ناهماهنگی در اجرای فعالیت‌های توسعه‌ای از بزرگترین چالش‌های حفاظت از طبیعت

به گزارش روابط عمومی سازمان محیط زیست، حمید ظهرابی در برنامه زنده «ایران و آفتاب» که با موضوع ثبت جهانی جنگل های هیرکانی پخش شد، گفت: کار حفاظت و نظارت بر روند حفاظت از عرصه وسیع طبیعت و محیط زیست کشور، کار پیچیده‌ای است. از حدود ۳۰۸ هزار هکتار از وسعت تقریبی دو میلیون هکتاری جنگل‌های هیرکانی در ایران، در یونسکو به ثبت جهانی رسید، تقریبا ۹۰ درصد از محدوده ثبت شده در یونسکو، همچون پارک ملی گلستان و منطقه حفاظت شده لیسار تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست است.

ظهرابی یادآور شد: اتفاق بزرگ ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی، حاصل تلاش سه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری و حفاظت محیط زیست، سازمان‌های مردم نهاد همچون انجمن جنگل‌بانی، هنرمندان و یک تشکل محیط زیستی بین المللی است.

معاون سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به ارزش فوق‌العاده جنگل‌های هیرکانی به لحاظ تنوع زیستی و خدمات اکوسیستمی این جنگل‌ها برای مدیریت منابع آب، جلوگیری از وقوع سیلاب‌ها، پیشگیری از فرسایش خاک و بهره‌برداری از فرآورده‌های جنگلی، افزود: برنامه‌ریزی در هر کاری متناسب با ارزش آن است و به تبع، با توجه به اهمیت بالای جنگل‌های هیرکانی، حفاظت صحیح از این اکوسیستم ارزشمند که می‌تواند برای بخش قابل توجهی از کشور محرک توسعه پایدار باشد.

وی ادامه داد: البته این امر، نیاز به برنامه‌ریزی ویژه و تمرکز بر فعالیت‌هایی همچون طبیعت گردی و گردشگری پایدار دارد. طبیعت‌گردی و استفاده تفرجی از عرصه‌های جنگلی به شرط برخورداری از برنامه درست و بهره‌مندی از شیوه‌های گردشگری پایدار هیچ تناقضی با حفاظت از محیط زیست و جنگل‌ها ندارد.

ناهماهنگی در اجرای فعالیت‌های توسعه‌ای از بزرگترین چالش‌های حفاظت از طبیعت

این مقام مسئول تاکید کرد: به رغم همه تلاش‌هایی که برای حفاظت از عرصه‌های طبیعی همچون جنگل‌های هیرکانی صورت می‌گیرد، یکی از بزرگترین چالش‌های حفاظت از این عرصه‌ها، ناهماهنگی بین بخش‌های مختلف کشور در اجرای فعالیت‌های توسعه‌ای است. به طور نمونه، برای توسعه شهرهای شمالی کشور، اقدام به جاده‌سازی و تسهیل گردشگری در این مناطق کردیم ولی از سوی دیگر نتوانستیم برای افزایش پسماند در این شهرها که حاصل از افزایش حضور گردشگران بود، اقدام موثری نداشتیم.

وی خاطرنشان کرد: متولی اصلی حفاظت از عرصه‌های جنگلی، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری است اما بخشی از جنگل‌های کشور که از ارزش تنوع زیستی بسیار بالایی برخوردار است ذیل مناطق چهارگانه و به عنوان پارک ملی، اثر طبیعی _ملی، منطقه حفاظت شده یا پناهگاه حیات وحش، تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار می‌گیرد.

معاون سازمان حفاظت محیط زیست گفت: سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی حفاظت از مناطق چهارگانه و سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری به عنوان متولی اصلی حفاظت و بهره‌برداری پایدار از اکوسیستم‌های جنگلی باید برای حفاظت صحیح از عرصه‌ها، برنامه مشخص داشته باشیم. شیوه‌های مدیریتی گذشته همچون تامین منابع مورد نیاز برای حفاظت از جنگل‌ها از طریق بهره‌برداری از جنگل و برداشت چوب که اکنون متوقف شده است، آسیب‌های بسیاری را به جنگل‌های کشور وارد کرد.

وی همچنین از همکاری مشترک سازمان‌های حفاظت محیط زیست و جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری برای تدوین راهکارهای بهره‌برداری خردمندانه از جنگل‌ها خبر داد و اظهار کرد: در جستجوی راهکارهایی هستیم که کمترین آسیب و فشار را به طبیعت و جنگل‌ها وارد کند و یکی از بهترین راهکارها، توسعه طبیعت‌گردی است.

این مقام مسئول، ارائه آموزش‌های لازم به گردشگران، ایجاد زیرساخت‌های مناسب و نظارت دقیق را از جمله مهم‌ترین پیش نیازهای توسعه طبیعت‌گردی در کشور برشمرد.

خلاء نظارت دقیق از جمله دلایل تغییر کاربری اراضی جنگلی

ظهرابی درباره تغییر کاربری اراضی جنگلی در کشور نیز گفت: عمده تغییر کاربری‌ها در سنوات گذشته شکل گرفته است و البته نبود اطلاعات کافی و خلاء نظارت دقیق نیز در این امر بی‌تاثیر نبوده است. هنوز هم اطلاعات دقیقی از مستثنیات (اراضی متعلق به مردم) موجود در مناطق جنگلی وجود ندارد. در بعد نظارتی نیز تجهیزات و منابع انسانی و فنی و مالی مورد نیاز در اختیار سازمان‌های جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری و حفاظت محیط زیست قرار ندارد و کمبودهای بسیاری در این زمینه وجود دارد.

معاون سازمان حفاظت محیط زیست با تاکید بر این موضوع که تغییر کاربری اراضی جنگلی، زمین‌خواری، کوه‌خواری و جنگل‌خواری در کشور امری انکارناپذیر است، تصریح کرد: با توجه به کمبود نیرو و امکانات برای حفاظت از عرصه‌های طبیعی و جنگلی، حفاظت از این عرصه‌ها نیازمند مشارکت عموم مردم است.

ظهرابی با یادآوری این موضوع که اکنون سازمان حفاظت محیط زیست برای حفاظت از مناطق چهارگانه تحت مدیریت خود در کشور که حدود ۱۷ میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار از عرصه سرزمینی ایران را شامل می‌شود، فقط ۳۲۰۰ محیط‌بان دارد، گفت: البته با تلاش بسیار و همراهی‌های صورت گرفته، مقرر شده است که سازمان حفاظت محیط زیست هر سال ۳۰۰ محیط بان جدید جذب کند که تقریبا معادل تعداد نیروی بازنشسته در سال است و نمی‌تواند تغییری بسیاری ایجاد کند. اگرچه در سال‌های گذشته، نیروها بازنشسته می‌شدند و جایگزین هم نداشتند.

این مقام مسئول افزود: سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری نیز تقریبا دارای وضع مشابهی است، مضاف بر اینکه طی سال‌های گذشته، حقوق بخشی از نیروهای حفاظتی زیرمجموعه این سازمان از طریق شرکت‌های بهره‌بردار تامین می‌شد که با توقف طرح‌های بهره‌برداری و محدودیت منابع سازمان جنگل‌ها، این موضوع نیز به چالشی جدی تبدیل شده است.

معاون سازمان حفاظت محیط زیست درباره وضع مقایسه‌ای جنگل‌های هیرکانی ایران و جمهوری آذربایجان، گفت: طبیعتا حفاظت از ۲۰ هزار هکتار عرصه جنگلی (مساحت تقریبی جنگل‌های هیرکانی در جمهوری آذربایجان) بسیار آسان‌تر از حفاظت از حدود ۲ میلون هکتار عرصه جنگلی(مساحت تقریبی جنگل‌های هیرکانی در ایران) است اما به طور کلی در زمینه حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی و حیات وحش، وضع ایران در مقایسه با کشورهای همسایه بهتر است.

ظهرابی ادامه داد: به طور مثال، سازمان حفاظت محیط زیست در ایران به عنوان متولی حفاظت از حیات وحش برای بسیاری از گونه‌ها در حال برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌های حفاظتی است که در کشورهای همسایه منقرض شده‌اند. از طرفی به رغم آنکه طی ۴۰_۵۰ سال توسعه کشور و با ساخت جاده‌ها، نیروگاه‌ها و سدها، رفاه ایجاد شده و برخی زیستگاه‌های حیات وحش هم اشغال شده و زیستگاه‌ها و عرصه‌های طبیعی هم تخریب شده است ولی همچنان مقایسه جمعیت حیات وحش کشور با دهه ۵۰ نشان می‌دهد که ساز وکار سازمان حفاظت محیط زیست برای ایجاد مناطق چهارگانه در حفظ تنوع زیستی کشور موثر بوده است.

معاون سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به گزارش منتشر شده از سوی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی، گفت: ایران در سال های ۵۴_۵۵ حدود ۱۹۰ هزار راس پستاندار بزرگ جثه قابل شکار داشته است و اکنون نیز این عدد حدود ۱۷۰ تا ۱۸۵ هزار راس است.