نگهداری 700 نسخه خطی و چاپ سنگی نفیس از آثار امام جعفر صادق(ع) در مخزن کتب خطی کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی

به گزارش پانا به نقل از گنجینۀ رضوی، کارشناس‌مسئول بخش مخطوطات آستان قدس رضوی از وجود بیش از ۷۰۰ نسخۀ خطی و چاپ سنگی، از آثاری همچون «احتجاج» با موضوع مجموعه‌ای از مناظرات امام صادق(ع)، «توحید مفضّل» که شامل بخشی از مجالس درس ایشان به قلم شاگرد امام، «مفضّل بن عمر جُعفی» است، کتاب «اصول کافی» با موضوع امامان شیعه، صفات آن‌ها، دلایل امامت ایشان و... و چند اثر دیگر منسوب به امام صادق(ع) در این کتابخانه خبر داد.

سیدمحمدرضا فاضل هاشمی با بیان این‌که امام جعفر صادق(ع) پس از مجلس درس روزانۀ خود به مناظره با افراد مختلف از جمله خداناباوران می‌پرداخت، توضیح داد: مفضل‌بن‌عمر جعفی در کتابی که به «توحید مفضل» مشهور شده، مباحثی را به نقل از ایشان در چهار مجلس نوشته است که از دیدگاه کالبدشناسی و تن‌‌کارشناسی (آناتومی و فیزیولوژی)، فلسفی و جهان‌شناسی به تحکیم پایه‌های خداباوری طرف مباحثه می‌پردازد و در متن بعضی از این مناظرات به مسائل علمی همچون گردش خون که در آن زمان ناشناخته بوده، اشاره شده است.

وی با اشاره به این‌که برخی نام دیگر این کتاب را «کتاب الأهلیلجه» می‌دانند، در این باره بیان کرد: افزون بر ۱۱۳ نسخۀ خطی و چاپ سنگی از این اثر نفیس و ترجمۀ آن در کتابخانۀ آستان قدس رضوی موجود است که بیشتر آن‌ها در قرون۱۱ و ۱۲هجری قمری کتابت شده است.

فاضل هاشمی به کتاب ارزشمند «احتجاج» اشاره کرد و گفت: «احمدبن علی طبرسی» در این کتاب مجموعه‌ای از مناظرات امام صادق(ع) را گرد آورده است که بیش از ۱۳۵ نسخۀ خطی و چاپ سنگی از آن در کتابخانه نگهداری می‌شود.

وی ادامه داد: از جمله مناظراتی که در این کتاب آمده، مناظره با یکی از منکران خدا دربارۀ وجود خدا، مناظره با ابوشاکر دَیصانی دربارۀ وجود خدا، مناظره با ابن ابی العوجاء دربارۀ وجود خدا، مناظره با ابن ابی العوجاء دربارۀ حدوث عالم، مناظره با یکی از منکران وجود خدا دربارۀ مسائل مختلف دینی، مناظره با ابوحنیفه دربارۀ شیوۀ استنباط احکام فقهی به‌ویژه قیاس و مناظره با برخی از علمای معتزله دربارۀ شیوۀ انتخاب حاکم و برخی احکام فقهی است.

فاضل هاشمی اضافه کرد: همچنین در «اصول کافی» اثر شیخ کلینی که از منابع اصلی حدیث شیعه است، مطالب و گزارش‌های زیادی از امام جعفر صادق(ع) نقل شده است و ۹۰ نسخۀ ارزشمند از آن در گنجینه موجود است که بیشتر آن‌ها در قرون ۱۱تا ۱۴هجری قمری کتابت شده است.

وی خاطرنشان کرد: «مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه» منسوب به امام جعفر صادق(ع) مشتمل بر روایاتی اخلاقی و عرفانی در ۱۰۰ باب است که ۸۵ نسخۀ خطی و چاپ سنگی از آن به قدمت قرن دهم ه.ق به بعد در کتابخانه موجود است و از کتاب ارزشمند «کشف الغُمّه فی معرفه الأئمه(ع)» نوشتۀ علی‌بن عیسی اربلی با موضوع سرگذشت‌نامه و فضایل و معجزات ائمۀ اطهار علیهم‌السلام، ۱۴ نسخۀ خطی و چاپ سنگی موجود است که قدمت برخی نسخه‌ها به قرن هفتم هجری قمری برمی‌گردد.

کارشناس مخطوطات آستان قدس کتاب «اختیارات الأیام» را عنوان چندین رسالۀ کوتاه و بلند از محمدباقر مجلسی در شناخت سعادت و نحوست ایام و پاره‌ای مسائل جغرافیایی و نجومی دیگر دانست و افزود: مؤلف در آن، در باب‌های مربوط به اختیارات ایام که حجم عمدۀ رساله را دربر گرفته، به روایت رضی‌الدین ابن‌طاووس و دیگران از امام صادق(ع) در بسیاری از علوم خفیه و رساله‌های این‌چنینی می‌پردازد که ۱۰۰ نسخۀ خطی و چاپ سنگی از آن در کتابخانه موجود است.

فاضل هاشمی به نسخه‌هایی از دعای هفت حصار روایت‌شده از امام جعفر صادق(ع) اشاره کرد و گفت: یکی از نسخه‌های موجود، در قطع طوماری، صدر نسخه دارای سرلوح مذهّب و منقّش زرپوش با گل‌های ختایی و اسلیمی‌های دهان‌ازدری با حاشیۀ زنجیره‌ای الوان منقّش به گل و برگ که ذیلاً دارای کتیبۀ قلمدانی زرپوش منقّش در زمینۀ لاجورد و درون آن عنوان نسخه به خط ثلث به زر که در ابتدای هر حصار آیۀ کتیبه تکرار شده است. بین‌السطور زراندازی مضرس با طلای پخته و جدول‌کشی‌شده به تحریر مشکی و زر (درون معنی آیات به نسخ خفی و شنگرف)، فواصل بین آیات با گوی زرین ساده، جداول به زر و سیلو شنگرف و تحریر مشکی، در حاشیۀ آیات به شنگرف است.

وی ادامه داد: ۸۵ نسخۀ خطی و چاپ سنگی از «قصص الإنبیاء» روایت‌شده از امام جعفر صادق(ع) به قلم محمد تبریزی که یکی از نسخه‌ها در سال ۹۹۹ ق. قرن دهم کتابت شده، عناوین به شنگرف، دارای یک سرلوح مزیّن و مرصّع، اوراق مجدول به سرخی، شنگرف، زر و سیاهی است.

فاضل هاشمی در پایان یادآور شد: آثاری منسوب به امام صادق(ع) با نام «کتاب الوصیه»، «فال‌نامۀ امام جعفر صادق(ع)»، «کتاب الیوم واللیله»، «کتاب علل الشرایع» و «بحارالعلوم» روایت‌شده از امام صادق(ع) در اخبار و حدیث است که نسخه‌هایی از آن‌ها در کتابخانه نگهداری می‌شود.