بازخورد آنلاینِ یک قتل با ریشه های دیجیتال

به گزارش ایرنا، ترور «مصطفی قاسمی» طلبه همدانی به ضرب گلوله در مقابل حوزه علمیه این شهر که ابتدای هفته جاری رخ داد، طی دو روز گذشته در فضای مجازی مانند فضای عمومی و رسانه ای کشور بحث و نظرهای فراوانی را برانگیخته است.
کاربران فضای مجازی با هشتگ هایی چون «#طلبه_ شهید»، «#طلبه_ همدانی»، «#روحانی_ همدانی»، «#مصطفی_قاسمی»، «#من_طلبه_هستم»، «#محاکمه_مهناز_افشار» از زاویه های مختلفی به این موضوع پرداختند.
این گزارش به بررسی، طبقه بندی و تحلیل محتوای تولید شده در این خصوص در شبکه اجتماعی توییتر پرداخته است.

طرح شبهاتی در مورد ترور طلبه همدانی

در فضای مجازی شبهات و ابهامات زیادی در مورد قتل این روحانی همدانی مطرح شده است. شبهات در مورد هویت ضاربان، لباس های شبه نظامی ضارب، زمان قتل و فاصله اندک زمان وقوع جرم با پست اینستاگرامی حاجیلو و ...
کاربری به نقل از روزنامه «جمهوری اسلامی» در مورد ابهامات قتل روحانی همدانی نوشت: «نخست اینکه به گفته شاهدان، ضاربان که دو نفر بوده اند لباس پلنگی شبه نظامی به تن داشتند؛ دوم، قتل ساعت یک بعد از ظهر رخ داده اما پست اینستاگرامی بهروزحاجیلو در ساعت ۱۲:۳۰ یعنی نیم ساعت قبل از قتل نوشته شده است.»
برخی کاربران هم این قتل را دارای «سناریوی باورناپذیر» دانسته اند که بیشتر به «سناریوی امنیتی» می ماند. به نوشته یک کاربر، «اکانت فیک با عکس یک طلبه، دخترهای ایرانی را تشویق به جهاد نکاح با حشدالشعبی می‌کند. مهناز افشار به این توئیت فیک، ضریب می هد تا دیده بشود. یک طلبه ترور می‌شود. دوستان فرد تروریست، توئیت کذایی را عامل ترور معرفی می‌کنند! این یک سناریوی نه‌چندان پیچیده اما هوشمندانه امنیتی است. »

ارتباط قتل با سلبریتی پرحاشیه چه بود؟

بخشی از کاربران به خاطر بازنشر توییت منتسب به این روحانی از سوی «مهناز افشار» بازیگر، این سلبریتی را در ایجاد احساس ضدیت با قاسمی و اقدام حذفی علیه او مقصر دانستند و بر همین مبنا خواستار محاکمه او شدند. برخی حتی با راه اندازی کمپینی تلاش کردند مطالبه محاکمه افشار را تقویت کنند.
مطالبه بسیاری از کاربران از قوه قضاییه برای برخورد و مجازات مهناز افشار در خصوص پرونده کشته شدن مصطفی قاسمی، سهم زیادی در فضای توییتر داشته و بسیاری از کاربران با انتشار نمونه هایی از توییت منتسب به قاسمی و همچنین واکنش افشار و سپس تکذیبه وی، درخواست پیگیری های قضایی را مطرح کرده اند.
در همین ارتباط گروهی اقدام به بازنشر اظهارات اخیر «سید ابراهیم رئیسی» رییس دستگاه قضا کرده و از قول او نوشتند: متهم این جنایت اخیر در همدان چند روز در فضای سایبری اقدام به تهدید و قدرت‌نمایی می‌کرده است. ما به عنوان دستگاه قضایی در حدود وظایف قانونی خود در این زمینه احساس مسئولیت می‌کنیم و باید این فضا را برای افراد مستعد ارتکاب جرم و قانون‌گریزان، نا امن کنیم.
برخی هم این پرونده را آزمونی برای رییسی دانستند که به تازگی بر مسند دستگاه قضا تکیه زده است. در توییتی آمده: « جوسازی ماشین تبلیغاتی حامی انتخاباتی آقای رئیسی علیه مهناز افشار و ربط دادن او به قتل یک روحانی، آزمون بزرگی است برای قاضی‌القضات جدید. آیا حامیان انتخاباتی رئیسی باز هم اعتبار پیکره فرشته عدالت در کاخ دادگستری در خیابان علی‌اکبرخان داور را ملکوک خواهند کرد؟»
در برابر، عده ای دیگر از رویکرد حقوقی به این مساله پرداختند و مطالبه محاکمه افشار را فاقد مبنا و اصول حقوقی دانستند. یک استاد حقوق در صفحه خود نوشت: « لطفاً بفرمایید محاکمه مهناز افشار به چه اتهامی و بر اساس چه قانونی و با کدام ادله اثباتی؟»
حقوقدان دیگری آورد: «هر چند مهنازافشار بر مبنای یک‌اشتباه و شاید هم افتادن در دام بدخواهان حرف نسنجیده و غیرقابل دفاعی زده باشد اما راه انداختن هشتک محاکمه مهناز افشار وقتی توجیه دارد که دادگاه رسیدگی به اتهامات سعید قاسمی به اتهام نشر اکاذیب و اقدامات خلاف امنیت ملی رای خود را صادر کرده باشد.»
برخی دیگر که البته تعدادشان کم هم نبود، در موجی گسترده با انتشار تصاویری دستکاری شده با بار معنای سیاسی (مهناز افشار در کنار رییس جمهوری آمریکا)، تلاش کردند چنین القا کنند که افشار مهره یا شاید فردی دوستدار و هم هدف با «دونالد ترامپ» است و به عبارتی «دلش پیش دشمن است».
در مقابل، گروهی دیگر از کاربران انتشار گسترده تصاویر اینچنینی با بار معنایی و کپشن هایی با مضامینی مشابه را فرمایشی و ناشی از «پروژه» سازماندهی شده « زدن افشار» و «تخریب» او دانستند. در توییتی می خوانیم: « برخی خبرگزاری ها و رسانه های خاص مدت ها است برای خبرنگارانشان کلاس توییتر برگزار می کنند و به آنها نحوه توییت کردن و پشتیبانی از یکدیگر و ساختن هشتگ و موج آفرینی را آموزش می دهند. پس این کپی پیست ها علیه مهناز افشار را جدی نگیرید.»
برخی دیگر هم آنچه را «جلو انداختن مهناز افشار» خواندند، ناشی از تلاش های مذبوحانه برای انحراف افکار عمومی از این مساله دانستند که «چطور شخصی با این همه عکس با اسلحه های مختلف در اینستاگرام» هرگز مورد برخورد و مواجهه نیروهای امنیتی و پلیس قرار نگرفته است؟ معدودی هم توییت منتسب به «محمد علی رامین» پدر همسر افشار را بازنشر داده و مدعی شدند او هم خواستار محاکمه افشار است.

واکاوی ریشه های سیاسی و اجتماعی قتل طلبه جوان

برخی کاربران در خلال بحث و نظرهای متنوع، به بررسی ریشه های اجتماعی- سیاسی رخدادهای اینچنینی پرداختند.
بسیاری از کاربران به بررسی مناسبات میان حاکمیت، روحانیت و جامعه پرداختند و بروز مشکلات اجتماعی و سیاسی و حتی اقتصادی را در تشدید روند دوری مردم از روحانیت موثر دانستند. برخی دیگر از کاربران نبود اراده کافی در حاکمیت برای مبارزه با فساد به ویژه در حوزه اقتصادی را موجب بی اعتمادی مردم به حاکمیت دانسته اند که روحانیت در آن نقش موثری دارد. از دید طیفی از کاربران، روحانیانی که در ساختار قدرت حضور دارند و برای اصلاح امور اقدامی نمی کنند، در ایجاد ذهنیت منفی در افکار عمومی نسبت به این قشر نقش دارند و در قتل این طلبه هم مسوولیت دارند.
کاربری چنین نگاشت که «چالش اصلی این ماجرا این است؛ طلبه هایی که سهم و نقشی در بروز مشکلات جامعه نداشته و در عین حال بیشترین هزینه را هم می پردازند.»
روزنامه نگاری هم در صفحه خود در مورد لزوم توجه به ریشه های مساله به جای تمرکز بر حواشی آن نوشت: « اینکه طلبه همدانی را به مهناز افشار ربط می دهید قباحت سیاسی است. یعنی جامعه شناسی خشونت را آنقدر تقلیل دادید که انباشت سالیان سال حس خشم نسبت به هم نوع، بحران کارآمدی، عدم نظارت های موثر فتا (به جای اقدامات ایدئولوژیک ظاهری) و از همه بدتر نسخه دیگری سازی سیاسی را نادیده گرفتید.»

انتقاد از نهادهای نظارتی و انتظامی

در لا به لای توییت ها در این ارتباط، بحث و نظر در مورد کم کاری نهادهای نظارتی و مقصر دانستن این نهادها در عدم نظارت کافی و کارآمد بر فضای مجازی به فراوانی به چشم می خورد.
برخی کاربران بی توجهی پلیس فتا به تخلفات آشکار اینچنینی در فضای مجازی را مبنای انتقادشان از عملکرد این نهاد قراردادند. کاربری نوشت: «حتما پلیس فتا و نهادهای خاص مشغول رصد مطالب مهمتری بودند که فرصت نداشتند تصاویر شهروند مسلح را ببینند که مستقیم از طرح هایش برای ترور می گفت، اگر می دیدند شاید الان هم قاتل زنده بود و هم مقتول.»
برخی دیگر هم با اشاره به اظهارات فرمانده نیروی انتظامی استان همدان، مبنی بر اینکه قاتل طلبه همدانی، فردی شرور بوده که در پرونده آن تجاوز به عنف، آدم ربایی و شرب خمر نیز وجود داشته است، نوشتند: «کاش یکی پاسخ دهد که چنین شیّادی چرا آزادانه می گشته و به خود جرات می داده با انواع سلاح ها خودنمایی کند.»
موضوع انتقاد از فیلترینگ فضای مجازی و ایجاد محدودیت برای استفاده کاربران یکی از مهمترین محورهای مورد اشاره کاربران بوده و بسیاری از پیام ها خطاب به وزیر ارتباطات نوشته شد.
در این میان، برخی مسوولیت کشته شدن این طلبه را بر گردن مسوولانی انداخته که با فیلترینگ مخالفت کرده و فضا را برای حضور و تبلیغ امثال بهروز حاجیلویی باز گذاشته اند.
«علی اکبر رائفی پور» در صفحه خود نوشت: «آقای جهرمی بنده قویا با فیلترینگ مخالفم، اما آیا عدم نظارت اصولی برشبکه‌های اجتماعی که منجر به قتل یک انسان بی گناه شده حق الناس نیست؟ ضارب ازمدت‌ها قبل تصویرش را باسلاح گرم منتشر می‌کرده در کجای دنیا فضای سایبری اینگونه بی درو پیکر و صرفا ابزاری برای شوآف مسئولین است.»
«محمدجواد آذری جهرمی» وزیر ارتباطات نیز در توییتی لزوم پرداختن به ریشه های اصلی وقوع چنین رخدادهایی را خواستار شد و نوشت: «آزادی و امنیت هر دو از حق‌الناس است. یک جنایت وحشیانه و غیر انسانی رخ داده است... ساده انگارانه است همه علل ریشه‌ای را رها کنیم و صرفا انتشار خبر جنایت در شبکه‌های اجتماعی را معادل همه علل بدانیم.»

بازهم بحث و نظر در مورد فیلترینگ فضای مجازی

به قتل رسیدن این طلبه همدانی و فعالیت قاتل او در فضای مجازی و منشن یک سلبریتی پای توییت جنجالی و جعلی منتسب به این روحانی بار دیگر بهانه ای شد تا بحث و نظرها در مورد برخورد انقباضی با فضای مجازی به ویژه در توییتر بالا بگیرد.
برخی به همین بهانه خواستار اعمال محدودیت در دسترسی مردم به فضای مجازی شدند و این جنایت و موارد مشابه آن را ناشی از آسیب های دسترسی آزاد و فعالیت «نامحصور» کاربران در فضای مجازی به ویژه در اینستاگرام دانستند و خواستار فیلتر شدن این برنامه شدند.
طیفی هم قتل طلبه همدانی را بهانه ای برای مقدمه سازی فیلتر اینستاگرام دانستند و مدعی ساختگی و فرمایشی بودن این سناریو شدند.
در همین ارتباط برخی کاربران با تفسیر به رای بیانات رهبری مبنی بر اینکه «فضای مجازی امروز در زندگی مردم گسترش زیادی پیدا کرده است و در عین منافع و امکانات، خطرات بزرگی نیز دارد» مدعی شدند نظر رهبری بر فیلتر فضای مجازی است. برخی دیگر اما این تفسیر را ناشی از «سوء برداشت» مخلفان فضای مجازی دانستند و نوشتند: «این‌که رهبر انقلاب در واکنش‌ به جنایت تلخ قتل طلبه همدانی گفتند: فضای مجازی امروز در زندگی مردم گسترش زیادی پیدا کرده است و در عین منافع و امکانات، خطرات بزرگی نیز دارد و نگفتند فیلتر کنید و به پلیس دستور تامین امنیت دادند؛ پیام بسیار روشنی دارد؛ اگر منجمدالفکرها بفهمند.»