اهریمن نیلگون در کمین آب‌های شیرین
سنبل آبی؛ پژواک مرگ در تالاب‌ها
تهران (پانا) ـ این روزها از گیاه عجیب و خطرناکی می شنویم که به شدت در موردخرید و فروش و عدم مصرف آن توصیه می شود. سنبل آبی گیاهی مهاجم است که سرعت رشد و تکثیر آن و آسیب هایی که به بار می آورد، سبب می شود در مدت زمانی کوتاه موقعیتی بحرانی درعرصه های محیط زیستی به وجود آید و نباید از آن غافل شد.
به‌گزارش مهر، سنبل آبی مهمان ناخوانده‌ای است که حضورش سایه مرگ را در تالاب‌ها می‌گستراند. در پهنه‌های آبی به‌سرعت تکثیر می‌شود و از تبادل اکسیژن و همچنین رسیدن نور به اعماق آب جلوگیری می‌کند و با ترشح ترکیبات آللوپاتیک (دگرآسیبی) زیست آبزیان را به مخاطره می‌اندازد.
متأسفانه حتی در بعضی موارد مشاهده شده که عده‌ای به خرید و فروش این‌گونه به‌عنوان گیاهی زینتی می‌پردازند در حالی‌که کارشناسان نسبت به خطراتی که این گل به‌دلیل خاصیت جذب آلاینده‌ها، فلزات سنگین و مواد سمی می‌تواند به‌دنبال داشته باشد، تذکر داده‌اند. سنبل آبی که به اهریمن نیلگون و شیطان سبز معروف است، مهمترین گیاه مهاجم آبزی دنیا محسوب می‌شود و بومی نقاط گرمسیر و نیمه‌گرمسیر است و در خارج از محدوده بومی خود، گونه‌ای مهاجم به‌شمار می‌آید و می‌تواند آسیب‌های بسیاری به‌همراه داشته باشد. و البته موضوع دیگری که بر ابعاد زیان‌های آن می‌افزاید، سرعت رشد بالا و قابلیت تولید فراوان و قدرت بقای ۲۰ تا ۳۰ ساله بذر آن است.
شناسایی سنبل آبی و آسیب‌های این گیاه مهاجم
با نگاهی به مقالات انتشار یافته، شناسایی سنبل آبی به‌راحتی ممکن است. گل‌های این گیاه آبزی به‌رنگ آبی مایل به بنفش بوده و یکی از ۶ گلبرگ آن دارای لکه‌ای زرد رنگ است. برگ‌هایش ضخیم و براق به‌طول ۲۰ و عرض ۵ تا ۱۵ سانتی‌متر است و توسط دم برگ اسفنجی خود بر سطح آب شناور می‌ماند و تا ارتفاع یک متر از سطح آب نیز رشد می‌کند. این گیاه که بومی آمازون است از طریق ساقه‌های رونده و بذر با سرعت بالا تکثیر و گسترش می‌یابد و کارشناسان اظهار می‌کنند که امروزه پراکندگی آن به هر ۵ قاره جهان رسیده و در مناطقی که ورود یافته به‌عنوان گونه‌ای به‌شدت مهاجم شناخته می‌شود.
عضو هیأت علمی پژوهشکده آبزی‌پروری آب‌های داخلی کشور درباره خساراتی که این گیاه به‌بار می‌آورد، اظهار می‌کند:کاهش تنوع‌زیستی و افزایش جانوران موذی، کاهش میزان آب منابع آبی به دلیل جذب و تعریق شدید، صدمه رساندن به تأسیسات آبیاری و الکتریکی نصب شده در منابع آبی، آسیب‌هایی چون مسدود شدن کانال‌ها و مسیرهای آبی و ممانعت از رفت و آمد قایق‌ها و کشتی‌ها معضلاتی است که با گسترش این گیاه به وجود می‌آید.
علیرضا میرزاجانی از آب‌بندان عینک و بخش‌هایی از تالاب انزلی و همچنین نقاطی در لنگرود، شفت، آستانه، آستارا و صومعه‌سرا به‌عنوان تعدادی از مناطق آلوده به سنبل آبی در استان گیلان نام برده و درباره شیوه‌های مبارزه با آن توصیح می‌دهد: برای مقابله با این گیاه از روش‌های مکانیکی، شیمیایی، بیولوژیک و یا تلفیقی از این روش‌ها استفاده می‌شود. از یاد نباید برد که وجود این گیاه سبب می‌شود تا در هر هکتار ۵۰۰ تن سنبل آبی تولید شود، از این رو مبارزه با آن سخت و هزینه‌بر است؛ اما پایش مستمر منابع آبی و ممانعت از ورود این گیاه آسان‌تر و توجه به آن ضروری است.
گسترش سنبل آبی بحران آفرین است
ورود قرارگاه زیستی پدافند غیرعامل گیلان به‌منظور مقابله با سنبل آبی نشان از اهمیت خطراتی دارد که وجود این علف هرز مهاجم به‌دنبال دارد. میرزاجانی در این‌باره می‌گوید: گیاه سنبل آبی اولین موضوع پدافند غیرعامل زیستی کشور بوده و بر اساس دستور استاندار و همچنین پیگیری نیروی انتظامی و قضائی استان گیلان، خرید و فروش و اشاعه آن ممنوع است.
او در ادامه از مردم می‌خواهد تا در صورت مشاهده سنبل آبی از انتقال آن به‌سایر محیط‌های آبی خودداری کرده و موضوع را به‌اطلاع سازمان‌های مسئول همانند اداره کل حفاظت محیط‌زیست و یا اداره کل پدافند غیرعامل استان گیلان برسانند.
مشارکت سازمان‌های مردم نهاد
نقش سازمان‌های مردم نهاد و مشارکت‌های مردمی در مقابله با سنبل آبی بر کسی پوشیده نیست. مدیرعامل جمعیت زنان و جوانان حافظ محیط‌زیست گیلان اظهار می‌کند: وجود سنبل آبی از سال ۱۳۹۰ در تالاب عینک ملموس شد. درباره نحوه ورود آن گفته شده که احتمالاً از طریق گردشگران و یا همراه با بذر برنج وارد گیلان شده است. به هر ترتیب این گیاه ابتدا در تالاب عینک و تالاب انزلی مشاهده شد. برای مبارزه با آن در تالاب انزلی که از اهمیت خاصی برخوردار است، سازمان‌های مردم نهاد همکاری داشتند. این مبارزه به‌صورت مکانیکی و جمع‌آوری با دست صورت گرفت. باید توجه داشت که این گیاه سنگین است و جمع‌آوری آن به‌وسیله دست دشوار و هزینه جمع آوری آن بالاست و البته چگونگی امحای آن بعد از جمع آوری هم بسیار مهم است. در واقع مقابله با این‌گونه مهاجم نیازمند مدیریتی چندجانبه و دقیق است.
تهمینه شمشادی درباره مقابله با این گیاه در تالاب عینک رشت می‌گوید: برای مقابله با سنبل آبی در تالاب عینک از آن‌جایی که این گیاه همه پهنه آبی را پوشانده بود، حفاظت محیط‌زیست، پدافند غیرعامل و مدیریت بحران ورود کردند. سازمان‌های مردم نهاد نیز که اهرمی مطالبه‌گر به‌شمار می‌آیند در این بخش همکاری کرده و بسیار زحمت کشیدند، البته در این راستا شهرداری منطقه ۴ به سازمان‌های مردم نهاد خیلی کمک کرد.
او با اشاره به اینکه در بحث گونه‌های مهاجم سازمان حفظ نباتات مسئول است، می‌افزاید: نگرانی ورود سنبل آبی به مزارع برنج بخشی از نگرانی‌ها در مورد وجود این گیاه را تشکیل می‌داد. از سوی دیگر مشاهده خرید و فروش سنبل آبی در بازار بر نگرانی‌ها افزود که در ادامه ممنوع شد و باید گفت در این حوزه سازمان محیط‌زیست به‌وظیفه خود به‌خوبی عمل کرد. اهمیت آسیب‌های گسترش سنبل آبی سبب شد تا جلسات متعدد از سوی نهادهای مرتبط برگزار و مشارکت N.G.Oها طلبیده شد. از جمله اثرات سوء این گیاه می‌توان به تأثیر بر زندگی آبزیان و هدر رفت آب تالاب به‌علت شدت تبخیر و تعرق این گیاه که به افزایش ۱۳ برابری منجر می‌شود اشاره کرد. از سوی دیگر ما قطب کشاورزی هستیم و مزارع استان گیلان با آب‌شیرین تأمین می‌شود و باید در حفظ منابع آبی بکوشیم.
ممنوعیت خرید و فروش سنبل آبی
سنبل آبی گیاهی زیباست. از این‌رو به‌دلیل عدم‌آگاهی افرادی نسبت به مهاجم بودن این‌گونه گیاهی، متأسفانه بسیاری مشتاق به نگهداری آن هستند. اما خرید و فروش این گیاه ممنوع است. شمشادی در این‌باره می‌گوید: هم‌اکنون قانون ممنوعیت خرید و فروش سنبل آبی در گیلان اعمال می‌شود اما در بعضی استان‌های دیگر آن‌طور که به گوش می‌رسد خرید و فروش آن مشاهده شده است.
این فعال محیط‌زیستی درباره وضعیت فعلی استان از نظر وجود این گیاه در پهنه‌های آبی بیان می‌کند: در حال‌حاضر نمی‌توانیم بگوییم این گیاه کاملاً حذف شده و هر از گاهی خبر مشاهده شدنش را در بعضی نقاط می‌شنویم. تقریباً می‌توان گفت جمعیتش کنترل شده اما این به آن معنا نیست که رفع خطر شده است. اداره حفاظت محیط‌زیست با پایش‌هایی که انجام می‌دهد در مناطقی که این گیاه مشاهده می‌شود به جمع‌آوری آن می‌پردازد. اما این موضوع نیازمند پایش مستمر است. در واقع با توجه‌به دوام بین ۲۰ تا ۳۰ ساله بذر سنبل آبی، همواره باید مراقب بود. همچنین سازمان حفاظت محیط‌زیست باید از ظرفیت رسانه‌ها به‌منظور اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به مردم در این حوزه بهره‌مند شود.
او در پایان تصریح می‌کند: سنبل آبی را نباید تنها تهدیدی برای استان‌هایی چون گیلان بدانیم. چراکه منابع آب‌شیرین در سراسر کشور می‌تواند با سهل‌انگاری در معرض هجوم این‌گونه قرار گیرند.
اهمیت مشارکت همگانی
پهنه‌های کوچک و بزرگ آب‌شیرین می‌توانند مورد هجوم سنبل آبی قرار گیرند. توجه به این موضوع در تالاب بین‌المللی انزلی که از وضعیت ناگواری برخوردار است از اهمیت ویژه برخوردار است. بی‌تردید حذف این‌گونه مهاجم و آسیب‌رسان تنها با عزم و مشارکت همگانی مردم و مسئولان میسر می‌شود. آگاهی بخشی به مردم درباره این گل و خطراتی که به‌دنبال دارد و همچنین پایش مستمر و منظم پهنه‌های آبی از سوی متولیان امر و همکاری مردم در اطلاع‌رسانی موارد مشاهده شده به مراجع ذیربط، گامی مؤثر در مقابله با گسترش آن است.
ارسال دیدگاه