حفظ‌ یوز یک‌دستورالعمل ندارد

به گزارش اعتماد، مدافعان تکثیر در اسارت معتقدند روند ۲۰ ساله حفاظت برای متوقف کردن روند انقراض یوز در ایران موفقیت‌آمیز نبوده و هیچ آینده روشنی برای ادامه این روند نیست، بنابراین باید راهکار تکمیلی در کنار حفاظت زیستگاه را ادامه دهیم و یوزهایی که شانس زادآوری ندارند را گرفته و از آنها برای تکثیر بهره بگیریم.

موضوع یوز و تصمیم‌گیری در خصوص این گونه، از جمله حساس‌ترین تصمیم‌هایی است که یک مدیر می‌تواند در ایران بگیرد. کارشناسان و انجمن‌ها دیدگاه‌های مختلفی دارند و هر کدام از زاویه نگاه‌شان به حفاظت از یوزها نگاه می‌کنند و بر مبنای آن برنامه می‌دهند. در ۲۰ سال گذشته حفاظت از زیستگاه اهمیت داشت و تلاش می‌شد زیستگاه‌ها به فضایی امن برای زندگی و تردد یوزها تبدیل شوند؛

با این حال به واسطه دلایلی که به گفته رییس وقت پروژه یوز چندان مشخص نبود، حضور این گونه در زیستگاه‌های جنوبی کمرنگ و کمرنگ‌تر شد؛ تا جایی که مدیرعامل انجمن یوز چهار سال پیش در کنفرانس خبری که به مناسبت روز ملی یوز در دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد، عنوان کرد: در سال ۹۲ مجموعا از ۲۰ یوز تصویربرداری کردیم که ۷ یوز ماده یعنی ۳۵ درصد جمعیت در میان آنها بود، در فاز دوم یعنی طی سال ۹۳ و ۹۴ از ۲۳ یوز تصویربرداری شد که در آن میان تنها ۴ یوز ماده داشتیم اما با تلف شدن ۲ یوز ماده الان در کل کشور فقط ۲ یوزپلنگ ماده شناسایی شده و یوزپلنگ یک قدم تا انقراض فاصله دارد.

به گفته او از سال ۹۳ تا الان تنها در زیستگاه‌های شمالی از یوز ماده تصویربرداری شده و در زیستگاه‌های جنوبی در استان یزد که در فاز اول حداقل ۲ ماده ثبت شده بود هیچ تصویر یا گزارش تاییدشده‌ای از حضور یوزهای ماده یا زادآوری یوزها نداشته‌ایم. اسلامی همچنین با اشاره به تلف شدن ۷ یوز ایرانی در جاده سمنان - مشهد اظهار نگرانی کرد که از این تعداد ۵ یوزپلنگ ماده بوده‌اند و اگر اتفاقی نیفتد یوز ایرانی طی سال‌های پیش رو و تا پایان دهه نود شمسی منقرض خواهد شد.

ایران، امید تکثیر یوز

این نشست خبری سروصدای زیادی به پا کرد و سازمان محیط زیست را بر آن داشت تا مدیر پروژه یوز و مدیرعامل انجمن یوز در نشست دیگری به پرسش‌های خبرنگاران پاسخ دهند، در این نشست عنوان شد امیدها همچنان برای بقای یوزها باقی است و چنین خبری تنها به استناد به گزارش دوربین‌های انجمن یوز بوده است. با این حال همان زمان هم مدیر وقت پروژه اعلام کرد عدد ۵۰ یوز باقیمانده عددی احتمالی است و نمی‌توان به قطعیت در این باره نظر داد. با افزونی حساسیت‌ها، پروژه تصمیم گرفت موضوع فنس‌کشی در یک نقطه داغ به لحاظ تصادفات جاده‌ای در محور شاهرود- عباس‌آباد را در دستور کار قرار دهد.

وزارت راه و شهرسازی رضایت خود را اعلام و بودجه‌ای هم برای این کار اختصاص داد منتها بوروکراسی‌های اداری در وزارتخانه کار را مدام به تاخیر می‌انداخت. در همین زمان براساس گفته‌های مدیران پروژه زیستگاه‌های زادآور به زیستگاه‌های شمالی یعنی میاندشت و توران محدود شده و در زیستگاه‌های جنوبی تنها مشاهده دو یوز نر نشانی از حضور این گونه بود.

در کنار حفاظت از زیستگاه، باروری دلبر و کوشکی دو یوز در اسارت در پردیسان هم همچنان در دستور کار پروژه قرار داشت و دامپزشکان و کارشناسان داخلی و خارجی در این باره اقدام می‌کردند، بارداری دلبر اما موفقیت‌آمیز نبود و این موضوع به آینده موکول شد که با ابهامات زیادی هم این روزها مواجه است.

با اضافه شدن «ایران» توله یوزی که به قصد قاچاق زنده‌گیری شده بود، این امید ایجاد شد که بتوان موضوع تکثیر در اسارت و جفت‌گیری را با این توله یوز انجام داد. با این حال اتفاقات مختلفی که در حوزه محیط زیست و پروژه یوز روی داد، تمام برنامه‌ها را در هاله‌ای از ابهام فرو برد تا اینکه بار دیگر حضور یک کارشناس از آفریقای جنوبی و شرح برنامه‌های انجام‌شده در این کشور در خصوص تکثیر در اسارت یوزها‌، این موضوع را روی میز قرار داد.

تکثیر در ارسارت مکمل حفاظت از زیستگاه

آیا تکثیر در اسارت ضروری است و باید به عنوان پروژه مکمل نگریسته شود یا ما همچنان باید حفاظت از زیستگاه را به عنوان تنها گزینه حفظ یوزها در ایران لحاظ کنیم؟ کارشناسانی مانند رضا گلجانی معتقدند این پروژه تاکنون موفق شده کشتار مستقیم یوز توسط انسان را از لیست تهدیدهای این گونه خارج کند. در واقع بر اساس فعالیت‌های این پروژه مجموعه اقدامات آموزشی، فرهنگی و حساس کردن جامعه به سرنوشت یوز در دو دهه اخیر از مهم‌ترین کارهایی بود که باید انجام می‌شد که شد. اما اگر مطالعات جمعیت‌شناسی یوز بگوید جمعیت و کیفیت زیستگاه کمتر از حداقل جمعیت و زیستگاه پویا هستند تکثیر در اسارت الزام است.

به گفته این کارشناس حیات وحش حدود دو دهه فعالیت پروژه یوز، گروه‌های مختلفی آمدند مدتی کار کردند و عده‌ای چون انتقاد داشتند تمام پروژه را زیر سوال بردند و مدیریت پروژه را برانداختند بدون اینکه راهکاری برای بهبود ارایه دهند. این اتفاق برای آخرین تیم مدیریتی هم کمابیش افتاد. شاید وقت آن باشد که از گذشته درس بگیریم و متوجه شویم که حیات وحش با انتقاد مطلق و تلاش برای کله پا کردن این و آن حفاظت نمی‌شود.

تلاش برای دادن پیشنهاد می‌تواند مثمر ثمر‌تر باشد. حفاظت از حیات وحش یک رقابت سیاسی نیست. حفاظت از حیات وحش یک عشق است. عشق یعنی اینکه برای رسیدن به هدف حفاظت از حیات وحش باید گذشت داشت باید صبور بود و برای رسیدن به هدف ازخود‌گذشتگی کرد. انتقاد مطلق نه تنها سازنده نیست بلکه مخرب هم هست. شاید با بخشی از تصمیمات موافق نباشیم شاید از کسی دلخور باشیم اما وقتی در اهداف کلی همسو هستیم بهتر است با پیشنهادات خود به پیشبرد اهداف کمک کنیم نه اینکه به واسطه چند مخالفت یا دلخوری همه‌چیز را زیر سوال ببریم.

گفته‌های این کارشناس حیات وحش در کنار دیدگاه سایر کارشناسان این حوزه نشان می‌دهد، به همان اندازه که حفاظت از زیستگاه به ویژه در زیستگاه‌های شمالی ضروری است، باید تکثیر در اسارت را هم به عنوان یک گزینه مکمل مدنظر قرار داد و آن را به راحتی از روی میز مذاکره خارج نکرد. در دو دهه اخیر فعالیت‌های زیادی برای حفاظت صورت گرفته اما به گفته مدیر پروژه همچنان ابهامات زیادی درباره زندگی یوزها وجود دارد و وضعیت یوز بهبود نیافته است. در چنین شرایطی است که صرف هزینه و کمک کردن از کارشناسان موافق این دیدگاه می‌تواند گزینه‌های بیشتری برای حفظ یوز در طبیعت ایران ارایه دهد.

نکته

هرسال ۹شهریور فرصتی است برای تاملی بیشتر در حیات یگ گونه نیازمند حساسیت و مراقبت بیشتر که اگر دیر بجنبیم به سرنوشت ببر مازندران و شیر ایرانی دچار می‌شود. امسال دومین سال روز ملی یوزپلنگ ایرانی است و فعالان حفاظت از یوزپلنگ که سال‌ها عمر خود را برای کمک به حیات این‌گونه در معرض انقراض گذاشته‌اند در حبس هستند. اینک علاوه بر نگاهی به ایده تکثیر در اسارت برای کمک به نجات یوزها باید یادی کنیم از آنها که برای حفاظت از یوز زحمت بسیار کشیدند ولی امروز گرفتارند.