رمزارزها؛ بازار جدید دارایی

در کشور ما به دلیل وجود تورم همواره یکی از دغدغه­‌های آحاد جامعه، حفظ ارزش پول بوده است. از این­رو در این سال‌ها برخی دارایی­‌ها حکم حافظ ارزش پول و حتی وسیله ­ای برای کسب سود بوده‌اند. البته در سال‌های مختلف دارایی­‌هایی که جهت حفظ پول به کار می ‌رفتند متفاوت بوده‌­اند. شاید تا چندسال دیگر غیرقابل باور باشد که سیم کارت تلفن همراه در سال‌هایی نه تنها وسیله حفظ ارزش بود بلکه سود مناسبی هم از پیش­ خرید این وسیله نصیب صاحبان آن می­‌شد و سبب می­‌شد صف­‌های عظیمی برای ثبت­ نام آن تشکیل شود.

یا در دوره اواسط دهه هشتاد به دلیل وفور درآمدهای نفتی و ثبات نرخ ارز دلار به هیچ عنوان وسیله مناسبی جهت حفظ ارزش پول نبود چرا که افزایش قیمت آن حتی کمتر از سود بانکی سالانه یا کوتاه­ مدت بود؛ اما در دهه نود به ناگاه دلار و ارز اجر و قرب خاصی در بازار دارایی­ ها یافت. برخی اوقات نیز یکی از این بازارهای دارایی مورد هجوم نقدینگی سرگردان در کشور قرار می‌گیرد و جهش ­های اساسی را در دوره ­ای به آن وارد می­‌نماید مانند بازار مسکن که هر چند سال یکبار با افزایش قیمت مواجه می­‌شود و پس از آن به رکود چند ساله می­‌رود.

یکی از جدیدترین مباحثی که وارد ادبیات اقتصادی کشور شده و بسیار در مورد آن در چند وقت اخیر صحبت می‌شود بحث رمزارز است که از عمر پیدایش آن در دنیا نیز زمان زیادی نمی‌گذرد. سوالی که در ذهن بسیاری از افراد مطرح می­‌شود این است که آیا این رمزارزها مانند بیت‌کوین و امثالهم قابلیت تبدیل شدن به یک دارایی را دارند و یا خیر؟ همچنین رمزارزها با دارایی­‌های سنتی حافظ ارزش چه شباهت­‌ها و چه تفاوت­‌هایی دارند.

در رابطه با رمزارزها باید دو نگاه را در موضوع لحاظ نمود یکی کاربرد عمومی این ارزها در دنیای واقعی است و نکته دیگر شرایط بهره­ برداری و استفاده در آن در هر کشوری. یعنی در واقع هم باید به مسائل کلی رمزارزها که در همه جا وجود دارد پرداخته شود و هم به مسائلی که مختص کشورمان است بپردازیم. شاید برای بسیاری از افراد رمزارز مترادف با بیت کوین باشد اما باید در نظر داشت که بیت کوین اولین رمزارز است و امروزه تعداد ارزهای رمزنگاری شده به بیش از ۲۰۰۰ مورد رسیده که البته تعدادی در حدود ۱۰۰ رمزارز مورد مبادله قرار می­ گیرند.

همچنین هر کدام از این رمزارزها ویژگی­‌های مربوط به خود را دارند و بر این اساس مورد مبادله قرار می­‌گیرند. شاید جالب باشد که بدانید در سال ۲۰۱۴ آکسفورد در رابطه با رمزارز از اصطلاح ارز دیجیتالی که برای تولید و انتقال رمز نگاری شده باشد استفاده کرده بود اما اخیرا تعریف خود را به هر نوع سیستم پول الکترونیکی که برای خرید و فروش آنلاین استفاده می‌شود و نیازی به بانک مرکزی نداشته باشد تغییر داده است.

در حقیقت این امر ناشی از این موضوع است که امروزه برنامه­ نویسان بر اساس نیاز جامعه به تولید یک رمز ارز جدید می ­پردازند که ویژگی خاصی در آن برجسته­ تر است. به عبارت دیگر اگر بیت کوین به عنوان نخستین رمزارز با تکیه بر غیرمتمرکز بودن پایه ­گذاری شد امروز هر رمزارز جدید سعی بر آن دارد که به یک نیاز و دغدغه جامعه پاسخ دهد. این پویایی سبب شده تا هر روز یک رمزارز جدید متولد شود. بنابراین می­ توان به بررسی ویژگی رمزارزها به عنوان یک دارایی پرداخت.

نخست آنکه رمزارزها مانند هر دارایی دیگری در جهان دارای قیمت هستند و با پول قابل سنجش هستند و برای خرید و فروش آن باید پول پرداخت شود. این ویژگی درست مانند خرید یک ارز خارجی است. شما ممکن است احساس نمایید که ارزش پول ملی یک کشور در آینده نسبت به واحد پول ملی شما ارزش بیشتری بیابد پس برای خرید آن اقدام می ­نمایید. دومین نکته این است که گروهی از رمزارزها به مانند سهام قیمت آن بر اساس عرضه و تقاضا مشخص می­ شود و قیمت در آن رشد می ­یابد.

این خصیصه سبب می­ شود همانطور که عده­ای به خرید سهام علاقه دارند با خرید بیت کوین به کسب درآمد بپردازند. سومین نکته این است که برخی رمزارزها قابلیت ریسک گریزی و ثبات قیمت را نیز دارند در واقع نوعی از رمز ارزها با نام استیبل‌کوین (Stablecoin) وجود دارد که در حقیقت ارز دیجیتال به قیمت ثابت هستند به عنوان نمونه یکی از مشکلات رمزارزی مانند بیت کوین نوسانات بالای آن بوده است که دایره قیمتی را در محدوده وسیعی قرار می­ داد.

این امر سبب شد ریسک خرید این رمزارز بسیار بالا برود؛ از این رو مدتی بعد رمزارزهایی مانند تتر (Tether) توسط برنامه‌نویسان ارائه شد که قیمت آن ثابت و معادل یک دلار آمریکا قرار گرفت. این مورد در کشوری مانند کشور ما که نوسانات قیمت ارز در آن از یک طرف بالاست و برخی حاضر به خرید رمزارزهای دارای نوسان نیستند کارآمد است.

مسئله بعدی این است که رمزارزها امکان سرمایه­‌گذاری در هر دارایی سودآور را به شما ارائه می ­دهند. در واقع رمز ارزهای مبتنی بر هر دارایی مانند طلا، نفت و ... ایجاد شده ­اند تا شما بتوانید در هر بازاری که بخواهید سرمایه­ گذاری کنید. اگر شما پیش ­بینی افزایش قیمت طلا را در آینده دارید، احتیاج به خرید سکه و طلا نیست. رمزارزهایی وجود دارد که مبتنی بر قیمت مثلا یک گرم طلا است. البته فرآیند عملکرد در این زمینه به آسانی دیگر ارزها نیست. از این­رو هنوز رمزارز مبتنی بر دارایی چندان فراگیر نشده است؛ اما بعید نیست در آینده نه چندان دور رمزارزی با این پشتوانه و به صورت غیرمتمرکزتر به وجود آید.

علاوه بر مسائلی که در بالا مطرح شد رمزارزها در کشور ما می­‌تواند کاربرد مضاعفی داشته باشند. یکی از مسائل و مشکلات پیش­روی کشور بحث مشکلات تحریم و ارتباط بانکی کشور با سایر کشورها است. این مسئله سبب شده تا بانک‌ها در زمینه انتقال پول نتوانند در کشور عملکرد مطلوبی داشته باشند در نتیجه انتقالات ارزی اکثرا از طریق صرافی­‌ها و به صورت حواله انجام می‌شود که این موضوع نیز خارج از خطر نیست. بنابراین رمزارزها می­‌توانند نیاز مالی کشور برای پرداخت‌ها را پوشش دهد.

همچنین کارت‌های بین­‌المللی بانکی مانند ویزا هنوز در کشور ما فعال نیستند و بسیاری از ایرانیان که به کشورهای دیگر سفر می‌کنند تمایل دارند به جای به همراه بردن پول نقد با خود از یک کارت بانکی استفاده کنند که شاید رمزارزها بتوانند در مواردی جایگزین این کارت‌ها شوند. در کنار آن بسیاری از شرکت‌ها برای همکاری با ایران و تبادلات مالی با آن دچار مشکلاتی هستند که به دلیل ترس از تحریم ­ها و جرایم آمریکا عطای تجارت با ایران را به لقایش می­ بخشند ولی رمزارزها قابلیت مخفی شدن شرکت ها را از دید تحریم­ کنندگان فراهم می‌کند.

مورد بعدی این است که قاچاق و مالیات‌گریزی دو مشکل اصلی اقتصاد ایران بوده و هست و باوجود تمام مسائل همچنان در کشور ما تقاضا برای انجام مبادلات بدون داشتن اثر و ردی از خود بالاست.

البته در کنار تمام مسائل یاد‌شده این نکته را در نظر داشت که ورود به این بازارها خالی از خطر نیست. بسیاری از رمزارزهای ناموفق در بازار وجود دارد که در ابتدا رشد خیره‌کننده‌­ای را داشته ولی حالا خبری از آنان نیست. همچنین دستکاری قیمتی نیز در رمزارزها به وفور دیده می­‌شود. مثلا گروه‌هایی وجود دارد که با افزایش تقاضا برای یک رمزارز باعث رشد فوق‌­العاده آن در مدت کوتاهی می­‌شوند و افراد را ترغیب به خرید می‌کنند که پس از رشد قیمت آن به یکباره با فروش ارزهای خود و خروج از بازار زیان بالایی را متوجه افراد تازه وارد می‌کنند.

باید در نظر داشت خواه ناخواه رمزارزها در کشور ما مورد تقاضا قرار می‌­گیرند و با توجه به جمعیت بالای جوانان در کشور ممکن است اشتیاق به استفاده از این رمزارزها بیشتر نیز شود و به عنوان یک بازار دارایی جدید در کشور به مرحله اجرا درآید. اگرچه هنوز بانک مرکزی تبادلات رمزارز را به رسمیت نشناخته و خطرات آن را بر عهده مبادله کنندگان گذاشته اما به نظر می­‌رسد خواه ناخواه در آینده نزدیک رمزارزها در اقتصاد کشور نفوذ کنند؛ بنابراین باید قوانین آن پیش از همگانی شدن استفاده در آن در کشور تدوین شود.

*کارشناس اقتصادی

منبع:‌ پژوهشکده پولی و بانکی