سرخوردگی و خشم، ارمغان باور به شانس

به‌گزارش ایسنا، در اغلب محصولات مورد نیاز، نشان‌های تجاری مختلفی وجود دارد و افراد برای تامین کالای مورد نیاز خود می‌توانند به فروشگاه‌های متعددی مراجعه کنند، در این حالت برخی افراد نیز ترجیح می‌دهند که اگر بناست خرید یا سپرده‌گذاری داشته باشند، به سراغ فروشگاه یا بانکی بروند که امکان شرکت در قرعه‌کشی را نیز برای آنان فراهم کند، با این توجیه که هرچند برنده شدن صرفا یک احتمال است، اما وجود یک احتمال مثبت و یک " شانس" بیشتر بهتر از نبودن آن است.

روند این قرعه‌کشی‌ها به‌گونه‌ای است که افراد با خرید بیشتر می‌توانند شانس برنده شدن خود را افزایش دهند، شرکت‌ها نیز بخشی از سود حاصل از فروش خود به‌عنوان جایزه به خریداران اهدا می‌کنند و از این طریق میزان فروش خود را افزایش می‌دهند، جایزه‌های هنگفت و وسوسه‌انگیز این شرکت‌ها نشان می‌دهد که میزان سود حاصله از این فرآیند تبلیغاتی آن قدر بالا است که پاسخگوی هزینه‌ دعوت از چهره‌ها و افراد معروف، برنامه‌سازی در رسانه ملی، تهیه مبلغ جایزه و تامین سود مورد نظر شرکت‌ها باشد، اما آیا بهتر نیست به جای دادن جایزه‌های هنگفت به عده‌ای معدود، برای جذب مشتری میزان سود و قیمت‌نهایی کالاها را کاهش داد و امکان خرید را برای قشربیشتری از جامعه فراهم کرد؟

در چنین وضعیتی افراد به شانس و بخت خود اعتماد می‌کنند و براساس همین اعتماد به شانس، انتخاب‌هایی در زندگی انجام می‌دهند که بر وضع اقتصادی جامعه موثر است، در عین حال، مشاهده قرعه‌کشی‌های متعددی که در نقاط مختلف شهر برگزار می‌شود و در موارد بسیاری تحت پخش زنده رسانه‌ی ملی نیز قرار می‌گیرد، بر جو روانی جامعه و ذهنیت افراد بی تاثیر نبوده و علاوه بر اثرات اقتصادی، بر فرهنگ جامعه نیز تاثیرگذار است.

ابوالفضل که دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد است درخصوص ملاک خود در انتخاب محصولات مورد نیاز، گفت: از کودکی شاهد تب حاصل از اینگونه قرعه‌کشی‌ها که می‌تواند زندگی افراد را دگرگون کند بوده‌ام و بین دو محصول که فقط یکی شانس قرعه‌کشی دارد، محصولی را انتخاب می‌کنم که شانس شرکت در قرعه‌کشی را داشته باشد، هر چند تا کنون شانس نداشته‌ام و وقتی در قرعه‌کشی‌ها برنده نمی‌شوم، دچار حس بی‌اعتمادی و سرخوردگی می‌شوم.

محسن که فارغ‌التحصیل مقطع کارشناسی است اعتقاد دارد که نباید برای خرید، وجود امتیاز قرعه‌کشی را ملاک قرار داد و در این باره گفت: منتقد گسترش فرهنگ توجه به بخت و اقبال در جامعه هستم چرا که آن را منشا مشکلات بعدی در جامعه می‌دانم و در انتخاب دو محصول دارای قرعه‌کشی، صرفا به کیفیت و قیمت آن توجه می‌کنم و شرکت در قرعه‌کشی برایم اهمیتی ندارد.

مهران که فارغ‌التحصیل مقطع کارشناسی است، با بیان اینکه چندان توجهی به این قرعه‌کشی‌ها ندارد، بیان کرد: توازن بهره‌مندی میان برگزارکنندگان و شرکت‌کنندگان در این قرعه کشی‌ها از یک‌سو و روشن نبودن وضعیت قرعه کشی‌های این برنامه‌های تبلیغاتی از سوی دیگر، میل افراد را برای شرکت در این قرعه‌کشی‌ها کم‌تر می‌کند، ولی بازهم عده‌ای با توجه به مشکلات شخصی و مالی و همچنین به رخ کشیدن مزایای برندگان به شرکت در این قرعه‌کشی‌ها ترغیب می‌شوند، البته نمی‌توان شانس یا اقبال یا عنایات خاص برای برخی از انسان‌ها در موقعیت‌های مختلف را به شکل کلی انکار کرد ولی قطعا شانس امری نسبی است و ممکن است در یک مساله توفیق یا اقبال همراه انسان باشد و در امر دیگر این توفیق از آن فرد دیگری بشود.

هیچ چیز تصادفی نیست

اما آیا اعتماد به شانس امر درستی است و به‌عبارت دیگر، اصلا شانس وجود دارد؟ علامه شهید مرتضی مطهری در کتاب "انسان و سرنوشت" می‌نویسد: "هیچ چیز در عالم از روی تصادف و اتفاق رخ نمی‌دهد، همه چیز در نظامی متقن، متکی بر سلسله علل خویش است، اما در نگاه عموم مردم که بسیاری از علل و عوامل پنهان است و تنها به فعالیت ظاهری شخص توجه می‌شود، از سودهای کلان او تعبیر به خوش شانسی می‌کنند، پس شانس به معنای تصادف، در سنت پیامبر(ص) و مکتب اسلام جایگاه ندارد و درست نمی‌باشد، چرا که با اصل علیت منافات دارد، چون اصل علیت، اصلی عمومی و نظام اسباب و مسببات بر جهان و جمیع وقایع و حوادث جهان حکم‌فرماست و هر حادثی ضرورت و قطعیت وجود خود را و هم‌چنین شکل و خصوصیت زمانی و مکانی و سایر خصوصیات وجودی خود را از علل متقدمه‌ی خود کسب کرده است و یک پیوند ناگسستنی میان گذشته و حال و استقبال میان هر موجودی و علل متقدمه او هست، اما باید دیدگاه ما نسبت به علت‌ها گسترش یابد و علاوه‌بر علت‌های مادی و ظاهری به علت‌های روحی و معنوی نیز توجه کنیم و حتی تاثیر نسل‌های گذشته در نسل آینده را نادیده نگیریم."

خداوند در آیه ۹۷ سوره نساء قاعده‌ای کلی در این گونه موارد ارائه می‌دهد و می‌فرماید: «ما اصابک من سیئه فمن نفسک؛ آنچه از بدی‌ها به تو می‌رسد، دستاورد عمل خودت است» بنابراین، در تحقق رخدادها می‌بایست نخست به اصل علیت توجه داشت و دوم این که علل وقوعی امور می‌تواند ظاهری و باطنی و مادی و معنوی باشد، چه بسا بسیاری از حوادث و رخدادهایی که گرفتار آن هستیم به سبب دستاوردهایی است که خودمان داشته‌ایم و آثار آن، گاه دیرتر از آنچه توقع داریم ظاهر می‌شود و گمان می‌کنیم که بی‌علت، شانسی و تصادفی بوده در حالی‌که چنین نبوده است.

مرجان انصاری، جامعه‌شناس و پژوهشگر علوم اجتماعی بیان کرد: ارائه جایزه از طریق قرعه‌کشی همیشه یکی از صدها روش جذب مشتری بوده است و از نظر دانش مدیریت فروش مشکلی ندارد، اما از نظر اجتماعی، تاثیری که بر ذائقه‌ی مالی و اقتصادی جامعه دارد باید مورد بررسی قرار گیرد، زیاده‌روی در ارائه این تکنیک و استفاده از قرعه‌کشی‌های متعدد، موجب حرکت جامعه به سوی تنبلی و خوش‌باوری بی‌مورد و ساده‌لوحانه برود.

رسانه نباید بر محور تبلیغات باشد

او ادامه داد: هر شرکت و هر فروشنده‌ای در دایره محدودی توانایی تبلیغ و جذب مشتری دارد و فقط بخش محدودی از درآمد خود را می‌تواند به تبلیغات اختصاص دهد، اما نگرانی هنگامی به وجود می‌آید که رسانه به عنوان یک ابزار قدرتمند اطلاع‌رسانی جمعی با پشتوانه‌ی مالی عظیم و با استفاده از چهره‌های معروف ورزشی، هنری و... وارد عرصه گسترده تبلیغات شود، اینکه رسانه برنامه‌ای بسازد که محور اصلی آن بر مبنای تبلیغات یا قرعه‌کشی شرکت‌ها و فروشندگان و متمرکز بر قرعه‌کشی و یک شبه ثروتمند شدن باشد، مشکل‌ساز است، مانند وضعی که اکنون در اغلب رسانه‌ها دیده می‌شود.

مشکلات اقتصادی، از علل تمایل به شرکت در قرعه‌کشی

این پژوهشگر اجتماعی درخصوص علل اقبال مردم به قرعه‌کشی‌ها عنوان کرد: تمایل به خیال‌پردازی و اعتقاد به شانس و اقبال از ویژگی‌های دیرینه بشر است، چه زمانی‌که در آسمان‌ها به‌دنبال ستاره بخت خویش بوده و چه زمانی که در زمین در روز خاصی از خانه بیرون نمی‌رود تا از نحسی آن روز در امان باشد، اما در مورد جامعه‌ی امروز باید گفت که مشکلات اقتصادی جدی در جامعه کنونی وجود دارد و فاصله طبقاتی شدیدی دیده می‌شود، طبقه مرفه جامعه دغدغه‌ای در این زمینه ندارند و همواره مورد توجه و حسرت سایر افراد قرار می‌گیرند، طبیعی است که طبقه متوسط و محروم‌تر جامعه تمایل فراوانی به پر کردن این فاصله طبقاتی داشته باشند.

او ادامه داد: در چنین وضعی، رسانه‌ها با زیرکی تمام، برنامه‌سازی‌هایی معطوف با این نیازجمعی انسان‌ها انجام داده‌اند و با برگزاری قرعه‌کشی‌های متنوع و متعددبه طبقه‌ی کم‌برخوردار جامعه، وعده به ثروت رسیدن در یک شب را می‌دهند، اما واقعیت این است که این برنامه‌ها و قرعه‌کشی‌ها کمکی به گردش مالی و اقتصادی حقیقی جامعه و رفع بنیادین مشکلات طبقه ضعیف جامعه نمی‌کند.

سرخوردگی و خشم، نتیجه باور به شانس

انصاری پیرامون اثرات نهادینه‌شدن باور به شانس عنوان کرد: ایجاد حس تنبلی، سرخوردگی، امید کاذب، خشم ناشی از حس ناکامی از اثرات نهادینه شدن باور به شانس است که در نتیجه موجب ایجاد حس نفرت جمعی در جامعه نسبت به یکدیگر و عدم تمایل افراد به مشاهده موفقیت سایر افراد است.

این جامعه‌شناس گفت: مفهوم شانس باتفسیر فعلی و معنای عرفی که اغلب مردم از آن استنباط می‌کنند، ریشه در تبلیغات نادرست، جهل و عدم آگاهی مخاطب، مشکلات اقتصادی و عدم فرهنگ‌سازی دارد، در قرآن کریم نیز به اهمیت کوشش و تلاش تاکید بسیار شده، پس بهتر است که به جای توجه به شانس، قرعه‌کشی‌ها و احتمالات این‌چنینی، آگاهی، پشتکار خود را افزایش داده و از فرصت‌ها به‌درستی استفاده کنیم و توجه داشته باشیم که این قرعه‌کشی‌ها برای افزایش منفعت صاحبانشان و نه به قصد سودرسانی به مردم انجام می‌شود.