. چون خانواده‌اش نمی‌توانند از تکنولوژی استفاده کنند، فکر می‌کند خانواده او نمی‌فهمد. بخشی از این مساله به روش تربیت ما مربوط است. اگر واقع‌بینانه نگاه کنیم شاید نسل جدید اعتماد کند که اندکی به تشخیص کارشناسان اعتماد کند.»

مرضیه ابراهیمی: هنوز الگوهای سنتی، الگوهای مهمی در همسرگزینی هستند

مرضیه ابراهیمی، عضو هیات علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی نیز در ادامه این نشست در پاسخ به این سوال که نگرانی از موضوع ازدواج اینترنتی از منظر جامعه‌شناسی چگونه است؟ توضیح داد: «فکر می‌کنم قبل از اینکه ورود پیدا کنیم به موضوع ازدواج باید این مساله را آسیب‌شناسی کنیم. در حوزه جامعه‌شناسی همیشه این نگرانی را داریم که مسایل اجتماعی گاهی با برچسب‌های خاصی از حوزه بررسی خارج می‌شود و موضوع فضای مجازی هم از آن دسته موضوعاتی است که شامل این قضیه شده است. وقتی می‌گوییم فضای مجازی در برخی مواقع ممکن است آسیب‌هایی داشته باشد، می‌گویند شما به دلیل اعتقاداتی می‌گویید یا اینکه می‌خواهید این فضا را فیلتر کنید.»

وی افزود: «واقعیت این است که تغییر و تحولاتی در جامعه رخ داده است و بخش مهمی از آن تغییر، فضای تکنولوژی است. در نتیجه اگر بخواهیم سیاه یا سفید به موضوع فضای مجازی نگاه کنیم که این فضا باشد یا نباشد، این نگاه علمی نیست. ما گروه هدفی داریم که باید بر روی آن متمرکز باشیم، این گروه قطعا جوانان و نوجوانان هستند. یکی از این نگرانی‌ها در فضای مجازی، همسریابی است. آیا راهکار این است که باید این فضا را حذف کنیم؟ قاعدتا این نگاه کوتاه مدت است چون راه‌هایی همچون استفاده از فیلترشکن مطرح می‌شود. نگاه‌هایی که در جامعه درباره فضای مجازی وجود دارد، نگاه‌های فرصت تهدید است. باید دید که این فضا چقدر می‌تواند فرصت باشد یا چقدر تهدیدآمیز است.»

عضو هیات علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: «در حوزه فضای مجازی و مسایل همسرگزینی بین نهادهای مختلف در جامعه تعادل وجود ندارد. از یک طرف می‌گویند فضای مجازی نباشد ولی به سمتی می‌رویم که اگر این فضا نباشد، مشکل ایجاد می‌شود. اگر قرار است همسرگزینی در فضای مجازی باشد یا نباشد باید از نهاد خانواده و نهاد آموزش و پرورش آموزش داده شود. آن چیزی که نسل جوان احساس می‌کند اگر جایی از تهدید حرف زده می‌شود، قرار است مانعی برای آن ایجاد شود به این دلیل است که استدلال آورده نمی‌شود. این گفتمان مشترک در کل جامعه وجود ندارد.»

ابراهیمی در ادامه با اشاره به پیمایشی در زمینه خانواده و استفاده از فضای مجازی گفت: «در این پیمایش دریافتیم که هنوز الگوهای سنتی چه در میان جوانان مجرد و چه در میان متاهلان، الگوهای مهمی در همسرگزینی هستند. در این پیمایش مشخص شد که ۳ دهم درصد از آشنایی‌هایی که منجر به ازدواج شده است از طریق فضای مجازی بوده است. برخی اعداد برای ما جامعه‌شناسان معنا دارد، یعنی ممکن است این عدد سال بعد بیشتر شود.»

این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که از منظر جامعه‌شناسی چه اتفاقی در جامعه و افراد رخ داده که به سمت ازدواج اینترنتی می‌روند؟ گفت: «مسلما افراد در فضای مجازی انتخاب‌های بیشتری دارند و آزادی عمل پیدا کرده‌اند. افراد در دوران سنتی برای ازدواج احتمالا بیشتر از یک یا دو گزینه نداشتند. تمام افراد از اینکه انتخاب بیشتری داشته باشند، احساس خوبی دارند. در جامعه جدید جوانان میان آنچه که دارند انتخاب عقلانی می‌کنند. کما اینکه خانواده نپذیرد اما این احساس را فرد دارد که انتخابش عاقلانه است. آنچه باید در این فضا بپذیریم این است که خواه ناخواه جوانان این فضا را به فضاهای دیگر ترجیح می‌دهند، بنابراین اگر خانواده، رسانه، دانشگاه و آموزش و پرورش باید ورود کنند چون منتظر نمی‌مانند و انتخاب می‌کنند.»

ابراهیمی در پاسخ به اینکه برخی کارشناسان می‌گویند ۹۴ درصد ازدواج‌های اینترنتی منجر به طلاق می‌شود، آیا این امر منجر به فوبیای جدید در ازدواج نیست؟ توضیح داد: «نمی‌دانم این آمار از کجا آمده است. روانشناسان چون کیس محور بررسی می‌کنند ممکن است با روش‌های کیفی این آمارها را بدهند. ما در رخداد طلاق هیچ وقت تک متغیری را نمی‌توانیم پیش ببریم. یکی از این موارد فضای مجازی است. فضای مجازی در شرایط جدید در حال ایجاد مسایلی برای جوانان است به این معنا که اگر نخواهیم برای آن کاری انجام دهیم، شرایط بدی خواهیم داشت. معتقدم فضای مجازی آنقدر سیاه نیست بلکه نیاز به برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری دارد.»

وی در ادامه در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه برای نسل جدید خیلی از تابوهای جنسی دیگر تابو نیست و جوانان به راحتی درباره آن حرف می‌زنند. آیا جوانان در حال خطا کردن هستند؟ گفت: «این موارد مطرح می‌شود اما اگر سبک نگاه ما این باشد که یکسری سیاست گذاری‌های چکشی داشته باشیم، شرایط را بدتر می‌کند چون نسل جدید در مورد بدیهی‌ترین مسایل ما را مورد سوال قرار می‌دهد اما آنچه که مد نظر است، رویکرد واقع بینانه است. نسل جدید تغییراتی کرده است و مطالبه‌ای دارد که بخشی از آن به حق است. فضای مجازی هم فرصت و هم تهدید است. بخشی از گفتمان نسل جدید درست است و بخشی از گفتمان نسل قدیم نیز درست است. یکی از اتفاقاتی که در نسل جدید افتاده است تغییر نگرش‌های جنسیتی است و نسبت به جنس مقابل خود بدبین شده‌اند. فردی که احساس می‌کند فردی در فضای مجازی به او دروغ گفته است، فکر می‌کند در فضای واقعی نیز این موارد وجود دارد. نگرانی بابت گسترش فضای مجازی حوزه‌های زیادی را شامل می‌شود. بین سیستم‌های مختلف جامعه ما تعادل وجود ندارد. اگر قرار است همسرگزینی از طریق دنیای مدرن صورت گیرد، باید به بچه‌ها درباره این موضوع آموزش بدهیم. اما وقتی تمام آموزش‌های جامعه‌پذیری ما سنتی است، جوان در حوزه فضای مجازی به مشکل برمی‌خورد.»

دارینی: بحران فعلی جامعه این است که اکنون جوانان اصلا به ازدواج تمایلی ندارند

در ادامه این نشست دکتر مهرنوش دارینی، روانشناس بالینی و مشاور ازدواج و خانواده درباره ازدواج‌های اینترنتی گفت: «نیاز به تعریف درستی داریم که آشنایی اینترنتی چیست. ما از آشنایی با هدف ازدواج حرف می‌زنیم. اگر هدفی وجود داد باید به صورت هدفمند جلو برود. بهتر است فرایند آشنایی طی شود اما اگر قرار است به شخصیت افرادی که از این طریق اقدام به همسریابی می‌کنند بپردازیم مواردی مورد توجه است یکی عزت نفس و اعتماد به نفس افرادی است که در سایت‌های معتبر اقدام به همسریابی می‌کنند. گاهی این تصور می‌شود که این افراد اعتماد به نفس یا عزت نفس ندارند. در ایران هنوز انتخاب کننده تا امروز مرد و انتخاب شونده هم زن است. تا زمانی که یک زن انتخاب شونده است باید دیده شود تا انتخاب شود. در اینکه این تفکر تغییر کرده است شکی نیست اما هنوز هم وقتی با زنی گفت‌وگو می‌کنید که مردی مورد پسندش واقع شده می‌گوید خیلی دوست دارم که او به من پیشنهاد بدهد. با نگاهی به آمار سایت همسرگزینی می‌بینیم که ۲۷ هزار نفر از ثبت‌نام کنندگان زنان هستند و ۱۳ هزار نفر مردان هستند. این مسایل از نظر فرهنگی نیاز به بازسازی دارد.»

این مدرس دانشگاه ادامه داد: «اگر قرار باشد با اطلاعات غلط با یکدیگر آشنا شویم قطع یقین شکست خواهیم خورد و یکی از پیوند دهندگان افراد می‌تواند فضای مجازی باشد.»

دارینی در پاسخ به این سوال که جامعه نگران آسیب‌های ناشی از این آشنایی در فضای مجازی است. این نگرانی چقدر ناشی از ترس است؟ گفت: «ترس از ازدواج یک اختلال است که افراد صرف نظر از کمال‌گرا بودنشان ترس از مسئولیت دارند. از قضا این افراد لزوما افراد بی‌مسئولیتی نیستند چون مسئولیت‌پذیری بسیار زیادی دارند که از لحاظ روحی روانی فکر می‌کنند اگر بخواهند ازدواج کنند، باید به درستی این مسئولیت را پیش ببرند اما از آن فرار می‌کنند اما اینکه فضای مجازی و اخبار و اطلاعات بر ترس ازدواج دامن بزند موضوعی است که باید مورد بررسی قرار بگیرد. این نگرانی‌ها هم در فضای مجازی وجود دارد و هم در فضای واقعی.»

وی با بیان اینکه ادبیات جوانان تغییر کرده است، گفت: «ما فضایی را را وارد جامعه کرده‌ایم که بدون فرهنگ‌سازی وارد جامعه ایرانی شده است. اکنون برای فضای مجازی به یک دستورالعمل نیاز داریم، اگرچه در مقابل میزان رغبت و تمایل افراد برای یادگیری این دستورالعمل‌ها مشخص نیست. در ازدواج اولین بستر، آگاهی است و داشتن دستورالعملی است که مکررا به روز شود. در حوزه نوجوانان به دفترچه لغت برای اینکه بتوانیم ببینم در چت چه می‌گویند، نیاز داریم. خیلی وقت‌ها اصلا والدین متوجه گفت‌وگوی جوانان نمی‌شوند. این نوجوانان و جوانان به سمت ازدواج می‌روند هرچند خیلی از آنها به ازدواج فکر نمی‌کنند و موجی در ذهن آنها ایجاد شده است که اصلا چرا باید ازدواج کنم؟ بحران فعلی جامعه این است که اکنون جوانان اصلا به ازدواج تمایلی ندارند.»

باید فرهنگ آشنایی برای ازدواج را به جوانان یاد دهیم

دارینی گفت: «اگر قرار است به سمت آشنایی صحیح حرکت کنیم، باید فلسلفه ازدواج و تشکیل خانواده را برای جوانان بازتعریف کنیم. نگوییم که چرا می‌خواهی ازدواج کنی و خودت را به دردسر بیاندازی. اگر قرار است درمانی در این حوزه داشته باشیم باید به این سمت برویم که فرهنگ آشنایی برای ازدواج را به جوانان یاد دهیم. متاسفانه در مواردی خانواده اهرم فشار هستند. می‌خواهیم دوره آشنایی طی شود اما بعد از سه ماه خانواده می‌گوید شما که نمی‌خواستید چرا الان می‌گویی نه؟ در صورتی که هدف از این دوره آشنایی برای ازدواج است. متاسفانه فلسفه دوره آشنایی برای خانواده‌هایی که پذیرا نیستند زیر سوال است. زمانی اجازه معاشرت به جوانان را می‌دهند که از نظر خودشان همه چیز تمام شده باشد.»

وی ادامه داد: «امروز در بین جوانان چت غیرمتعارف وجود دارد. شاید زمانی از روابط فرازناشویی صحبت می‌شد افراد می‌گفتند بدبین هستید اما معتقدم هر موضوعی که پای آن حتی برای افزایش کیفیت زندگی به اتاق درمان برسد، فراوانی آن موضوع، شهر را دربر می‌گیرد. نمی‌خواهم بدبین باشم اما این موارد واقعیت‌هایی است که وجود دارد. اکنون چت‌های جنسی در نسل جوان رایج است. در مواردی که برخی‌ها برای مشاوره ازدواج مراجعه می‌کنند آگاهانه درخواست می‌کنند که باید در دوران آشنایی سکس چت داشته باشند. نگرش‌ها متفاوت شده است. شاید یک زمانی درخواست دهنده آقا بود اما اکنون برخی زنان نیز درخواست می‌کنند. تا امروز مراجعه کننده‌ای را ویزیت نکردم که ماجرای چت جنسی را نشنیده باشد. فضای مجازی دسترسی را زیاد کرده است. احتمال خیانت را زیاد کرده است اما آیا در فضای سنتی این موارد وجود نداشته است؟ بهتر است قسمت‌های سیاه را ببینیم و بهتر است راهکار هم ارائه شود. هنر اصلی در درمان است و نمی‌توانیم بگوییم وجود ندارد، بنابراین باید راهکار‌های لازم ارائه شود.»