در بازدید خبرنگاران از راکتور هسته‌ای اراک چه گذشت

سمیرا امیرچخماقی - ایران فرصتی دو ماهه تعیین کرد تا اروپا که بعد از خروج آمریکا تنها بر پایبندی کلامی بر برجام متعهد بود اجرای عملی تعهدات را در دستور کار خود قرار دهد که در غیر این صورت هر ۶۰ روز با یک گام تهران از دو تعهدش در برجام عقب می‌نشیند.

مرحله اول این اقدام که ۴۱ روز پیش آغاز شد متعهد نبودن به محدودیت‌های مربوط به نگهداری ذخائر اورانیوم غنی شده و ذخائر آب سنگین است.

در حالی که از مهلت تعیین شده اولیه برای اروپا تنها ۲۰ روز باقی مانده است، هنوز ایران شاهد هیچ اقدام عملی نبوده است اما تهران همان طور که در طول برجام به استناد گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تمام تعهدات خود پایبند بود و در دوره یک سال صبر استراتژیک نیز هیچ تعهدی را نقض نکرد اکنون نیز بر اساس زمان‌بندی به همه وعده‌های خود عمل می‌کند.

استناد این مدعا بازدیدهایی است که در ۴۱ روز گذشته اهالی رسانه از تأسیسات هسته‌ای نطنز و رآکتور آب سنگین اراک (خنداب) داشته‌اند.

انفجار بمب خبری در رآکتور اراک

بازدید خبرنگاران از سایت نطنز ۳۰ اردیبهشت ماه انجام شد و در حالی که صدای سوت حرکت سانتریفیوژها در نطنز پیچیده بود، بهروز کمالوندی،‌ سخنگوی سازمان انرژی اتمی از ۴ برابر شدن تولید اورانیوم غنی‌شده ۳.۶۷ در نطنز خبر داد.

دوشنبه ۲۷ خرداد ماه دومین بازدید اهالی رسانه انجام شد، این بار از مجتمع آب سنگین اراک.

پس از احترام جمع به شهدای هسته‌ای، خبرنگاران در نشست خبری تازه‌ای با حضور سخنگوی سازمان انرژی اتمی حاضر شدند. گزارش تازه از اقدام‌های عملی ایران در کاهش تعهدات.

کمالوندی انگشت هشدار را این بار مستقیم‌تر به سوی اروپا گرفت. او در حالی که اعلام کرد «از امروز(۲۷ خرداد) شمارش معکوس برای عبور از ذخیره ۳۰۰ کیلو اورانیوم غنی شده آغاز می‌شود و تا ۱۰ روز دیگر یعنی ۲۷ ژوئن (۶ تیرماه) از این سقف عبور می‌کنیم.» بارها طی نشست خطاب به اروپا گفت که فرصت آنها برای اجرای تعهدات اندک است، هر چند که ایران در صورت متعهد شدن اروپا می تواند به عقب بازگردد اما با هر مرحله کاهش تعهدات این بازگشت بیشتر به ضرر طرف مقابل و خواسته‌هایش خواهد بود.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی اعلام کرد که ایران تصمیم گرفته که دیگر آب سنگین را به عنوان یک ماده اولیه صادر نکند و ممکن است در سنوات آینده میزان استفاده از آب سنگین در داخل به حدی افزایش یابد که نیاز به صادرات نباشد.

او گفت: «طی دو و نیم ماه آینده می‌توانیم تولیدات را تا ۱۳۰ تن هم افزایش دهیم» که البته از نگاه او این اقدام نقض برجام نیست چراکه در برجام پذیرفتیم مازاد ۱۳۰ تن را به بازارهای بین‌المللی عرضه کنیم و آنچه که اکنون قرار است انجام ندهیم عرضه کردن تولیدات به عنوان بخشی از تعهدات خودمان است.

این بار نیز سخنان کمالوندی در قلب مجتمع آب سنگین اراک تبدیل به بمب خبری شد که به سمت اروپا و آمریکا رفت. کاهش تعهدات و هشدارهای ایران سرتیتر رسانه های غرب شد و واکنش طرف های مقابل را به دنبال داشت.

دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا که بیش از یک سال است از برجام خارج شده و آن را بدترین توافق تاریخ می دانست به اقدام ایران معترض شد و در توئیتی نوشت: «ایران از سقف اورانیوم سرپیچی می کند.»

​ساعاتی پیش از انتشار توئیت ترامپ، گارت مارکیز، سخنگوی جان بولتون مشاور امنیت ملی کاخ سفید، در بیانیه‌ای ادعاهای خود علیه ایران را تکرار کرد و در بخشی از آن مدعی شد «باج‌خواهی هسته‌ای رژیم باید با افزایش فشار بین‌المللی روبه‌رو شود».

سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا نیز همین ادعاها را تکرار کرد با این تفاوت که در مقابل پرسش خبرنگاران ناچار به تناقض گویی شد. در حالی که مورگان اورتاگوس مدعی شد «ما تسلیم اخاذی هسته‌ای ایران نخواهیم شد در پاسخ به این سوال که چطور ایالات متحده از ایران می‌خواهد تا به تعهداتش پایبند باشد حال آنکه خود واشیگتن از برجام خارج شده است، گفت که دولت آمریکا «تحمل نخواهد کرد که ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند.»

سخنگوی وزارت خارجه آمریکا تاکید کرد که اقدام ایران در این زمینه «با کارزار فشار حداکثری دولت ایالات متحده روبرو خواهد شد.»

با وجود ادعاهای غیر دیپلماتیک مقام‌های آمریکایی، اروپا اما مواضع آرام‌تری را اتخاذ کرد.

فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز دوشنبه در جمع خبرنگاران با اعلام این مطلب و در پاسخ به سوالی در باره خروج احتمالی ایران از برجام گفت: «هیچگاه مبنای تصمیم‌های ما درباره برجام سخنان و واکنش‌های سیاسی نبوده و نخواهد بود. ما بر اساس مدارک، مستندات و گزارش های آژانس بین المللی انرژی هسته ای تصمیم گیری می کنیم.»

موگرینی در ادامه یادآور شد: «ایران از سال ۲۰۱۵ به این طرف کاملا به تعهدات هسته ای خود پایبند بوده است. بنابراین اگر گزارش‌های آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای تغییر کند ما هم رویه مان در قبال برجام را تغییر خواهیم داد.»

امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه روز دوشنبه در این خصوص ضمن دعوت کردن ایران به صبر و خویشتن داری از مقامات ایرانی خواست مسئولانه عمل کنند.

رئیس جمهوری فرانسه که در جریان کنفرانس خبری مشترک با همتای اوکراینی خود سخن می گفت ضمن ابراز تاسف از کاهش تعهدات برجامی ایران، یادآور شد که «ایران تاکنون به تعهدات خود پایبند بوده و ما قاطعانه از این کشور می خواهیم در این خصوص صبر و مسئولیت از خود نشان دهد.»

مکرون در ادامه ضمن هشدار در خصوص بالاگرفتن تنش در این زمینه تاکید کرد که فرانسه «برای متقاعد کردن ایران به خروج از راهی که در پیش گرفته دست تمام تلاش خود را به خرج خواهد داد.»

آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد ضمن درخواست از ایران برای باقی ماندن در تعهدات اعلام شده ذیل برجام از دیگر طرف‌های این توافقنامه بین المللی نیز خواست تعهدات مربوطه را به طور کامل اجرا کنند.

استقان دوژاریک، سخنگوی دبیر کل سازمان ملل متحد با اعلام این مطلب یادآور شد که دبیر کل همچنین از دیگر کشورهای عضو خواسته است که توافقنامه هسته ای وین را مورد حمایت قرار دهند و بر اجرای کامل آن تاکید کنند.

با همه اینها اروپا تنها ۱۰ روز دیگر فرصت دارد تا نه در کلام که در عمل به ایران اثبات کند که پای تعهد برجام مانده است. شاید راه اندازی اینستکس بتواند گام اولیه مناسبی برای اروپا باشد تا همان طور که مکرون گفته است تهران را در حفظ تعهدات قانع کند.

قلبی که سالم بود

اما بازدید خبرنگاران ایرانی از مجتمع آب سنگین اراک تنها به نشست خبری سخنگوی سازمان و اعلام گزارش معطوف نبود. اصحاب رسانه از بخش های مختلف مجتمع آب سنگین در ۷۰ کیلومتری اراک بازدید کردند. از بخش تازه تأسیس اکسیژن- ۱۸ که در فروردین ماه امسال به دست رئیس جمهوری افتتاح شد و تا کنون ۶۰ کیلو تولید و عرضه به بازارهای جهانی داشته است تا بخش های دیگر تولید آب سبک و آب سنگین و البته مهم ترین بخش قلب رآکتوری که بارها و بارها درباره آن حاشیه سازی شد.

همان‌طور که پیش از این نیز بارها تأکید شده بود و برخلاف تصاویر خلاف واقع منتشر شده‌، رآکتور آب سنگین اراک که بر اساس برجام باید کار خود را متوقف می‌کرد با سیمان‌ریزی درون لوله‌های کالندریا یا همان قلب رآکتور که بخش دوم از سه بخش تشکیل‌دهنده رآکتور است به کار خود پایان داده است.

هر چند که مهندسان آب سنگین اراک در میانه راه بازطراحی رآکتور جدید اراک هستند و گفته می‌شود پس از طی مراحل مختلف احتمالا در حدود سال ۱۴۰۰ این باز طراحی به پایان خواهد رسید اما امکان بازگشت به رآکتور قبلی برای ایران دور از دسترس نیست.

علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان، قبلا اعلام کرده بود که لوله‌های سیمان ریزی شده کالندریا خریداری شده است و برای بازگرداندن رآکتور به حالت قبلی آماده است.

سخنگوی سازمان انرژی اتمی نیز در نشست خبری روز دوشنبه خود اعلام کرد که ایران می‌تواند ظرف مدت ۶ ماه تا یک سال‌و‌نیم به رآکتور قبلی بازگردد و اروپا قطعا باید نگران چنین روندی باشد.

خبرنگاران که تا حدود ساعت ۶ بعد از ظهر در مجتمع آب سنگین بودند از بخش های دیگری نظیر بخش تولید داروهای دوتره و... نیز بازدید کردند.