نوروز و بهار در آیینه موسیقی ایرانی

از بهاریه‌های شاعران تا نقش‌های نقاشان ایرانی از دیرباز تا امروز و از عکس‌‌ها تا ساخته‌های سینمایی و تلویزیونی با موضوع بهار و نوروز در عصر حاضر ردپایی از این دگرگونی زیبای جهان هستی را در خود دارند؛ اما در این میانه سهم موسیقی در توصیف بهار چنان چشمگیر است که جزو جدایی‌ناپذیر فرهنگ این سرزمین شده است.

هر سال شاهد تولید و پخش قطعات موسیقی پرشماری هستیم که به نوعی کوشیده‌اند به مناسبت رسیدن بهار و سال نو زیبایی‌های طبیعت را وصف کنند و همراه با قدم‌های سبز بهار، امید به روزگاری نو را در گوش آدم‌ها زمزمه کنند.

تولیدات عرصه موسیقی با موضوع بهار و نوروز پرتعدادتر از آن است که در این مقال کوتاه حتی بشود از آنها نامی برد؛ اما در تاریخ موسیقی ایرانی نغمه‌هایی ساخته‌ شدند که در گذر زمان تبدیل به اثری ماندگار شدند، پیر و جوان با آنها آشنایی دارند و در یاد و خاطره فارسی‌زبانان دنیا جاودانه مانده‌اند. آنچه می‌خوانید معرفی چند اثر برجسته بهاری در عرصه موسیقی ایران‌زمین است.

بهار دلنشین

تصنیف جاودانه بهار دلنشین یا بهار آرزو از ماندگارترین نغمه‌های بهاری ایرانی است که شعر آن را بیژن ترقی سروده و روح‌الله خالقی آهنگسازی آن را برعهده داشته است. این تصنیف در دهه ۱۳۳۰ شمسی نخستین بار با صدای بزرگمرد آواز ایران غلامحسین بنان شنیده شد و چنان در دلها نشست که بعد از آن خوانندگان بسیاری به بازخوانی این تصنیف پرداختند.

تصنیف بهار دلنشین در دستگاه همایون، با مایه آواز یا بیات اصفهان به سرپرستی خالقی و توسط ارکستر گل‌ها نواخته و اجرا شد و برای اولین بار از برنامه رادیویی گل‌های رنگارنگ شماره ۲۲۴ پخش شده‌است.

تا بهار دلنشین آمده سوی چمن/ ای بهار آرزو بر سرم سایه فکن/ چون نسیم نوبهار بر آشیانم کن گذر/ تا که گلباران شود کلبه ویران من

بوی عیدی (کودکانه)

شهیار قنبری ترانه‌سرا، اسفندیار منفردزاده آهنگساز و فرهاد مهراد خواننده ۳ چهره برجسته موسیقی ایران این ترانه مشهور را در دهه ۱۳۵۰ شمسی خلق کردند.

«بوی عیدی» قطعه‌ای از آلبوم «جمعه» فرهاد بود که در زمان خود یک اثر پیشرو و منحصربفرد محسوب شد. آنچه فرهاد را از دیگر خوانندگان هم‌نسلش متمایز می‌کند، خواندن آهنگ‌هایی با مضامین اجتماعی و مردمی است که همین ویژگی او را به یک چهره روشنفکری در میان موزیسین‌های هم‌دوره‌اش تبدیل کرده بود.

بوی عیدی بوی توپ بوی کاغذ رنگی/ بوی تند ماهی دودی وسط سفره ی نو/ بوی یاس جانمازترمه ی مادربزرگ/ با اینا زمستونو سر می‌کنم/ با اینا خستگی مو درمی‌کنم

بهار دلکش

تصنیف محزون «بهار دلکش» از آثار ماندگار موسیقی اصیل ایرانی و ساخته عارف قزوینی شاعر و تصنیف‌ساز عهد مشروطه است. ترانه این اثر را بعضی ساخته درویش‌خان می‌دانند و بعضی دیگر آن را به عارف نسبت می‌دهند. خوانندگان بسیاری این تصنیف را اجرا کردند که اجرای محمدرضا شجریان شهرت بیشتری دارد.

بهار دلکش رسید و دل به‌جا نباشد/ از آن‌که دلبر دمی به فکر ما نباشد/ در این بهار ای صنم بیا و آشتی کن/ که جنگ و کین با من حزین روا نباشد/ صبحدم بلبل، بر درخت گل، به‌خنده می‌گفت / نازنینان را، مه‌جبینان را، وفا نباشد

آمد نوبهار

تصنیف «آمد نوبهار» در دستگاه همایون از ساخته‌های مهدی خالدی است که ترانه‌اش را اسماعیل نواب صفا سروده و اولین بار در سال ۱۳۲۷ بانو عصمت باقرپور بابلی (دلکش) آن را اجرا کرده است.

چون بهــار عشــرت و طــرب/ باشـــدش خزان غــم ز پــی/ بر سر چمن بزن قدم/ می بزن به بانگ چنگ و نی/ آمد نو بهار طی شد هجر یار/ مطرب نی بزن ساقی می بیار

گل اومد بهار اومد

آهنگساز این قطعه مجید وفادار و ترانه‌سرا بیژن ترقی است که نخستین بار بانو پوران آن را خوانده است.

گل اومد بهار اومد میرم به صحرا/ عاشق صحراییم بی نصیب و تنها/ دلبر مه پیکر گردن بلورم/ عید اومد بهار اومد من از تو دورم

کوچ بنفشه‌ها

کوچ بنفشه‌ها یکی از قطعات بهاری موسیقی پاپ ایرانی است که فرهاد مهراد آن را با شعری از محمدرضا شفیعی کدکنی آهنگسازی کرده و خوانده است. در تاریخ موسیقی ایران عموما کمتر از شعر نو در مقام ترانه استفاده شده است. این قطعه یکی از موارد نادری است که ترکیب موسیقی و شعر نو به خلق اثری ماندگار ختم شده است. شعر زیبای شفیعی کدکنی و صدای حزین فرهاد در این اثر خاطره‌ای ماندگار در هنر ایران برجای گذاشته است.

در روزهای آخر اسفند/ در نیم‌روز روشن/ وقتی‌ بنفشه‌ها را/ با برگ و ریشه و پیوند و خاک/ در جعبه‌های کوچک چوبین جای می‌دهند/ جوی هزار زمزمه‌ی درد و انتظار/ در سینه می‌خروشد و بر گونه‌ها روان/ ای کاش آدمی/ وطن‌اش را هم‌چون بنفشه‌ها/ می‌شد با خود ببرد هر کجا که خواست!

گزارش: عاطفه بزرگ‌نیا