انتقاد گسترده به اهدای جایزه نوبل ادبیات به پتر هاندکه

به گزارش دویچه وله، آکادمی سوئد درباره اولگا توکارچوک، نویسنده لهستانی و برنده جایزه نوبل ادبیات سال ۲۰۱۸، گفته‌ است که علت گزینش خانم توکارچوک، گذشتن او از مرزهای رایج به کمک قدرت خیالپردازی و اشتیاق پایان‌ناپذیر نویسنده بوده است. داوران جایزه نوبل ادبیات درباره پتر هاندکه، نویسنده اتریشی گفته‌اند که او با "وسعت قلمرو زبانی و جوشش ایده‌های خود ویژگی‌های تجربه‌های انسانی را پژوهیده است".

اما برای بسیاری از علاقمندانی که خبر مربوط به اعطای جایزه نوبل ادبیات را پیگیری کردند استدلالی که آکادمی سوئد برای دادن جایزه به اولگا توکارچوک و پتر هاندکه مطرح کرد بسیار عمومی بود و آنها را قانع نمی‌کرد. زیرا هر دوی این دو نویسنده با موضع‌گیری‌های سیاسی‌شان جنجال آفریده‌اند.

پتر هاندکه در دهه ۱۹۹۰ میلادی طرف ملی‌گرایان صرب را در جنگ بوسنی گرفت و جنایت‌های جنگی آنان را بسیار کم‌تر از آنچه بود ارزیابی کرد. اعلام نام این نویسنده به عنوان برنده جایزه نوبل ادبیات خاطره آن دوره را در ذهن بسیاری زنده کرد. پس از نخستین تبریک‌ها صداهای حاکی از حیرت و ناامیدی برخاست.

جنیفر ایگن، رئیس سازمان قلم آمریکا گفت که به طور معمول کسی درباره تصمیمی که هیأت داوران گرفته اظهار نظر نمی‌کند، اما در این مورد باید استثنائی وجود داشته باشد. او گفت: «ما با این تصمیم مخالفیم که نویسنده‌ای که با سرسختی جنایات جنگی مستند شده را زیر سؤال می‌برد حق دارد به خاطر "وسعت قلمرو زبانی و جوشش ایده‌های خود" جایزه دریافت کند. در زمانه‌ای که ملی‌گرایی، شیوه رهبری مستبدانه و شیوع گسترده اطلاعات غلط از رونق برخوردار هستند، شایسته ادبیات چیز بهتری است.»

روزنامه "واشنگتن پست" به اهدای جایزه نوبل به هاندکه انتقاد کرد و نوشت: «پیروزی هاندکه باعث جر و بحث می‌شود. آکادمی سوئد که مصمم بود رسوایی اخیر را پشت سر بگذارد، احتمالا وارد رسوایی جدیدی می‌شود.»

اشاره "واشنگتن پست" به رسوایی بزرگ در آکادمی نوبل سوئد در سال گذشته است که به خاطر آن جایزه نوبل ادبیات به کسی تعلق نگرفت و به همین دلیل استثنائا جایزه سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ امسال به شکل هم‌زمان اعلام شد. در رسوایی یادشده موضوع بر سر ژان کلود آرنو، کارگردان و همسر کاتارینا فروستنسون یکی از اعضای کمیته داوری جایزه نوبل ادبیات بود. به گزارش رسانه‌های سوئد، آرنو طی سال‌های اخیر ۱۸ زن را که عضو آکادمی یا همسر و دختر اعضای آکادمی سوئد بوده‌اند مورد آزار یا سوءاستفاده جنسی قرار داده است. آکادمی نوبل همچنین خانم فروستنسون را متهم کرد که نام برندگان جایزه نوبل ادبیات را با همسرش در میان می‌گذاشته؛ امری که نافی تکلیف اعضای این آکادمی در "رازداری" محسوب می‌شود.

سخن تلخ درباره اعطای جایزه به هاندکه

همچنین رئیس جمهور کوزوو، هاشم تاچی، گفت که تصمیم آکادمی سوئد دل قربانیان بی‌شمار نسل‌کشی در بوسنی و کوزوو را به درد می‌آورد.

میها مازینی، نویسنده اهل اسلوونی، برای روزنامه "گاردین" تعریف کرد که چگونه در زمستانی به شدت سرد در زمان جنگ یوگسلاوی یک روز تمام در صف ایستاده بوده تا نفت برای گرم کردن خانه‌اش بخرد و شب که "تقریبا یخ زده بوده" جستاری از پتر هاندکه را درباره یوگسلاوی می‌خواند: «نوشته بود که به من حسودیش می‌شود، چون در حالیکه اتریشی‌ها و آلمانی‌ها اسیر مصرف‌زدگی بودند ما یوگسلاوها باید برای همه چیز در صف می‌ایستادیم و می‌جنگیدیم. آه که چقدر ما به طبیعت نزدیک بودیم!»

تلخ‌کامی مازینی را می‌توان در اظهار نظرهای دیگر کسانی که به اعطای جایزه نوبل به هاندکه انتقاد دارند هم مشاهده کرد.

ساشا ستانیشیچ، نویسنده آلمانی که در کودکی با پدر و مادرش از قتل عام ویشه‌گراد، واقع در بوسنی و هرزگوین، جان سالم به در برده، در توییتر نوشت که جایزه نوبل به هاندکه "نشانه‌ای دیگر است دال بر اینکه تاریخ برای ما بی‌تفاوت است. خب نسل‌های دیگر به آن بپردازند. ما فعلا به صفت و قید پاداش می‌دهیم".

و واقعا هم سخنگوی آکادمی سوئد در واکنش به انتقادهایی از این دست گفته است که وظیفه این نهاد نیست که کیفیت ادبی را در برابر افکار سیاسی بسنجد.

اولگا توکارچوک

اما آگاهانه یا ناآگاهانه، آکادمی سوئد با دو گزینش خود برای جایزه نوبل ادبیات واکنش‌های سیاسی شدیدی را برانگیخته است. چون اولگا توکارچوک هم که به عنوان برنده نوبل ادبیات ۲۰۱۸ انتخاب شده نویسنده‌ای است که با موضع‌گیری‌های سیاسی‌اش مخالفان خودش را دارد.

اگرچه توکارچوک در آثار ادبی‌اش از درگیری مستقیم با سیاست روز خودداری می‌کند، اما در جستارهایش به انتقاد شدید از دولت لهستان می‌پردازد که ملی‌گرایی و مذهب کاتولیک را تبلیغ می‌کند، در عین حال که برنامه اقتصادی‌اش متمایل به چپ ارزیابی می‌شود.

مقامات رسمی در لهستان پس از شوک اولیه، به ابراز خوشحالی از اعطای جایزه نوبل به نویسنده منتقدشان پرداختند.

هیأت داوران جایزه نوبل ادبیات می‌تواند هر چقدر بخواهد تکرار کند که معیارش زبان زیبا و شاعرانه و جلوه‌های هنری آثار برگزیدگانش است. این جایزه همواره تاثیری سیاسی داشته و امسال هم که سال ۲۰۱۹ است به وضوح می‌توان این تاثیر را دید