تجربه گرانقدر غلبه بر سیل

سیل اخیر گرچه در استان‌های فارس و گلستان و لرستان خاطره بدی در ذهن‌ها باقی گذاشت اما به نظر نگارنده در استان خوزستان در کنار وجود بعضی نواقص، روی هم رفته کار قابل قبولی انجام شد و بدین جهت باید نمره قبولی برای دست‌اندرکاران ثبت شود و به همه آنان دست مریزاد گفت. هر چند ریز فعالیت‌های انجام شده و نقاط قوت و ضعف باید به‌عنوان تجربه برای استفاده در آینده توسط مدیریت بحران کشور ثبت و ضبط شود اما اگر بخواهم به صورت تیتروار موارد مثبت و منفی را از دیدگاه خودم بیان کنم، می‌توانم موارد زیر را مطرح نمایم. موارد مثبتی که می‌توان ذکر کرد به قرار زیر است:
مدیریت خروجی سدها بر اساس مسائل فنی و علمی و پذیرش ریسک به نفع کاهش خسارات مردم عادی.
در این‌خصوص می‌توان به افزایش آبگیری مخزن سد کرخه به بیش از ۶ میلیارد مترمکعب (در حالی‌که طبق ارزیابی‌های قبلی حجم مطمئن برای آن ۵.۶ میلیارد در نظر گرفته شده بود) اشاره کرد. همچنین آبگیری و تخلیه بموقع مخازن سدها در زمان وقوع سیل.
اعلام وضعیت فوق‌العاده از طرف استاندار محترم و هیأت دولت.
اعلام وضعیت فوق‌العاده، توجه همه بخش‌های حاکمیت را به مسأله سیل در خوزستان جلب کرد و همین مسأله باعث شد تا امکانات و نیروها به سمت خوزستان روانه شوند.
ورود جدی دولت در این حادثه و تعیین استان‌های معین.
حضور و رسیدگی مستقیم وزیران دولت در منطقه و حضور جدی استاندار محترم در صحنه.
استفاده از خرد جمعی نیروهای متخصص و کارشناسان خبره در تصمیم‌گیری‌های مهم کنترل و هدایت سیل.
حضور مؤثر ارتش و سپاه و بسیج جهت کمک به سیل زدگان.
حضور سردار سلیمانی و سردار جعفری از سپاه و سرلشکر موسوی فرمانده ارتش، در منطقه و بسیج کردن نیروی‌های تحت امر یگان‌های نظامی، حجم بسیار زیادی از امکانات را برای کنترل سیل و کمک به سیل‌زدگان فراهم کرد.
حضور مؤثر و مفید و سازماندهی خوب اسکان و رسیدگی به سیل‌زدگان توسط هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران.در این واقعه نقش مؤثر و هماهنگ هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران بسیار چشمگیر بود. قطعاً یکی از ارگان‌هایی که کاملاً منسجم و خوب وارد عرصه کمک‌رسانی به حادثه دیدگان شد، همین ارگان بود که اعتماد عمومی آحاد کشور را نیز به همراه داشت.
حضور گسترده سایر دستگاه‌های دولتی در کمک‌رسانی.
اکثر شهرداری‌ها و فرمانداری‌ها و دستگاه‌های دولتی مرتبط با سیل و پرسنل آنها، تلاش‌های قابل قبول و خوبی را در زمان سیل از خود نشان دادند.
حضور آحاد مردم از دانشجویان و بسیجیان و روحانیت و مردم عادی در کنار هم برای کمک به سیل‌زدگان. نیروهای داوطلب از اقشار مختلف در کنار هم، صحنه‌های بسیار زیبایی را از همدلی و نوع دوستی و حمیت ملی رقم زدند.
حداقل ماندن خسارات به مردم و کشاورزان و نداشتن تلفات جانی.
گرچه در این واقعه حدود ۲۷۰ روستا به‌صورت کلی یا جزئی تخلیه شدند و نزدیک به ۱۰۰ هزار هکتار زمین کشاورزی در آب فرو رفت اما با وجوداین و با توجه به گستردگی و بی‌نظیر بودن شدت سیل، این حجم از صدمات و همچنین نداشتن تلفات انسانی می‌تواند خسارت حداقلی محسوب شده و از نقاط قوت این واقعه به ‌شمار آید. و اما موارد منفی که باید برای آینده در ذهن داشته باشیم، به‌شرح ذیل خلاصه می شود.
تخلیه نشدن کافی مخازن سدها قبل از ورود سیل با توجه به پیش‌بینی‌های هواشناسی بر مبنای نگرش خوش‌بینانه بر وقوع بارش‌ها و تسلط نگرانی‌های خشکسالی‌های گذشته بر ذهن متولیان.
آمادگی نداشتن دستگاه‌های آب و فاضلاب و برق برای مواجهه با چنین بحران‌هایی با وجود تجربه واقعه گرد و غبار بهمن ماه سال ۹۵ خوزستان.
آمادگی نداشتن تأسیسات اکتشاف نفت در هورالعظیم (افزایش ارتفاع سایت‌های مرتبط با اکتشاف در مخازن ۳ و ۴ و ۵ هور) با وجود قول‌های دو ساله گذشته مبنی‌بر انجام تطبیق شرایط توسط دستگاه‌های متولی امر.
نبود سیستم اطلاع‌رسانی واحد و قابل اعتماد در مورد سیل و مسائل پیرامونی آن.
دامنگیر شدن شایعه‌های غیرواقعی و هراس‌انگیز در بین مردم ونبود سیستم اطلاع‌رسانی صحیح و قابل اعتماد و بموقع یکی از نواقص مهم سیل اخیر بود. به نظر اینجانب صدا و سیمای کشور یا حداقل صدا و سیمای استان‌های درگیر می‌توانستند مانند بخش هواشناسی اخبار، بخشی را به اطلاع‌رسانی و رصد سیل و مسائل پیرامونی آن اختصاص دهند و در روز حداقل دو بار اطلاعات صحیح و قابل اعتمادی را در اختیار عموم خصوصاً مردم درگیر سیل قرار می‌دهند. در این‌زمینه استفاده از استادان فن در دانشگاه‌های کشور و کارشناسان خبره می‌توانست بسیار مؤثر باشد. مسائلی مانند تردید در پایداری سدها و مسائل مربوط به هورالعظیم یا پهنه‌بندی سیل و مناطق در خطر می‌توانست از این طریق به‌شکل بهتری به مردم انتقال داده شود.
مشاهده نشدن اثرات دستگاه مدیریت بحران و سازمان پدافند غیرعامل کشور در صحنه بحران آن طور که باید و شاید.
گرچه مدیریت بحران استانداری خوزستان از نظر کار و تلاش بی‌وقفه بسیار خوب ظاهر شد اما انتظار این بود که با وجود این دو دستگاه که سالیان سال است در کشور برای چنین مواقعی ایجاد شده‌اند بدون بحران‌زدگی به برنامه‌ریزی مدون و تقسیم کار صحیح برای مدیریت بهتر و حضور امکانات و ادوات بروز در شرایط بحران در منطقه بپردازند اما متأسفانه نوع امکانات و مدیریتی که انتظار می‌رفت، مشاهده نشد.
نبود فرهنگ مقابله با حوادث در بین مردم.
در این واقعه شاهد این بودیم که متأسفانه فرهنگ مقابله با حوادث و بحران در کشور ضعیف است و لذا می‌طلبد که آموزش چگونگی مواجهه با بحران‌ها در سیستم آموزشی رسمی و غیررسمی کشور به صورت جدی پیگیری شود.
مشکل سیستم دفع رواناب و فاضلاب شهری خصوصاً در شهر اهواز.
این مشکل در یادداشت جداگانه‌ای از طرف نگارنده به تفصیل بیان شده است.
ناهماهنگی در مدیریت واحد سیلاب در منطقه.
قاعدتاً مدیریت سیلاب و مسیل‌ها در استان به عهده سازمان آب و برق استان است و همه کارها باید با هماهنگی این دستگاه انجام شود اما مشاهده شد که متأسفانه دستگاه‌های متعددی در مورد سیلاب و هدایت آن به مسیل‌ها به صورت مجزا تصمیم می‌گرفتند. و این ناهماهنگی‌ها ورود آب به معبرهایی که هماهنگی نشده بود و صحیح نبود را در چند مورد سبب شد.
نبود امنیت در مناطق سیل‌زده.
متأسفانه بیشتر مردمی که باید مناطق سیل‌زده را بموقع ترک می‌کردند و با وجود هشدارها صرفاً به جهت نبود امنیت حاضر به ترک محل زندگی خود نبودند و تا لحظه آخر سعی در ماندن در محل سکونت خود داشتند. این مسأله که حتی در زمان سیل مردم احساس امنیت برای خود و اموال خود ندارند، مسأله‌ای جدی است و متأسفانه نشانه‌ای از وضعیت امنیت در روزهای عادی هم هست و باید برای دستگاه‌های متولی امنیت حائز اهمیت و توجه ویژه باشد.
تعدد مراکز تصمیم‌گیری.
گرچه ورود دستگاه‌های متعدد و غیرمرتبط در مواقع بحران، طبیعی و معمول است اما در این مواقع نباید شیرازه تصمیم‌گیری و مدیریت به‌هم ریخته شود. دستگاه مدیریت بحران برای چنین مواقعی ایجاد شده است و باید بتواند در هنگامه بحران سیستم مدیریت یکپارچه خود را بدون تعلل پیگیری نماید. متأسفانه بارها مشاهده شد که در مورد یک موضوع خاص دستگاه‌های متعددی بدنبال راهکار و ارائه طریق هستند و لذا این مسأله سبب هرز رفتن نیروها و امکانات می‌شود.
نکته آخر اینکه اکنون که نقطه بحرانی واقعه فروکش کرده است، مسائل دیگری رفته‌رفته سر باز می‌کند. اکثر مردم صدمه دیده در وضعیت نامناسبی قرار دارند و مسائل بهداشتی، معیشتی و روحی و روانی رفته‌رفته پدیدار می‌شوند و ممکن است مقاومت آنها را درهم بشکند. یادمان باشد که اکثر هموطنان گرفتار در سیل همان‌هایی هستند که در بحبوحه جنگ تحمیلی نیز صدمات زیادی را متحمل شدند و از بد حادثه روی خوش زندگی را کمتر لمس کرده‌اند. لذا اکنون وقت آن نیست که هموطنان خود را به‌حال خود رها کنیم و با وجود انتقادات جدی به عملکرد حاکمیت و دولت در مدیریت مطلوب کشور و در این وانفسای تنهایی مردم ایران و گستاخی دشمنان قسم خورده، باید دست‌ها را همچنان بالا نگاه داریم و با وحدت و همدلی، سیل‌ زدگان و مصیبت دیدگان را یاری دهیم تا زندگی عادی خود را بازیابی کنند و تألمات روحی آنان کاسته شود. باید بپذیریم که همچون دوران دفاع مقدس، ملت ایران می‌تواند و باید به تنهایی از پس ناملایمات و فشارهای روزگار برآید و همچنان بالنده در صحنه باقی بماند.

منبع: روزنامه ایران

*استاد دانشگاه شهید چمران اهواز