چرا باندهای هدایتگر کودکان خیابانی شناسایی نمی‌شوند؟

به گزارش اعتماد، براساس اعلام مرکز اطلاع‌رسانی پلیس متروی پایتخت، بعد از رصدهای تخصصی و اطلاعاتی در مورد سارقان متروی تهران، این مجموعه به ۳ دختر بچه ۸، ۱۲ و ۱۴ ساله برمی‌خورند که به بهانه فروش اجناس خود سراغ مسافران مرد می‌رفتند و بعد از دوره کردن او در فرصتی مناسب گوشی یا سایر اجناس با ارزش او را می‌دزدیدند.

بر اساس این گزارش، مادران این سه دختر بچه نیز از دستفروشان مترو بودند اعلام کرده که این سه کودک، تحت نظر فردی ۲۳ ساله کار می‌کردند و آموزش دیده بودند و بیشتر سراغ اتباع خارجی ساکن تهران می‌رفتند و از آنها دزدی می‌کردند، چرا که این افراد به خاطر اقامت‌های غیرقانونی خود اکثرا نمی‌توانند شکایتی به عنوان مال‌باخته کنند. بر اساس این گزارش، این تنها باند شناسایی شده کودکان نیستند که به خاطر دزدی و تکدی‌گری شناسایی و تحویل مراجع قضایی شده‌اند، بلکه همواره پلیس با رصدهای اطلاعاتی مستمر در حال شناسایی این کودکان که به جای تکدی‌گری (که جرم تقلی می‌شود)، به شیوه‌های مختلف و در قالب باندهای سازمان یافته، اقدام به دزدی و سایر اقدامات مجرمانه می‌کنند، است.

اما به نظر می‌رسد این اقدامات پلیس تاکنون نتوانسته چندان اثری روی جمع‌آوری کودکانی که با سوءاستفاده برخی از افراد سودجو، دزدی یا اقدامات مجرمانه دیگری را انجام می‌دهند، داشته باشد، چرا که این کودکان بعد از معرفی به مراجع قضایی بعد از یکی، دو هفته آزاد می‌شوند تا دوباره راهی خیابان‌ها، مترو‌ و... شوند و مجددا دزدی و کارهای خلاف قانون خود را از سر بگیرند.

پرونده‌ای قطور و همچنان باز

موضوع جمع‌آوری و ساماندهی کودکان خیابانی اما به دیروز و امروز بر‌نمی‌گردد، سال‌هاست که نهادهای متولی در این راستا طرح‌ها داده‌اند و سخنان تند و تیزی مطرح کرده‌اند و حتی از آن هم فراتر، یکدیگر را متهم به اهمال‌کاری کرده‌‌اند.

محسن سرخو، عضو شورای اسلامی شهر تهران در دوره گذشته در یکی از جلسات شورای شهر در سال ۹۴ با اشاره به افزایش بیش از حد کودکان کار و متکدی در سطح شهر گفت: در پایتخت جمهوری اسلامی ایران به عنوان ام‌القرای اسلامی، صحنه‌های زشتی از ناهنجاری‌‌های اجتماعی را شاهد هستیم. او با بیان اینکه بیشتر این ناهنجاری‌ها توسط اتباع بیگانه ایجاد می‌شود، گفت: در تقاطع‌‌ها و چهارراه‌ها اتباع خارجی در حالی که نوزادانی به همراه دارند، تکدی‌گری می‌کنند.سرخو از دو نهاد نیروهای نظامی و انتظامی و وزارت کشور به عنوان متولیان ساماندهی این موضوع یاد کرده و گفت: نیروهای نظامی و انتظامی و وزارت کشور باید نسبت به جمع‌آوری این افراد و رفع این معضل احساس مسوولیت کنند.

در شورای شهر کنونی نیز بارها این موضوع یعنی توجه به ساماندهی کودکان کار از سوی اعضای شورا مطرح شده بود. مجید فراهانی، رییس کمیته بودجه و نظارت مالی شورای شهر تهران یکی از همین اعضا بود که در سال گذشته و در تذکری با تاکید بر لزوم توجه به حقوق کودکان کار و افراد به کار گرفته شده توسط پیمانکاران بازیافت شهرداری تهران گفت: بازیافت زباله و منابع سرشار اقتصادی ناشی از این طلای کثیف سبب شده است تا شاهد شکل‌گیری مافیای منفعت‌گرای کثیفی باشیم که نه تنها محیط زیست شهر را قربانی منافع مادی خود می‌کند بلکه با بهره‌کشی و استثمار کودکان کار، اتباع بیگانه و آسیب دیدگان اجتماعی را به عنوان زباله‌گرد به خدمت می‌گیرد تا از جمع‌آوری و بازیافت زباله‌ها کیسه منافع خود را پرتر کند.

او فقر را دلیل اصلی به وجود آمدن پدیده کودکان کار عنوان کرده و گفت: این شرایط زندگی و کار که ناشی از فقر شدید است متاسفانه با رشوه‌خواری و باج‌گیری برخی کارکنان و ماموران فاسد شهرداری تهران تشدید می‌شود و کودک کار ۹ ساله‌ای ۲۰ ساعت زباله جمع‌آوری می‌کند تا آخر ماه حداقل درآمد را داشته باشد و گاهی ناچار می‌شود نیمی از درآمد اندکش را به ماموران فاسد شهرداری باج بدهد.

به گفته فراهانی، فقدان نظارت دقیق و واگذاری مجوز جمع‌آوری زباله به پیمانکارانی که کودکان محروم را به‌کار می‌گیرند، سبب شده تا شاهد پرسه ۱۴ هزار زباله‌گرد در تهران باشیم که متاسفانه از این تعداد ۴۷۰۰ نفر یعنی یک سوم این رقم کودک هستند. او همان زمان تاکید کرد: ما به عنوان نمایندگان مردم تهران تا کارگزاران و مدیران باید نسبت به کیفیت و شرایط زندگی یکایک شهروندان این شهر مسوولانه برخورد کنیم و در مسیر بهبود کیفیت زندگی در همه محلات شهر و برای همه شهروندان اقدامات لازم را پیگیری کنیم.

رییس کمیته بودجه و نظارت مالی شورای شهر تهران اما خرداد امسال و بعد از اینکه اقدام موثری از سوی شهرداری ندید دوباره با تکرار تذکرات سال گذشته خطاب به شهرداری گفت: در اجرای بند ۳ ماده ۸۰ قانون شوراهای اسلامی کشور، برای دومین بار درباره «لزوم توجه به حقوق کودکان کار و ایفای مسوولیت اجتماعی شهرداری در برابر این بخش از شهروندان» به شهرداری تهران تذکر می‌دهم.

آغاز یک طرح شکست ‌خورده

همان‌طور که گفته شد طرح جمع‌آوری و ساماندهی کودکان کار و متکدیان در سال‌های گذشته، به شکل‌های مختلف بارها اجرایی شده بود اما به نیمه راه نرسیده با واکنش‌های تندی از سوی فعالان اجتماعی روبه‌رو شده و نیمه کاره رها شده بود. تاریخ آخرین باری که این طرح، به اجرا درآمد به سال ۹۶ بر می‌گشت؛ یعنی همزمان با فعالیت مدیریت جدید شهر تهران. طرحی با همکاری شهرداری تهران، فرمانداری و سازمان بهزیستی آغاز شده بود، اما شاید همه این طرح‌ها یک نقطه مشترک داشت؛ اینکه نهادهای مختلف هر کدام تلاش می‌کردند نابسامانی‌ها و مشکلاتی که باعث شکست این طرح شده بود را به گردن یکدیگر بیندازند!

فرماندار: ساماندهی می‌کنیم

اما شاید اصلی‌ترین سوال بی‌پاسخ در مورد کودکان خیابانی و کار این باشد که چرا نهادهای بالادستی مانند شورای تامین استان تهران به مساله ورود پیدا نمی‌کند و یک سازمان یا نهاد را به عنوان متولی معرفی نمی‌کند تا بتواند سر و سامانی به کارها و اقدامات موازی سازمان‌های مسوول بدهد و مانع از فرار آنها از پاسخگویی شود؟!

عیسی فرهادی، فرماندار تهران در این باره با طرح این ادعا که هم‌اینک هم متولی موضوع مشخص است و هم سازمان‌ها به خوبی کارهای خود را در مورد ساماندهی کودکان خیابانی انجام می‌دهند، گفت: فکر می‌کنم سخنان من در گفت‌وگوی اخیر به درستی منعکس نشده است. بر اساس قانون، مسوول رسیدگی و ساماندهی کودکان کار بهزیستی است. نیروی انتظامی هم در این میان فقط مسوول شناسایی و برخورد با باندها و مافیاهایی است که از کودکان برای کار یا تکدی‌گری یا اقدامات مجرمانه سوءاستفاده می‌کنند.

او در پاسخ به این سوال که اگر بهزیستی مسوول مشخص این ساماندهی است، چرا به بهانه نداشتن بودجه و امکانات هنوز نتوانسته اقدام موثری در این زمینه انجام دهد؟ گفت: اصلا چنین چیزی صحت ندارد. بهزیستی هم بودجه کافی دارد و هم به خوبی پیگیر اجرای این طرح است و تاکنون نیز اقدامات موثری را انجام داده است، ضمن آنکه به خوبی پاسخگوی اقداماتش هم هست. نیروی انتظامی هم همین‌‌طور است. درحقیقت ما روی عملکرد تمامی آنها نظارت داریم و به جرات می‌توانم اعلام کنم که اگر با همین دست فرمان به حرکتی که آغاز کرده‌ایم، ادامه دهیم به زودی ساماندهی- و نه جمع‌آوری- کودکان خیابانی به نقاط خوبی خواهد رسید و مردم می‌توانند آثار آن را در سطح شهر ببینند.

اما دیدگاه مسعود رضایی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی با فرماندار تهران تفاوتی اساسی دارد. او با اشاره به اینکه تاکنون بارها در این مورد جلسات و بحث‌ها و تذکرهای مختلفی را در کمیسیون و محافل مختلف داشته‌اند، گفت: حتی چندی قبل نمایندگان بیش از ۳۵ نهاد و سازمان متولی ساماندهی کودکان خیابانی به کمیسیون اجتماعی مجلس دعوت شدند، اما نتیجه خاصی عایدمان نشد، یعنی هر کدام به نوعی مدعی بودند که وظیفه‌ای که برعهده‌شان گذاشته شده را به خوبی انجام می‌دهند. ولی واقعیت این است که برخلاف نظر آنها، به خاطر نبود یک متولی خاص، نه معلوم است که اقدامات این نهادها تا چه حد موثر بوده و نه اینکه کسی پاسخگوست!

به اعتقاد رضایی هم متولی اصلی ساماندهی کودکان خیابانی، بهزیستی است اما در عین حال معتقد است: بر اساس قانون همه قبول دارند که متولی اصلی بهزیستی است ولی در عمل این سازمان به بهانه نداشتن بودجه و امکانات همیشه از زیر بار مسوولیت سنگینی که برعهده‌اش گذاشته شده، به نوعی شانه خالی می‌کند و لیز می‌خورد! نیروی انتظامی هم می‌گوید به من ارتباطی ندارد.

از سویی به نظر می‌رسد اقدامات در این حوزه نیازمند پشتوانه و حمایت قضایی هم باشد، پس بدیهی است که در چنین شرایطی نباید انتظار معجزه در این حوزه را داشت! به گفته او از آنجایی که ریشه تمامی مشکلات یاد شده در مسائل اقتصادی است تا وقتی که این چالش‌ها حل نشود، نمی‌توان به ساماندهی کودکان خیابانی امیدوار بود. رضایی در توضیح این استدلال خود می‌گوید: حتی سازمان‌ها و ارگان‌های متولی هم تا وقتی که بودجه کافی نداشته باشند، نمی‌توانند وظایف خود را به درستی انجام دهند، پس به نظرم قبل از هر چیز باید فکری برای بودجه این نهادها و سازمان‌ها کرد تا دیگر بهانه‌ای نداشته باشند!

تشکیل یک ستاد

حسن خلیل‌آبادی، عضو کمیسیون اجتماعی و فرهنگی شورای شهر اما روایت دیگری از رویکرد سازمان‌های متولی به موضوع کودکان خیابانی دارد. او ابتدا با تاکید بر اینکه شهرداری وظیفه‌ای قانونی در مورد ساماندهی کودکان خیابانی ندارد، گفت: اگر شهرداری و شورای شهر به این مساله ورود پیدا کرده‌اند فقط به خاطر عمل به مسوولیت‌های اجتماعی است که احساس می‌کنند.

او همچنین از تلاش شهرداری برای تدوین لایحه‌ای در همین زمینه خبر داده و می‌گوید: از آنجایی که انتقادها و فشارهای زیادی روی شهرداری در مورد عملکردش در این حوزه بود، چندی قبل شهرداری از سوی شورای شهر ملزم شد تا لایحه‌ای را در مورد برنامه‌هایش در حوزه جمع‌آوری و ساماندهی کودکان خیابانی ارایه دهد که تا جایی که می‌دانم در حال تدوین آن است.

خلیل‌آبادی در عین حال اما معتقد است که متولی اصلی در این حوزه اول بهزیستی و بعد نیروی انتظامی است و شهرداری تنها می‌تواند در حد تسهیلگر و نهادی حامی انجام وظیفه کند. آن‌هم در حد اقداماتی مانند تامین فضاهایی برای دستگاه‌های متولی یا تامین ابزارها و امکانات لازم.

این عضو کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر اشاره‌ای هم به راهکار ساماندهی سازمان‌های متولی در این امر می‌کند و می‌گوید: از لحاظ قانونی بهزیستی، شهرداری تهران، پلیس و دادگستری متولیان اصلی بحث ساماندهی کودکان خیابانی هستند. شاید بهترین گزینه در این مسیر آن باشد که ستادی با عضویت این سازمان‌ها تشکیل شود تا با جدیتی بیشتر موضوع مهم کودکان خیابانی را آسیب‌شناسی و پیگیری کند و بالاخره آنکه به اعتقاد این عضو شورای شهر تا زمانی که نهادهای متولی به صورتی یکدست و متمرکز دست به دست هم ندهند و دلسوزانه در راه ساماندهی کودکان خیابانی قدم برندارند، باید همچنان منتظر پاسکاری‌ نهادهای مختلف و بهانه‌تراشی‌های آنها باشیم. به بیان دیگر و به اعتقاد او، ساماندهی کودکان خیابانی در چنین شرایطی ساده‌انگارانه است!