مهاجرت نیروی کار ایرانی به عراق بعد از سقوط ریال

به‌گزارش ایلنا، «بنّاهای ایرانی در عراق به‌هر قیمتی می‌خواهند کار می‌گیرند. چند دفعه به‌چشم دیدم که از بناهای عراقی کتک خوردند. کارگران عراقی می‌گفتند، اینها ارزان، کار می‌کنند و قیمت‌ها را خراب کرده‌اند» این را یکی از کارگران ساختمانی روایت می‌کند که به عراق رفته بود. کار ساختمانی برای استادکار و کارگر ساده ساختمانی تومنی صنّار توفیر دارد. یک استاد کار حدود ۳ برابر و یک کارگر ساده حدود ۲ برابر ایران در عراق درآمد دارد. سه ماهی هست که پدیده مهاجرت کارگران ساختمانی ایرانی به عراق برای یافتن کار شدت گرفته است. کارگر ساختمانی برای درآمد بیشتر و البته از فرط استیصالِ نیافتنِ کار به عراق می‌رود. کارگرانی که دوره‌های زمانی یک‌ماه تا ۴۰ روزه‌ خانه و زندگی را رها می‌کند تا در کربلا، بغداد، نجف، بصره و شهرهای دیگر عراق کار کند. برخی هم طولانی‌تر می‌مانند.

استادکاران ایرانی که روابطی با عراقی‌ها دارند نیز کار در عراق را ترجیح می‌دهند، چون سود بیشتری نصیبشان می‌کند. یکی از همین استادکاران می‌گوید: ما دو برابر دستمزد ایران به کارگر ساده مزد می‌دهیم. هزینه رفت و آمد، اسکان کارگران و خوراک به‌عهده پیمانکار عراقی است که با ما در پروژه دخیل است.

او می‌افزاید: دو سالی هست که در عراق هستم. از وقتی قیمت دلار بالا رفت، تقاضا برای کار ساختمانی در عراق افزایش پیدا کرده است.

یک کارگر ساختمانی می‌گوید: اینجا سرامیک‌ کار و کاشی کار به ازای هر متر مربع ۲۰ هزار تومان می‌گیرد. بابت همین کار در عراق ۶ تا ۸ دینار می‌دهند که بین ۷۰ تا ۹۰ هزار تومان می‌شود. قاعدتاً کارگر ایرانی، کار در عراق را ترجیح می‌دهد. یک کارگر ساده روز مزد در ایران بین ۷۰ تا ۸۰ هزار تومان پول می‌گیرد که این قیمت در استانهایی مثل لرستان و مشهد و برخی مناطق به ۵۰ تا ۶۰ هزار تومان هم می‌رسد. استادکاران نیز بین ۱۲۰ تا ۱۵۰ تومان در ایران دستمزد دارند. با این حال یک استادکار روزمزد در عراق روزی ۳۰۰ هزار تومان و کارگر روزمزد بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار تومان درآمد دارد. استاد کارِ متری نیز ماهانه ۱۰ تا ۱۵ میلیون تومان و کارگر مزدی ماهانه به‌طور متوسط ۵ میلیون تومان دستمزد می‌گیرد.

اجبارِ فقر

مطابق آخرین محاسبات اعضای شورای‌عالی کار، سبد معیشت هر کارگر ایرانی در اردیبهشت ماه ۶ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان بوده است؛ در حالیکه حداقل دستمزد کارگران در سال ۹۸ نهایتاً به ۲ میلیون تومان رسید و کارگر ساختمانی به‌دلیل رکود بازار مسکن از این هم کمتر می‌گیرد؛ تازه اگر بتواند کار بیابد. برای کارگری که یک‌سوم هزینه‌های زندگی‌اش درآمد دارد، مهاجرت اجباری در ازای دستمزد بیشتر در دسترس‌ترین گزینه است. حداقل دستمزد کارگر عراقی در سال ۲۰۱۸ به ۳۵۰ هزار دینار افزایش یافته بود که حدوداً معادل ۲۹۰ دلار بوده است. در حالی‌که مزد کارگر ایرانی تا چند ماه پیش ۱۰۰ دلار و اکنون در نهایت به ۱۵۰ دلار افزایش یافته است. در عین‌حال با توجه به مقدار سبد معیشت در اردیبهشت ماه، دستمزد کارگر ایرانی لااقل باید ۴۸۱ دلار باشد. البته مزد کارگران ساختمانی در ایران و عراق به‌صورت توافقی تعیین می‌شود.

از وقتی نوسانات ارزی کارگر ایرانی را به‌یکی از ارزان‌ترین کارگران در دنیا بدل کرده، موج سفرهای کاری کارگران ایرانی برای کار در عراق شدت گرفته است. البته بازسازی مناطق ویران شده در جنگ سوریه هم بازار کار برای کارگران ساختمانی ایجاد کرده است اما به‌گفته عباس شیری (بازرس انجمن صنفی کارگران ساختمانی قم)، امنیت کار ساختمانی و سرمایه‌گذاران در سوریه از سوی سپاه قدس کانالیزه و تأمین می‌شود و از طریق بسیج کارگری استان‌ها کارگران را مرتبط می‌کند تا هم امنیت جانی کارگران حفظ شود و هم اقداماتی برای بازسازی در سوریه انجام بگیرد. البته عمدتاً پیکان مهاجرت به‌سمت عراق است چون در شرایط فعلی امنیت بیشتری دارد. همچنین تقاضا برای کارگران ایرانی از سوی کارفرمایان و پیمانکاران عراقی هم زیاد است.

این موج به‌صورت جدی از ابتدای سال ۹۸ شروع شده است. انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی این روزها برای کاریابی در عراق به کارگران کمک می‌کنند. انجمن‌ها به‌خوبی می‌دانند که کارگر جوشکار، بنا، کاشی‌کار، گچکار و برقکار در گیر و دار رکود بازار مسکن به سختی می‌تواند کار پیدا کند و دستمزدها نیز کفاف زندگی‌اش را نمی‌دهد. این است که مهاجرت کارگران ساختمانی به عراق بی‌صدا، روز به روز بیشتر می‌شود.

به‌گفته عباس شیری؛ پیمانکاران عراقی ترجیح می‌دهند که به‌صورت متراژی با کارگر ایرانی توافق کنند، نه روز مزدی. چون در این صورت کارگر ایرانی هم با سرعت بیشتری کار را انجام می‌دهد و در مدت کمتری سود بیشتری نصیب کارفرمای عراقی می‌شود. در عراق می‌توان در ازای هر متر مربع ۷۰ هزار تومان (حدود ۷ دینار) دریافت کرد. اگر هم کارفرمای عراقی روزمزدی توافق کند، تا روزی ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان با استاد کار توافق می‌کنند. مثلاً بنای روزمزد در ایران نهایتاً ۷۰ هزار تومان می‌گیرد اما آنجا روی ۱۵۰ هزار تومان هم می‌تواند حساب کند.

او ادامه می‌دهد: پیمانکار عراقی هزینه‌های رفت و برگشت یا یک طرف را هم حساب می‌کند.

طبق اظهارات شیری؛ هزینه نیروی کار ایرانی برای کارفرمای عراقی حدود دو سوم نیروی کار عراقی است.

همین امر هم باعث نارضایتی کارگران عراقی شده و هم یک‌سوم هزینه‌های نیروی کار را برای کارفرمای عراقی کاهش داده است. یکی از کارگران ساختمانی که مدتی در عراق بوده، می‌گوید: چندی‌پیش بود که به‌چشم دیدم که تعدادی از کارگران عراقی با چند بنا دعوای شدیدی کردند. می‌گفتند ما مشکلی نداریم در عراق کار کنید اما قیمت نیروی‌کار را سرشکن نکنید. تصور کنید این کارگران وقتی قیمت کاشی ۸ دینار هست، با ۳ دینار همین کار را انجام می‌دهند. به‌خصوص در شهرهای شیعه‌نشین اگر ایرانی‌ها به‌قیمت کار کنند، عراقی‌ها مشکلی ندارند.

موضوع این نیست که کارگر ایرانی عامدانه پول کمی دریافت می‌کند؛ چماق بیکاری بالای سر هر کارگری و پایین بودن ارزش پول در کشور مبدأ سبب می‌شود تا به امکانات کمتر راضی شود.

شیری بیان می‌کند: کارفرمای عراقی وعده‌های غذایی، خرج رفت و برگشت و اسکان و هزینه دو بار زیارت کارگران ایرانی را پرداخت می‌کند، اما با تمام این اوصاف کمتر از کارگر عراقی برایش آب می‌خورد.

پیمانکاران جزء مانند پیمانکاران اصلی سود کلان ندارند اما برای آنان نیز کار در عراق سود خوبی دارد. به‌گفته بازرس انجمن صنفی کارگران ساختمانی قم؛ تاکنون از حدود ۵۰ نفر سوال کرده‌ام. پیمانکاران جزء و کنتراتی‌ها در سی روز کامل حداقل ۱۰ میلیون تومان سود می‌برند. کارگران ایرانی هم ماهانه حدود ۵ میلیون تومان درآمد دارند. در عین‌حال هزینه‌ای بابت رفت و برگشت و وعده غذایی ندارند. در حالی‌که کار در ایران نهایتاً سه میلیون تومان باشد.

او ادامه می‌دهد: کارگران ایرانی با پاسپورت سفر می‌کنند چون سه روزه می‌توانند پاسپورت بگیرند و تقاضا برای کارگر ایرانی هم در عراق زیاد است. لزومی به رفت و آمد قاچاقی نیست. اگر پاسپورت داشته باشی هزینه سفر به عراق کمتر از ۱۵۰ هزار تومان درمی‌آید.

این فعال کارگری اظهار می‌کند: اگر زبان عربی ندانی، بیشتر اذیت می‌شوی. برخی کارگران می‌گویند اگر دستمزدشان را وسط کار نگیرند، بعد از اتمام کار خیلی سخت می‌توانند با کارفرما تسویه‌حساب کنند.

شیری تصریح می‌کند: دولت باید این پدیده را ساماندهی کند و شرایط کار بهتر کارگران ساختمانی در عراق را تضمین کند. نظارت بر روند کار کارگران ساختمانی در عراق باید مورد توجه قرار بگیرد تا برخوردهای نامناسب با کارگران ایرانی صورت نگیرد.

طبیعی است که پذیرفتن شرایط سخت مهاجرت‌های کوتاه‌مدت برای درآمد بیشتر در عراق نمی‌تواند یک انتخاب باشد. همین سهم چند برابری مزد شاید دلیل کافی برای رها کردن خانه و خانواده باشد. البته کارگران ایرانی بعد از یک‌ماه می‌توانند به خانه برگردند؛ هنوز مانعی برای سفر به عراق ندارند؛ پاسپورت‌ها سه روزه صادر می‌شود؛ شرایطی که همه مهاجرانِ در جستجوی کار در جهان با آن مواجه نیستند.