محمدحسین مهدویان: هرگز واقعیتی واحد از رخدادی واحد وجود ندارد

به گزارش ستاد خبری سی‌و‌هفتمین جشنواره جهانی فیلم فجر، صبح روز شنبه ۳۱ فروردین، محمدحسین مهدویان کارگردان آثاری همچون «آخرین روزهای زمستان»، «ایستاده در غبار»، «ماجرای نیمروز» و مستند «ترور سرچشمه» مدرس کارگردانی دارالفنون سی و هفتمین جشنواره جهانی فیلم فجر بود.

این کارگردان در ابتدای کلاس از دانشجویان خواست نظرشان را برای پیش بردن کلاس عنوان کنند. وی سپس از آنان خواست تفاوت‌های فیلم مستند و فیلم داستانی را بیان کنند و نظرات آنان مانند تفاوت در روایت، فیلمنامه، درام و همچنین تفاوت این دو ژانر در پلات و تخیل را روی تخته یادداشت کرد.

مهدویان در ادامه با تاکید بر اینکه خط تمایز سینمای مستند و داستانی بسیار باریک است، گفت: همانطور که متوجه شدید، بیان وجوه تمایز این دو ژانر بسیار سخت است. با این حال شاید بزرگ‌ترین تفاوت این دو ژانر مسئله «حقیقت» باشد. بیشترین سوالی که از من می‌شود در مورد کارهایم این است که آنها چقدر به حقیقت نزدیک هستند. پس اجازه دهید با این سوال شروع کنیم که واقعیت چیست؟

کارگردان فیلم سینمایی «ایستاده در غبار» بخش بزرگی از تاریخ فلسفه را به تفاوت تعاریف فیلسوفان از واقعیت عنوان کرد و گفت: واقعیت موضوع مانایی نیست و تا به وقوع می‌پیوندد، تمام می‌شود. از طرف دیگر فیلسوفانی مانند کانت معتقدند همه انسان‌ها عینکی روی چشم دارند که با آن دنیا را نگاه می‌کنند و هیچ وقت به ذات واقعی حقیقت پی نمی‌برند. در حقیقت هر کسی واقعیت را از پشت فیلترهای این عینک به صورت خیلی شخصی درک می‌کند و در نتیجه ما هرگز یک واقعیت واحد نخواهیم داشت.

وی این موضوع را در تمام وجوه یک فیلمساز عیان دانست و اظهار کرد: از لحظه انتخاب کادربندی که کارگردان تصمیم می‌گیرد قسمتی از واقعیت را که از نظر خودش اهمیت بیشتری دارد در قاب دوربین قرار دهد، تا زمان تدوین که متناسب با درکش، بخش‌هایی را برای بازنمایی انتخاب می‌کند، همگی از نگاه او به واقعیت سرچشمه می‌گیرند. به این اضافه کنید که دو عنصر مهم در واقعیت یعنی مکان و زمان هم به شدت مفاهیم نسبی هستند، بنابراین درک هر کس از این دو رخداد منحصر به فرد است، ضمن اینکه فیلمساز لاجرم از محدودیت‌های تکنیکی هم تاثیر می‌گیرد، بنابراین محصول نهایی حتی در مستند، فرسنگ‌ها با واقعیت فاصله دارد.

کارگردان مستند «ترور سرچشمه» ادامه داد: چیزی که می‌تواند تمایز فیلم مستند و داستانی باشد همان باورپذیری در مستند است. این نگرانی اساسا بیهوده است که واقعیت در سینما گم شود. مثلا فیلم «پروژه جادوگر بلر» به دلیل باورپذیری شدیدی که داشت، تبدیل به یکی از پر فروش‌ترین آثار مستقل سینمای دنیا شد. مخاطبان فکر می‌کردند فیلمسازان آن کشته شده‌اند و تصاویر اثر، بازمانده‌های فیلمبرداری آنان است.

مهدویان دخل و تصرف در واقعیت را فاکتوری عنوان کرد که کارگردانان مستند هم گاهی مجبور به انجام آن هستند و تشریح کرد: این‌ها محدودیت‌هایی است که مدیوم برای ما ایجاد می‌کند. یک جمله معروف در مورد فیلم مستند وجود دارد که فیلم مستند تفسیر خلاق واقعیت است، اما آیا می‌توان در مورد فیلم‌های داستانی هم این تعریف را به کار برد؟ جواب مثبت است. درام عناصر مشخصی مانند شخصیت، کنش و پلات دارد که بدون هر کدام از آنها تقریبا می‌توان گفت سینما بوجود نمی‌آید.

وی سپس با پخش تصاویر مستند صامت و سیاه و سفید از نبرد نرماندی در جنگ دوم و همچنین صحنه‌هایی از درگیری‌های فیلم «نجات سرباز رایان» و مقایسه این دو با هم گفت: در فیلم اول صدا و رنگ وجود نداشت و این باعث می‌شد بخشی از حقیقت برای ما ناپیدا باشد و در عین حال آن فیلم را بسیار خیال‌انگیز کرده بود. در حقیقت در فیلم «نجات سرباز رایان» کارگردان با توجه به برداشت خودش از آن نبرد، واقعیت آن را بازسازی می‌کند که همان واقعیت شخصی او است.

استاد دارالفنون در پایان تاکید کرد: در مورد هر اثری می‌توانیم هر احساسی داشته باشیم، ولی همانطور که گفتم، واقعیت یک امر به شدت گریزنده است و مانایی ندارد. آن چیزی که مرا به سمتی برد که اینگونه فیلم بسازم، همین دو موضوع بود: واقعیت و درام.

آدرس سایت رسمی جشنواره Fajriff.com و پست الکترونیکی جشنواره Info@Fajriff.com است.

سی‌و‌هفتمین دوره جشنواره جهانی فیلم فجر از ۱۸ تا ۲۶ آوریل ۲۰۱۹ (۲۹ فروردین تا ۶ اردیبهشت ۱۳۹۸) به دبیری رضا میرکریمی در تهران در حال برگزاری است.