نگاهی به نمایش درمانی(Drama therapy) و اهمیت آن در درمان آسیب‌های روانی

برخی از این ویژگی ها عبارتند از: بی واسطه بودن ، سرگرم کنندگی ، بازی محوری ، عملی بودن ، شادابی ، رضایت بخشی ، اقتصادی بودن ، گروهی بودن و دست یافتی بودن و...
پیشینه نمایش درمانی در ایران به روش سنتی را می توان در حکایات داستانها ، روایات و آیین های کهن این سرزمین یافت.آیین های نمایشی سور ، سوگ و سپاس که با رویکرد آرام سازی روح و روان انسانها در اعصار کهن اجرا می شده اند و بعدها در قالب ادبیات شفاهی و مکتوب سینه به سینه و قلم به قلم به آیندگان منتقل شده است.
از جمله حکایات بوعلی سینا در کتاب چهار مقاله نظامی عروضی و حکایات مولانا و چند داستان مهم در شاهنامه فردوسی و داستانها رودکی سمرقندی .
اما "دراماتراپی" یا همان نمایش درمانی استفاده هدفمند از جنبه های درمانی هنر نمایش به عنوان ابزاری کمکی در توانبخشی مراجعان است.
این یک روش کار بازی محور است که با رویکردی علمی و عملی برای گسترش خلاقیت، تخیل، یادگیری، بینش و رشد انسان ها استفاده می شود.
از نگاه انجمن دراماتراپی ایران، نمایش درمانی دارای چهار ویژگی به شرح زیر است :

درمانی کمکی ، بازی محور ، گروهی و غیر دارویی است.
از نگاه انجمندراماتراپیبریتانیا، دراماتراپی دارای دو عنصر اساسی است.
۱) نمایشی که به بررسی پتانسیل خلاق و خودجوش بدن و ذهن، از طریق کار با تکنیک های مربوط به نمایش می پردازد.
۲) درمانی که اجازه میدهد تا به نیازهای روانی افراد به شیوه ای گروهی در یک محیط امن و حمایتی به دور از قراردادهای رسمی پاسخ دهد.
در این رویکرد پیش فرض اولیه این است که هر شخصی می تواند در جلسات دراماتراپی شرکت کند ،اما هر شخصی نمی تواند دراماتراپیست شود.
دراماتراپی برای همه افراددرهمه سنین خوب است.
هدف اصلی دراماتراپی این است که توانایی اعضای گروه برای به دست آوردن تجربه بهتر زندگی ارتقاء یابد .
دراماتراپی یک روش موثر برای کاهش اثرات روانی اختلالات روحی از طریق نتایجی است که در بازی جمعی به دست می آید(امرایی ۲۰۰۲).
دراماتراپی شامل فعالیتهای کلامی و غیر کلامی و استفاده از طیف وسیعی از تکنیک های نمایشی و روانشناختی است.دراماتراپی فراگیران را قادر می سازد تا با تغییرات کنار بیایند، با اضطراب برخورد کنند، با سوگ ها و از دست رفتن شرایط و روابط حمایتی قوی برای خود ایجاد کنند.
دراماتراپیست ها چه کسانی هستند؟ دراماتراپیستشامل هنرمندان تئاتر و هم روانشناسان و روانپزشکان هستند .
آنها تمرینات ترکیبی برای مواجهه با مسائل مراجعان ترتیب می دهند، تا روش هایی برای تغییرات روانی، احساسی و ادراکی مراجعان ایجاد کنند.
داستان ها، اسطوره ها، بازی، خیمه شب بازی، ماسک ها و بداهه سازی ها ....نمونه هایی از طیف وسیعی از مداخلات هنری است که می توان از آن استفاده کرد.
از نگاه انجمن نمایش درمانی ایران ،دراماتراپی مبتنی بر دو تئوری پایه ای اجرا می شود : تئوری نقش گزاری روانی یا نمایشگری و تئوری تاثیر متقابل یا مشاهده گری .
در روش اول مراجع (بیمار) با مهارتی خاص توسط درمانگر در موقعیت بازی سازی با هدف بیان مسئله و در نهایت تخلیه روانی قرار میگیرد و با هدایت نمایش درمانگر به آرامش می رسد .
در روش دوم مراجع در موقعیت مشاهده گری قرار میگیرد تا مسائل خود را در دیگران ببیند و با هدایت نمایش درمانگر به راهکار مناسب مواجهه دست یابد.

دراماتراپی در قالب پروتوکلی از پیش تعیین شده در فضایی به دور از هر آسیب مراجع را به سمتی هدایت میکند تا به بیان مسئله اش بپردازد .
درمانگر برای رسیدن به مرحله اجرا به طرق زیر اطلاعات مراجعان را دریافت می کند :
در قالب "خود اظهاری" شخص مراجعه کننده ، در قالب "دریافت اطلاعات والدین یا سرپرستان فرد مراجعه کننده" ، از طریق "تیم درمان" شامل روان پزشک ، روان شناس ، مددکار اجتماعی و....، و همچنین از طریق "میدان عمل و کارگاه حضوری" .
پس از دریافت اطلاعات نمایش درمانگر در قالب جلسات درمانی بین ۱۶ تا ۲۴ جلسه با هدف تغییرات معنی دار در علائم بالینی (علائم بیماری)مراجع طرح برنامه می کند .
نمایش درمانی "هرگز تماشاگر محور نیست" یعنی برای تماشا شدن اجرا نمی شود و در هدف گزاری و شیوه ی اجرا با تئاتر رسمی فاصله های بسیاری دارد.
در تئاتر رسمی هدف تولید هنری در قالب ابعاد زیبایی شناسانه صحنه ای است .
این در حالی است که هدف نمایش درمانی "رفع مسئله" است نه تولید هنری و ابعاد زیبایی شناسانه تئاتری اولویت نیست.در نمایش درمانی" بداهه پردازی" و "بداهه سازی" عنصری مهم است این در حالی است که در تیاتر رسمی همه چیز از پیش تعیین شده است .در تئاتر رسمی اصولا داستانی از پیش تعیین شده در کار است که در قالبی توهمی مخاطب بازیگر را شخص دیگری غیر از خودش می بیند.در نمایش درمانی توهم داستانی چندان معنی ندارد مگر در" تکنیک درمانی بازی توهم" برای "بیماران اسکیزوفرن" با هدف تخلیه هیجانی.

دراماتراپیستهای ایران با استقبال گسترده ای که ازاین رویکرد درمانی در جهان شده است امیدوارند در سالهای آینده این روش درمانی گستردگی و فراگیری بیشتری را در کشورمان پیدا کند.

*دراماتراپیست و مدرس دانشگاه و عضو موسس اتحادیه جهانی دراماتراپی WADT